Wie wil nog lastig werk doen?

Van schoonmakers over verpleegkundigen tot ingenieurs. De lijst met knelpuntberoepen blijft ondanks diverse inspanningen hardnekkig structureel. De net gepubliceerde lijst van de VDAB telt 223 knelpuntberoepen. Uit de nieuwe lijst zijn heftruckchauffeur en fruitplukker verdwenen. Er kwamen er echter enkele nieuwe in de plaats: schilder-decorateur, diamantbewerker en productieoperator textiel. Dat de lijst structureel niet of nauwelijks wijzigt, en de knelpuntproblematiek zo nijpend blijft, komt voor een groot deel door het tekort aan technisch geschoolden. Maar voor bepaalde beroepen spelen nog andere factoren een rol.

Voor bepaalde jobs ligt het loon laag, of is de job ronduit onaantrekkelijk. Callcenter-operator, voor telefonische klantenondersteuning, is zo'n beroep. De vraag is fors gestegen, ook omwille van een groot verloop. Veel stress, avondwerk, en de lage loonbarema's maken dat deze sector te weinig aantrekkelijk wordt bevonden. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de horeca. Of hoveniers: te weinig kandidaten volgen een tuinbouwopleiding. Ze moeten bovendien een brede kennis hebben, en bereid zijn om in ongunstige weersomstandigheden te werken. De loonbarema's zijn laag, de werktijden lang. En diegenen die met een graafmachine kunnen werken, maken snel de overstap naar de beter betaalde bouwsector.

Ongezond

Ongezonde arbeidsomstandigheden zijn ook een probleem. Zo is het beroep van industrieel schilder een knelpuntberoep. Vaak is dat synoniem voor werken in gesloten ruimtes, en bepaalde producten zijn ronduit ongezond. Gekoppeld aan een nochtans hoge technische vereiste van materialenkennis maakt dat de instapdrempel hoog. Dat geldt ook voor bedieners van asfalteringsmachines bij wegenwerken. Een specifieke kennis, maar werken in de warme asfaltdampen kan je bezwaarlijk gezond of leuk noemen.

Glasplaatsers zijn een relatieve nieuwe groep van knelpuntberoep. Ook hier een combinatie van hoge technische vereisten, en werken in vaak gevaarlijke omstandigheden. Om maar te zwijgen over de veiligheidsperceptie van bewakingsagenten, waarbij de vraag naar dergelijke profielen bovendien ook nog eens sterk gecentraliseerd is.

Steeds stijgende technische vereisten maakt dat soms 'oude beroepen' almaar moeilijker ingevuld geraken. Zo is een mechanieker-fietshersteller een knelpuntberoep geworden. Door de stijgende verkoop van fietsen, maar ook de steeds hogere technische bagage (elektrische fietsen) maakt dat er een groeiende vraag is naar bekwame en onderlegde fietsherstellers. Andere jobs raken dan weer een hardnekkig vooroordeel niet kwijt: een visbewerker, of schoonmaakpersoneel, het zijn niet de voor de hand liggende jobs waar veel ouders van dromen voor hun kroost.

Nachtwerk

De congestie in het verkeer schept dan weer andere eisen en werkuren voor chauffeurs. De chauffeurs in de distributiesector zien hun uurrooster deels evolueren naar nachtwerk, dit verzekert de bevoorrading voor de openingsuren van de winkelcentra. Maar het maakt de job meteen minder aantrekkelijk. Sommige knelpuntberoepen komen uit sectoren die de laatste jaren sterk achteruit zijn gegaan. Deze werkgevers hebben door de toenemende vervangingsvraag moeite om geschoolde arbeidskrachten te vinden. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de textielsector die grote moeite heeft om technische profielen te vinden. Fedustria, de federatie van de hout- en textielindustrie hamert al jaren op dat probleem. Al zijn de meeste knelpuntberoepen niet meteen conjunctuurgebonden, merkt Anneke Ernon van de VDAB op.

Psychische belasting

In andere gevallen speelt de vergrijzing een dubbele rol. Dat blijkt bijvoorbeeld sterk in de sector van de gezondheidszorg. Verpleeg-kundigen en verzorgenden kennen door de vergrijzing een stijgende vraag, terwijl er ook net daar een grote uitstroom is door die vergrijzing. Reken daarbij dat het beroep door zijn fysieke en psychische belasting erg hoog scoort voor deeltijds werk, en die cocktail maakt het extra moeilijk. "Het is een heel complexe thematiek, die onze buurlanden ook kennen. Het is zeker geen geïsoleerd verhaal van Vlaanderen", zegt Anneke Ernon. De redenen waarom een knelpuntberoep er is, en blijft, kent diverse oorzaken. Bovendien zijn er ook grote regionale verschillen. Zo is de spanning rond zorgkundigen in het centrum van het land veel nijpender dan in pakweg West-Vlaanderen of Limburg.

"De aanpak voor het probleem is bijgevolg even divers als er beroepen zijn", zegt Anneke Ernon. "Het gaat zowel over opleiding, de maatschappelijke appreciatie van beroepen, de doorgroeimogelijkheden, als de verwachtingen van de werkgevers. Je kunt soms lang vasthouden aan bepaalde idealen, terwijl je met een andere invulling van de job al een heel eind vooruit komt." Bij de VDAB zijn negen op de tien opleidingen specifiek gericht op dergelijke knelpuntberoepen.

Top-10 van knelpuntberoepen:

1. Schoonmaakpersoneel

2. Verkoper

3. Technicus

4. Ingenieur

5. Verpleegkundige

6. Informaticus

7. Vertegenwoordiger

8. Leerkracht

9. Vrachtwagenchauffeur

10. Kelner