Een goede stem weet van stenen tranen te maken

Het is een mooie oefening in georganiseerd meningsverschil: werp de vraag op wat een goede zangstem is en je krijgt evenveel meningen als er mensen zijn. Toch zijn er trefwoorden die steeds terugkeren. 'Persoonlijkheid' bijvoorbeeld (Hooverphonic-brein en The Voice-coach Alex Callier) of: 'emotie' (stemcoach Peter De Smet). En nog: 'beheersing' (Wivine Decoster, doctor in de logopedische en audiologische wetenschappen aan de KU Leuven), 'natuurlijkheid' (zangleraar Léon-Bernard Giot) of 'transformatie' (stemcoach en voormalig operazangeres Elizabeth Ebbink).

Laten we beginnen bij de harde wetenschap. "Een goede zanger zingt zoals hij gebekt is", zegt Wivine Decoster. "Hij of zij benut de mogelijkheden van zijn strottenhoofd, dat niet perfect hoeft gevormd te zijn, optimaal en is daardoor tot enorme variaties in staat. Dat heeft met stembeheersing en een goede ademhaling te maken. Iemand die dat heeft, hoeft om hoog te gaan niet luid te zingen, maar kan dat ook zacht. Hij of zij hoeft zijn stem nooit te forceren."

Dat beklemtoont ook zangleraar Léon-Bernard Giot. "Zingen moet iets natuurlijk zijn, zoals huilen en lachen. Van bij je geboorte krijg je de beheersing van een compleet arsenaal aan tonen mee. Helaas pakken ze je die ook al snel terug af. Een baby huilt? Kom, we geven hem een fopspeen. Jammer, want zo stimuleer je de stembeheersing allesbehalve.

"Om goed te leren zingen, moet je terug naar de basis, naar de natuur. Met bloed, zweet en tranen heeft dat niks te maken. Dat lijkt een deel van het publiek tegenwoordig wel te denken. Ze kirren van verrukking als ze een zanger zien van wie de stembanden zo gespannen staan dat je de aders in zijn nek bijna kan zien springen. Maar daar gaat het niet om. Een mooie, natuurlijke vibrato: daar gaat het om."

Voelbare noodzaak

Opvallend: bij geen enkele kenner valt het woord 'perfectie'. En al zeker niet bij Alex Callier, de man die Vlaanderen het begrip grain bijbracht. "Ach, die grain: ik heb het woord misschien twee of drie keer in de mond genomen, maar door de montage lijkt het of ik niks anders ken. Maar het klopt wel: ik hou van een stem met een korrel.

"Alleen: net zoals er vele soorten schuurpapier bestaan, bestaan er ook talloze soorten grain. Een goede stem heeft voor mij in de eerste plaats persoonlijkheid. Zij moet onmiddellijk herkenbaar zijn en overtuigingskracht hebben. En net zoals met elk talent, word je daarmee geboren. Uiteraard kun je oefenen, maar de basis, die heb je mee van bij je geboorte."

Zingen kun je leren: niet dus? Volgens Decoster is het onderwerp voer voor discussie. "In Groot-Brittannië hebben onderzoekers voor het gigantische project Sing Up! de kwestie eens onder de loep genomen. Zij testten kinderen uit de lagere school met als centrale vraag: 'Kun je ook de zogenaamde 'brommertjes' leren zingen?' Bleek dat bijna iedereen het kan leren. Enkel van wie toondoof is, kun je geen goede zanger maken. Absolute voorwaarde is wel dat kinderen al vanaf jonge leeftijd goede voorbeelden aangereikt krijgen. Men onderschat nog altijd hoeveel goed zingen te maken heeft met kopieergedrag."

"Je moet emotie en drive voelen als je iemand hoort zingen", vindt Peter De Smet, stemcoach van onder meer Koen Wauters en Bart Peeters. "Meteen moet duidelijk zijn dat de persoon op het podium dat lied op dat moment móet zingen. De noodzaak moet voelbaar zijn. Zelf vind ik daarom Amy Winehouse de beste stem van de laatste 10 jaar. Door de lichte heesheid in haar stem, haar perfecte timing en het jazzy gevoel dat van al wat ze zong uitging, maakte zij de emoties die ze wilde overbrengen, direct bereikbaar."

De term grain neemt De Smet liever niet in de mond. "Het is mode geworden om van die zogenaamde stem met een hoek af een punt te maken, maar daar gaat het niet om. Iemand kan loepzuiver zingen en je toch tot tranen toe bewegen."

Arsenaal aan kleuren

Wat ons bij de volgende kwestie brengt. Waar komt die ontroering vandaan? Hoe komt het toch dat een stem ons tot in het diepste van onze ziel kan raken, terwijl het effect van pakweg een gitaarsolo blijft steken op een meer rationeel niveau?

"Directer kan het niet", luidt het antwoord van Elizabeth Ebbink, stemcoach en in een vorig leven operazangeres. "Een stem is helemaal van de persoon die je ziet zingen, het is geen extra instrument. Bovendien zie je een echt getalenteerde zanger ook voor je ogen transformeren. Neem Adele. Zingt zij niet, dan is ze gewoon een Britse, wat te dikke, jonge vrouw. Zodra ze zingt echter, wordt ze iemand anders. Haar stem heeft een lieflijkheid en zachtheid die haar persoon overstijgt. Bovendien staat ze niet op een podium met een 'kijk naar mij'-houding. Ze zoekt geen bevestiging, door de kracht van haar stem krijgt ze die automatisch."

"De stem is het meest perfecte instrument dat er bestaat", weet Wivine Decoster. "Hij kan meer nuances aan dan enig ander instrument." Alex Callier vergelijkt het met strijkers. "90 procent van de bevolking zal het geluid van strijkers mooi en ontroerend vinden. Bij het geluid van blazers zal dat wel-licht maar fifty-fifty zijn. Dichter bij de menselijke stem kun je namelijk niet komen. Vibrato, staccato, fade-in, fade-out, het hele arsenaal aan kleuren: de mogelijkheden zijn zowel bij strijkers als bij een stem eindeloos. Alleen is niks zo direct en herkenbaar als een stem. It's the closest you gonna get(lacht)."

The Voice van Vlaanderen, seizoen 2, elke vrijdag om 20.30u op vtm.