Karin Heremans: De jongeren van Borgerhout zijn niet verloren

ie de afgelopen dagen in Antwerpen rondwandelde, voelde hoe de verkiezingskoorts toenam. Journalisten toetsten af wat nu juist hét verkiezingsthema zou worden. Wij, vrouwen uit het veld, wachtten af, doch ons buikgevoel vertelde ons dat wat afgelopen weekend in Borgerhout gebeurde, veel Antwerpenaars zorgen baart en een uiting is van een dieperliggend probleem.

We dachten dan ook even dubbel te zien toen we Janssens en De Wever in de clinch zagen gaan over een slogan - ''t Stad is van iedereen' of ''t Stad is van ons of zelfs van mij alleen'. De Wever die Janssens pakt op zijn communicatievaardigheid: een slag onder de gordel. We houden niet van dubbelzicht en holle slogans, we willen die liever overstijgen om naar de essentie te gaan van het probleem.

Wie in Antwerpen woont, weet dat de oplevende radicale religiositeit en de aanhang die Sharia4Belgium heeft bij moslimjongeren het gevolg zijn van structurele sociaaleconomische problemen. Daarnaast is er de problematiek van de dubbele identiteitsontwikkeling. Elke migrant wordt geconfronteerd met het verschil tussen normen en waarden uit de eigen cultuur en die van het gastland, maar voor jongeren is dat nog sterker. Zo worden zij geconfronteerd met soms tegenstrijdige normen, waarden en regels, waardoor zij in verwarring raken en identiteitsproblemen hebben. De culturele tegenstelling ontwricht dus hun identiteit en doet hen op zoek gaan naar een eenduidige waarheid. De islam biedt hen die duidelijkheid en de nodige regels.

Het gevaar ligt echter niet in de islam, maar in radicale islamitische groepen of personen, die de islam gebruiken om kwetsbare jongeren voor hun ideeën te winnen en deze jongeren via moderne media zelfs aan te zetten tot gedrag dat strijdig is met de islam, zoals geweld. Deze radicalen creëren daardoor een sterke scheiding tussen een beperkte in-groep en de veel bredere out-groep. Met andere woorden: 'wij radicalen' en 'zij westerlingen' of 'slappe moslims', die zich hebben geïntegreerd en dus maar ten dele of onvoldoende de oude waarden en normen uit hun eigen cultuur verdedigen. Bij een dergelijke polarisatie is geen communicatie meer mogelijk, die voor wederzijds begrip en respect zou moeten zorgen.

Minderheden gebruiken religie en etniciteit om zich een identiteit aan te meten. Daar is op zich niets mis mee, omdat migratie een stressvol proces is waarin je zoekt naar houvast. Het gevolg is evenwel dat de groepsbinding, die al sterk is in bepaalde groepen, nog wordt versterkt. De islam wordt dan, soms nog meer dan in het land van herkomst, een bindende kracht. Vandaar dat jongeren niet alleen of zelfstandig reageren, maar in groep. Sommige van die groepsreacties zijn behoorlijk eng en daar kregen we dit weekend een staaltje van.

Dat verklaart echter alleen waarom sommige jongeren ontvankelijk worden voor radicale ideeën, maar niet waarom dat plots kan ontaarden in geweld. Emoties zijn besmettelijk, stelt de Amerikaanse psycholoog Daniel Goleman. Hij onderzocht wat er met de hersenen gebeurt van mensen gedurende een interactie. Goleman legt uit hoe de hersenen van iemand die een ander ziet wenen of boos ziet worden, dezelfde activiteit vertonen als de hersenen van die ander. Dat doen we instinctmatig. De neuronen in onze hersenen die daarvoor verantwoordelijk zijn, worden spiegelneuronen genoemd. Mensen zijn er zich niet van bewust dat ze de emoties van anderen razendsnel oppikken. Spiegelneuronen vormen de basis voor empathie, kunnen ook tot negatieve gevolgen leiden. Als negatieve emoties zich als een golf doorheen een menigte verspreiden, kunnen de gevolgen angstaanjagend zijn. Dat is wat we al een paar keer hebben meegemaakt in Borgerhout, en ook wat afgelopen weekend een rustig braderijgebeuren verstoorde.

Duidelijke regels nodig

Het is echter fout om hierin een georganiseerd verzet van deze jongeren zelf te zien. Sharia4Belgium manipuleerde en orchestreerde het gebeuren meesterlijk en maakte misbruik van sterk beïnvloedbare pubers. Jongeren pikken emoties van elkaar op en reageren emotioneel in groep. Tijdens het 'emotionele besmettingsproces' vervagen de grenzen tussen individuen, een hele groep reageert alsof het één persoon betreft: 'wij hebben gelijk en jullie zijn de vijand'. Niets maakt je overigens zo verbonden als een gemeenschappelijke vijand. Dat is eng, maar niet ongewoon.

Het is daarom nodig als samenleving realistische toekomstperspectieven te geven aan deze jongeren, hun zelfbeeld positiever te maken en een intensieve samenwerking te bevorderen tussen alle partijen: scholen, ouders, samenlevingsopbouw, buurtwerkers, politie, de sport- en cultuursector... en de jongeren zelf. Duidelijke regels op school, thuis, op straat en in de samenleving zijn noodzakelijk. Hoe meer de regels overeenstemmen, hoe stabieler de identiteit van jongeren zich kan ontwikkelen. Regels die elkaar niet tegenspreken geven veiligheid en vertrouwen en dragen bij tot een evenwichtige persoonlijkheidsvorming.

Het doet trouwens deugd, na jaren wroeten, ook moslims te horen en te lezen die zich afkeren van deze radicale tendensen en zich samen met ons zorgen maken over de toekomst van hun en onze kinderen.

Tot slot: het is belangrijk dat Janssens en De Wever zich niet blindstaren op woordspelingen, doch dubbel zoveel oog hebben voor deze dubbele identiteitsontwikkeling bij onze jongeren! Anders houdt elke Antwerpenaar er na de verkiezingen een dubbel gevoel aan over.