'Wat willen we eigenlijk met dit leven?'

Katie Roiphe legt de vinger graag op onderdrukkende denkbeelden in de Amerikaanse samenleving. In haar nieuwe essaybundelLof van het rommelige levenontmaskert ze de hypocrisie van de burgerlijke moraal; in ieder van die essays trekt ze de veters van het burgerlijk korset wat losser met vragen die in Europa doorgaans niet zo verrassend zijn, maar in Amerika tot veel ophef leiden. Waarom er bijvoorbeeld met zo'n verlekkerd oog wordt gekeken naar een serie alsMad Men, waarin alle conventies overboord gaan, waarin genaaid en gerookt en gezopen wordt. En hoe fijn dat misschien wel is. Waarom het sadomasochisme inVijftig tinten grijszo aantrekkelijk blijkt. Steeds gaat het Roiphe om de sociale druk van huisje-boompje-beestje die ons zo inperkt dat het tot absurditeit leidt. Met veel 'misschien' onderzoekt ze hoe je aan de benauwende innerlijke druk kunt ontkomen.

Nu is Roiphe voor een bliksembezoek in Nederland. Drie dagen komt ze over uit New York en misschien moet ze nog door naar Berlijn, waar de vertaling net uit is. Daar is ze duidelijk zenuwachtig over, ze wil liever gauw naar huis. Als ze aan het einde van het interview haar iPad opent, laat ze zien waarom: als achtergrondfoto prijkt daar haar lieflijke, driejarige zoontje. Het is voor het eerst, bekent ze, dat ze zo lang van huis is en dat geeft haar een knoop in haar buik. Haar boek is een groot pleidooi om kinderen los te laten en tegelijk lukt het haar zelf maar amper. "Eigenlijk hef ik in het boek de vinger op naar mijzelf: neenee, niet zo Katie."

De eerste vier hoofdstukken gaan over uzelf: uw echtscheiding, alleenstaand moederschap, twee kinderen van twee verschillende vaders, uw eerste overspel. Waarom uzelf zo blootgeven?

Katie Roiphe: "Er zijn geen regels voor de journalistiek, alles kan, maar om dieper na te kunnen denken over onderwerpen als kinderen van verschillende vaders, waar Kate Winslet onlangs nog over gekapitteld werd, moest ik bij mezelf beginnen. Het is een mea culpa: kijk, ik ben niet perfect. Een boek over oncomfortabele onderwerpen kan alleen overtuigen als het eerlijk is. Anders ontbreekt de autoriteit.

"Ik maak mezelf daarmee kwetsbaar, daarvan ben ik mij bewust. Als je zo eerlijk bent, is het niet de vraag 'of' maar 'wanneer' je wordt aangevallen. Niet alleen ikzelf, ook mijn kinderen van 10 en 3 zijn daar slachtoffer van. Ik kreeg echt walgelijk wraakzuchtige berichten die aan hen zijn gericht. Ook al is dat een hoge prijs, ik denk dat eerlijkheid nodig is om bepaalde onderwerpen bespreekbaar te maken.

"Over het alleenstaand moederschap wordt in Amerika bijzonder weinig geschreven en aan de vele reacties op het stuk kon ik merken dat het hoog tijd wordt om de geborneerdheid daarover ter discussie te stellen. Alleenstaande moeders hebben in Amerika nog steeds een stigma, terwijl hun aantal toeneemt."

U lijkt de veranderende rol van vrouwen te willen vangen. Hoe ontstaat uw visie?

"Het is ingewikkeld om een Zeitgeist waar te nemen als je er deel van uitmaakt. Ik vertrek vanuit mijn oprechte verbazing. Veel in deze bundel gaat niet over mijzelf. Ik kijk om me heen, lees, zie dingen gebeuren, hoor gesprekken en dat roept een sterke reactie in me op. Over opvoeding of over Joan Didion, het loopt enorm uiteen. Deze uitwaaierende onderwerpen hebben een thema: mijn grote interesse in chaos als bevrijdend principe.

"En heel banaal, maar wel waar: wat beslist helpt bij het focussen op een idee of het vinden van een logische lijn, is de lengte die ik beschikbaar heb voor de krant of het internet. Daardoor móét ik mijn denken wel aanscherpen."

Soms is voelbaar dat u meer had willen zeggen, zoals over Susan Sontag.

"Grappig dat je juist dat stuk aanhaalt, want ik vond precies hetzelfde en in mijn volgende boek zal het over haar gaan."

Merkt u dat krantenstukken krimpen? Men schijnt geen tijd meer te hebben voor lengte en diepgang.

"Dat laatste vraag ik me af. Een van de essays waarop de meeste reacties zijn gekomen en dat dus veel gelezen is, is een lang stuk over seksscènes in het werk van mannelijke auteurs als Updike, Mailer en Roth. Ik zet daar de jongere garde tegenover, die seks veel puriteinser en voorzichtiger verwerkt. Dat levert niet altijd meer literaire passie op. De krant liet me toen alle ruimte.

"Maar stukken worden inderdaad steeds korter en daarmee verliezen we veel. De nuance, maar nog iets anders essentieels. Ik denk dat een goed essay een groot deel fictie, storytelling, in zich draagt en ook dat kost ruimte."

Verandert het internet de journalistiek?

"Mensen blijven zeggen dat het einde van het lezen dichtbij is, de journalistiek verkeert in een crisis. Nu, ik zie ontzettend goede studenten hun plek vinden. Kwaliteit drijft altijd boven, ook al is het moeilijker dan ooit om ruimte of een journalistieke baan te krijgen.

"NeemThe New York Times. Die raakte in een dip, maar maakte een digitale versie en doet het nu heel goed. Het is een aanpassingsproces naar een andere vorm. Kranten gaan allemaal digitaal en dat geeft ook weer ruimte voor langere stukken."

Bijna al uw essays gaan over schuld. U beschrijft hoe u met lood in de schoenen in een taxi stapt om in een bar een man te ontmoeten, terwijl de oppas uw kinderen in bed legt. Ik dacht: goed geregeld.

"Haha, ja, zo kun je er ook naar kijken. Veel in dit boek gaat over mijn rebellie tegen de norm. Hoe ons leven eruit zou moeten zien. We willen te veel tegelijk. Dat is net zo goed mijn gevecht; ik wil ook alles. Maar sta eens even stil. Waarom zouden we alles moeten hebben? Is het idee dat je alles hebt, welbeschouwd niet heel bevreemdend? Want het is toch evident? We kúnnen niet alles hebben. Het adagium luidt dat allebei de partners een goede baan hebben en er tegelijkertijd voor de kinderen zijn, hen sturen en beschermen. Maar dat is toch godsonmogelijk?"

Het is voortdurend tekortschieten?

"Een voorbeeld. Mijn vriendin is een succesvolle advocaat en alleenstaande moeder. Haar zoontje werd vier en ze wilde een echte verjaardagstaart bakken. Zo'n professionele. Dus leerde ze zichzelf via internet-tutorials hoe ze luchtige cake moest bakken, hoe ze icing en frosting moest maken en hoe ze de ene laag over de andere moest draperen, en zelfs hoe ze de bloemetjes van marsepein moest vouwen. Het kostte haar vier nachten. Het wás natuurlijk een beauty van een taart, maar ze had er ook gewoon een bij de bakker om de hoek kunnen halen. Want zou het kind echt merken dat de taart zelfgemaakt is, in die paar minuten dat er überhaupt aandacht voor is? Denk je dat een vierjarige daar om maalt?

"Mijn vriendin vond het achteraf ook geschift, maar ze had het idee dat ze dit moest doen om een goede moeder te zijn. Ze poetste haar schuldgevoel weg omdat ze nauwelijks tijd heeft voor haar zoontje. Maar was het niet beter geweest als ze lekker had geslapen en een spelletje met hem had gedaan?

"Begrijp me goed, ik sta ook om vijf uur 's morgens in de keuken om suikerloze cupcakes te bakken voor het feestje van mijn zoontje, vol verwachting over zijn reactie. We doen er allemaal aan mee. Op Pinterest posten moeders prachtige plaatjes van hun creaties. Het idee dat alles op een gestylede foto uit een hip magazine moet lijken, is heel krachtig. Alles hoort zelfgemaakt en perfect te zijn: biologisch en terug naar de pre-industriële tijd.

"Maar dat hoeft allemaal niet voor de kinderen, hoor. We doen het voor onszelf. We koesteren graag een voorstelling van een ouderwets soort moederschap, terwijl dat met een baan erbij niet langer haalbaar is. Is dat niet wat zelfdestructief?"

U wijst naar de sociale omgeving, maar we doen het onszelf aan, toch?

"Ik denk dat het culturele moment waarin je leeft, de berichten en reacties die je krijgt, hoe subtiel ook, heel sturend zijn. Niemand kan zijn kind in een vacuüm opvoeden. Wat 'hoort' is een sluipend proces waar je makkelijk in mee gaat. Het is een spiraal waarin je belandt. Het idiote wordt zo vanzelf normaal. En dat zie je alleen nog maar als je even afstand neemt."

U suggereert zelfs dat het de kinderen kan schaden.

"In Amerika neemt de angst dat ons kind iets overkomt buitensporige proporties aan. Ze zouden maar eens struikelen! Dat belemmert kinderen om zelfstandig te worden en op zichzelf te vertrouwen.

"Een ander ding is dat kinderen zich niet meer mogen vervelen. Ze worden steeds geëntertaind en bijgeschoold omdat ze geniaal moeten zijn, ze moeten haasten van vioolles naar hockey en speelparadijs. Waar brengt dat ons? We creëren zo misschien wel kinderen die niets meer zelf kunnen en verwend zijn.

"We zouden kritischer mogen zijn. Het is geweldig om tijd met je kinderen door te brengen, maar de vraag is: wat voor tijd? Waar zouden we ons werkelijk druk over moeten maken? Dat zijn vragen die volgens mij de moeite waard zijn om uit te zoeken. Mijn punt is dat de enorme focus op kinderen zo overdreven is dat die iedereen kan schaden."

Tot het tafelgesprek...

"Inderdaad, een gesprek met kinderen erbij is godsonmogelijk. Onze kinderen willen deel van de conversatie uitmaken omdat ze gewend zijn om het middelpunt te zijn. Mijn ouders deden het anders. Ze hadden vaak vrienden over de vloer, maar het was ondenkbaar dat je dan om aandacht vroeg of herrie maakte. Je probeerde het niet eens.

"Ik denk niet dat kinderen veranderd zijn, het gaat over óns. Het gaat over onze verwachtingen. Het is net of we ons verschuilen achter onze kinderen, alsof we ons kind zíjn. Dat zie je letterlijk op Facebook, waar moeders hun kinderen als profielfoto instellen. Op hun fiets zit altijd een kinderzitje, in de auto een stoeltje. En als ze naar een dineetje gaan, praten ze over school of de hippe kinderwagen, wat saaie avonden oplevert.

"Het is alsof ouders trots zijn op hun opofferingsgezindheid. Maar waar is de rest van de wereld gebleven, waar zijn zijzelf? Waar de boeiende verhalen over het werk of over de wereldproblematiek? Is er echt niets anders om over te praten?"

Blijkbaar niet, wij praten er ook over.

(moet lachen)"Misschien is het boeiender dan ik dacht."

Is het geen fase, als je in de kleine kinderen zit?

"Natuurlijk, deels. Maar het gaat zo vaak verder. In Amerika moeten ouders van 18-jarigen uit de klas gestuurd worden omdat de les niet kan beginnen. Of ze voeren de loononderhandelingen met de baas van hun 21-jarige zoon. Soms gaat de bemoeizucht buitensporig lang door.

"Verontrustend vind ik ook dat moeders vaak hun identiteit opgeven. Laatst stond een artikel inThe New York Timesover moeders die hun baan hadden opgegeven voor de kinderen en die tien jaar later geen werk meer kunnen vinden. Dat is in Amerika een groot probleem. Zo makkelijk is het dus niet om terug te keren als je jezelf hebt uitgewist. Uit dat artikel blijkt dat lang niet iedereen zich daarvan bewust is.

"En dan heb ik het nog niet over de existentiëlere problematiek achter die kindgerichtheid. Je volledig focussen op je kinderen kan ook een vlucht zijn, bijvoorbeeld voor echtelijke problemen, die dan pas boven komen drijven als de kinderen uit huis gaan."

Heeft het ook te maken met materialistische druk? In uw boek vraagt u zich bijvoorbeeld af of het goed is voor de literatuur dat schrijvers het leven van bankiers willen leven.

"In de tijd van mijn ouders was je toegewijd aan je kunst. Nu is de romantiek van de armoede voorbij. Het cliché van eenzaam op een koude zolder zitten is uit de mode. Schrijvers verlangen een bourgeoisleven. Daardoor zijn ze georiënteerd geraakt op stabiliteit en veiligheid. Ik vraag me af hoe productief de zucht naar geld is voor creativiteit en of het onafhankelijkheid en een kritische houding stimuleert. Als je als romancier of dichter je manuscript aan de televisie moet slijten, of je schrijft een kort verhaal voor een biermerk en laat je interviewen voorElleomdat je merkkleertjes voor je kinderen moet kopen, onbespoten voedsel wilt eten of omdat je op skivakantie wilt, wat creëer je dan? Heb je dan nog wel vrijheid van schrijven? Zijn romans tegenwoordig voorzichtiger, braver, afwachtender?"

Was die hang naar geld vroeger niet even groot?

"Het gaat om het niveau. Hoeveel geld heb je werkelijk nodig? Als je wilt leven als een bankier en alle materiële welvaart wilt die daarbij hoort, moet je daar meer voor doen dan toen."

Maakt armoede dan betere schrijvers?

"Nee, dat bedoel ik niet. Daarover schreef Virginia Woolf. Als je honger lijdt, zul je geen romans kunnen schrijven. Maar ik denk dat het schrijvers zou kunnen helpen als ze minder materialistisch waren."

Dat is moeilijk in deze tijd...

"Ja, dat is het inderdaad. In veel stukken suggereer ik dat het beter is minder te willen en dat is geen leuke boodschap."

We zouden moeten 'consuminderen'.

"Ik weet daar geen Amerikaans woord voor, wat veelzeggend is. Maar inderdaad zou dat een oplossing kunnen zijn; onze standaard aanpassen en het doen met minder en eenvoudiger. Die trend is wellicht al ingezet.

"Je hoort steeds meer verhalen over bankiers of andere rijken die hun comfortabele leven opgeven en in een of ander klein krot gaan wonen. Dat sluit aan bij een valse romantiek natuurlijk, want voor de meeste mensen is het niet haalbaar hun materiële standaard op te geven. Maar het klinkt wel razend interessant en bevrijdend. In een New Yorks museum hangt nu een veelbezochte fototentoonstelling over kleine appartementen. In die huizen staat bijna niets en dat ziet er rustgevend uit: weinig hebben.

"Materialisme is misschien meer dan we hadden gedacht een last geworden. Ben je aan het einde van de dag echt zo blij met je nieuwe iPhone en je iPad en je andere speeltjes die al snel weer haperen en vervangen moeten worden? Had je echt niet nog een paar jaar met je oude iPhone kunnen doen? De vraag is of het werkelijk meer geluk geeft. Vind je het waard om zoveel concessies te doen, zo te rennen, te woekeren met je tijd en met je verlangens om je te kunnen omringen met al die materie en al die huzarenstukjes die je in nachtelijke uren in elkaar hebt gezet?

"We moeten opnieuw een balans vinden en de druk van de plaatjes negeren. De grote, angstaanjagende vraag voor ons ieder als individu is: wat wil je eigenlijk met dit leven?"