Het kleine scherm heeft te weinig kleur

waalf Britten demonstreren sinds enkele weken hun bakkunsten in The Great British Bake Off. En zoals steeds is het hyperpopulaire programma een voorbeeld van hoe divers het Verenigd Koninkrijk is. Onder de deelnemers zijn twee zwarte mannen, een Russische vrouw en een vrouw die in Hongkong geboren is. Door het steeds weer diverse deelnemersveld - in 2015 won een vrouw met een hoofddoek - kreeg het programma zelfs al de kritiek dat het te politiek correct wou zijn.

Vergelijk dat even met Bake Off Vlaanderen, de variant die sinds enkele weken op VIER loopt. Tien deelnemers, waarvan er eentje met een andere etnisch-culturele achtergrond. Alexander verhuisde acht jaar geleden uit Colombia naar Leuven waar hij nu aan zijn postdoctoraat werkt. Het verschil met de Britse versie is groot.

De zeshonderd kandidaten die zich inschreven voor het programma waren nochtans heel divers, zegt Geert Willems van productiehuis BlazHoffski. "Dat ging over alle achtergronden en religies heen: iedereen bakt immers graag. Er waren bijvoorbeeld ook Marokkaanse kandidaten, maar de jury heeft gewoon gekozen voor de tien beste bakkers. En gelukkig was daar ook Alexander bij. Ik had het zelf niet goed gevonden als er alleen Vlaamse deelnemers waren geweest. VIER vraagt dat ook: zij willen een divers deelnemersveld."

Bake Off Vlaanderenmag dan misschien toeval zijn, je kiest voor de beste bakkers, ook in andere nieuwe programma's zie je bitter weinig diversiteit terug. Van humaninterestprogramma's als Over winnaarsen Bargoens tot fictiereeksen als #hetisingewikkelden Tytgat chocolat: casts en geïnterviewden kleuren zo goed als volledig blank. Waar blijft de weerspiegeling van de steeds diverser wordende Vlaamse samenleving?

Turven

De evolutie is er wel, maar het gaat traag, té traag, zegt Mathias Sourbron van Hakuna Casting, een castingbureau dat ijvert voor meer diversiteit op het grote en kleine scherm. "Je ziet inderdaad nog steeds te weinig kleur op het scherm, al gaat het beetje bij beetje wel de goede richting uit. Zeker bij de VRT zie je dat, omdat die omroep richtcijfers heeft die ze moet halen. We werken met Hakuna nu bijvoorbeeld mee aan een nieuwe reeks, en daar hebben we wel meer vrijheid en mogelijkheden."

"Eigenlijk is het een kwestie van turven", zegt Jonas Slaats van antiracismebeweging Kif Kif. "Je moet rekenen dat 20 à 25 procent van de bevolking een migratieachtergrond heeft, dat 6 à 10 procent moslim is. Als je dat weet, kun je beginnen tellen. Zie je dat terug in Thuis? Nee. Dan moet je dat aanpassen. Zo zou je dat voor alle programma's kunnen." Positieve discriminatie dus, en hiervoor is dit een oplossing, meent Slaats. "Soms moet je expliciet mensen met een andere achtergrond naar voren schuiven, zowel in informatie- als in andere programma's. Als je dat doet, breng je een ganse dynamiek op gang."

Dat turven deden onderzoekers van de Universiteit Antwerpen al voor de Diversiteitsmonitor, een studie in opdracht van de VRT. Daaruit blijkt dat 8 procent van de mensen die in 2016 op VRT-zenders te zien waren een migratieachtergrond had. Dat is iets lager dan in 2015, toen het nog 8,6 procent was, maar de VRT zat daarmee wel een stuk boven zijn streefcijfer van 7,5 procent. Eén zat met 7,4 procent net onder die norm, Canvas en Ketnet haalden vorig jaar allebei 8,6 procent.

De VRT heeft al sinds lang een diversiteitscoördinator die werkt rond dit thema en programmamakers ondersteuning biedt. De cijfers gaan in stijgende lijn - in 2009 was het nog 6,2 procent - maar alles gaat geleidelijk. "We blijven erop inzetten, al beseffen we ook dat het een werk van lange adem is", zegt VRT-woordvoerder Hans Van Goethem. "Daarom nemen we het thema altijd mee in overleg over nieuwe programma's, ook bij externe productiehuizen. We volgen dat op, al is het ook zo dat het ene programma er zich beter toe leent dan het andere."

Alleen op dit najaar focussen, is sowieso niet helemaal correct, zegt Van Goethem. "Dat is een momentopname. In het voorjaar hadden we bijvoorbeeld De klas, waar de diversiteit wel heel aanwezig was, en Iedereen beroemd doet dagelijks inspanningen, net als Thuis. Ook Ketnet is op dat vlak koploper. Met Danira Boukhriss en Aster Nzeyimana heeft Eén trouwens al schermgezichten die voor diversiteit zorgen, terwijl we ook nog plannen hebben met bijvoorbeeld Karine Claassen, Fatma Taspinar en Kamal Kharmach. Diversiteit is overigens niet enkel een kwestie van origine, bij VRT zien we dat ruimer: kijk maar naar de fictiereeks Tytgat chocolat."

Dat het mogelijk is om de diverse maatschappij op een goede, spontane manier in beeld te brengen, bewees De klasdit voorjaar en toont ook The Voice van Vlaanderen nu weer. De talentenjacht op VTM werd er eerder al om geprezen, en ook nu slaagt die er weer in om zangers en zangeressen van diverse achtergronden op het podium te krijgen. Vanavond zie je bijvoorbeeld deelnemers die in Tunesië, Portugal en Nigeria geboren zijn, wat meteen ook zorgt voor een diversiteit aan muziek.

Maar we doen daar geen speciale inspanningen voor, zegt Medialaan-woordvoerster Sara Vercauteren. "Een programma als The Voice van Vlaanderen spreekt iedereen aan en iedereen schrijft zich in. Muziek is blijkbaar iets heel universeels. Het is ook eigen aan talentenshows: in So You Think You Can Dance ofBelgium's Got Talentzag je dat ook."

Een specifiek beleid, zoals de VRT, heeft Medialaan (VTM, Q2, Vitaya) niet. "We leggen onszelf geen quota op. Alles gebeurt spontaan. We maken laagdrempelige programma's die openstaan voor iedereen. We stellen vast dat we zo toch veel diversiteit op het scherm krijgen."

Weerspiegeling

De positieve trend is er dus wel degelijk, de vraag is dan hoe je nog meer van zulke voorbeelden kunt krijgen en van diversiteit op het scherm iets normaals kunt maken in de plaats van eerder de uitzondering. Zodat fictiereeksen een weerspiegeling van het echte Vlaanderen zijn, en om te zorgen dat 'nieuwe Vlamingen' in het nieuws niet in de eerste plaats aan bod komen om het te hebben over migratie of godsdienst, maar ook over andere thema's.

Er kan al heel veel veranderen als je zorgt voor diversiteit binnen je personeelsbestand, zegt Landry Mawungu, de directeur van het Minderhedenforum. Televisiezenders en productiehuizen kleuren nog veel te blank, een probleem waar ook redacties van geschreven media mee kampen. "Maar als je zorgt voor diversiteit op de werkvloer, haal je automatisch diverse netwerken binnen en zul je andere klemtonen leggen. Bovendien zorgt diversiteit bij het personeel ook voor meer zelfkritiek."

"Redacties weten niet of nauwelijks wat er leeft bij minderheidsgroepen", zegt Jonas Slaats van Kif Kif. "En dat gaat over veel thema's, niet alleen over diversiteit. Rond armoede is het probleem bijvoorbeeld hetzelfde. Redacties kijken vooral naar de dingen die ze kennen. Maar om de stereotypes te doorbreken, moet je mensen hebben die die milieus echt kennen, die weten wat er leeft."

Een typerend voorbeeld is volgens Slaats Allah in Europa, de nieuwe Canvas-reeks waarin Jan Leyers nagaat hoe het met de islam in Europa gesteld is. Een blanke man die niet beslagen is op dat domein, meent Slaats. "Ik vind het vreemd dat je iemand met zo'n achtergrond dat laat doen. Ik zou je veel namen kunnen geven van islamologen en figuren die de materie van binnenuit kennen om zo'n documentaire te maken.""

Ook voor fictie kan een andere personeelssamenstelling veel veranderen, zegt Mathias Sourbron van Hakuna Casting. Het begint al bij de scenario's. "De verhalen starten nu vaak vanuit een blanke perceptie. Eens je zo begonnen bent, is het moeilijk om er meer diversiteit in te stoppen. Die verhalen lenen zich er dan niet meer toe. Daarom moet er meer kleur voor en achter de camera komen, al gaan we de goede kant uit."

Ook op dat vlak zie je inderdaad een positieve evolutie bij de VRT. Tegen 2020 moet 4 procent van het personeel er een migratieachtergrond hebben. Eind 2016 zat de VRT wat dat betreft op 3 procent, of 68 medewerkers op een totaal van 2.227. In 2015 ging het om 2,9 procent. Twaalf procent van de in 2016 nieuw aangeworven medewerkers had een migratieachtergrond. Een jaar eerder was dat 9,4 procent.

"Net als bij de programma's moet je ook als werkgever blijven werken aan diversiteit", zegt woordvoerder Hans Van Goethem. "Er is nog een drempel, al wordt die wel lager. Dat merken we aan de spontane sollicitaties. Dankzij stages en door contacten te leggen met verschillende belangenverenigingen proberen we die drempel steeds verder te verlagen. En we zien dus dat dat vruchten afwerpt."

Wantrouwen

Maar wanneer je Vlamingen met een migratieachtergrond wilt overtuigen om deel te nemen aan programma's, is het als programmamaker toch niet altijd even makkelijk, zegt Geert Willems van productiehuis BlazHoffski. "Er is een soort wantrouwen tegenover televisie. Niet alle programma's zijn op dat vlak even makkelijk om mensen te overtuigen. Maar bij Bake Off Vlaanderenweet je wel dat niemand zich achteraf bedrogen zal voelen."

Dat wantrouwen is maar een normale reactie, vindt Jonas Slaats van Kif Kif. "Moslims worden alleen maar gevraagd om iets te zeggen over de islam. Als je bevolkingsgroep alleen daartoe gereduceerd wordt, haakt men af."

Het belangrijkste, besluit Slaats, is dat de mentaliteit moet veranderen. "Nu is er nog steeds het gevoel dat blanke mensen de norm zijn. Ik hoorde nog het voorbeeld van iemand die een documentaire maakte over racisme. De redactie, die blank is, nam haar die documentaire bij het monteren uit handen omdat ze een migratieachtergrond had en dus 'te betrokken' was. Dat is net hetzelfde als die rel rond de onderzoekster die discriminatie in kledingwinkels had aangetoond. Dat onderzoek was zogezegd ook gekleurd omdat de onderzoekster 'van vreemde origine' was. Dat gevoel zit heel diep en daar raak je moeilijk uit."