'Ik ben een hybride'

In het Nederlandse Oss loopt een opmerkelijk experiment: 500 meter snelweg werd er uitgerust met lichtgevende wegmarkering. De verf neemt overdag zonlicht op en geeft dat 's nachts weer af. Exit peperdure snelwegverlichting. Het idee komt uit de koker van Daan Roosegaarde, die voor de uitwerking aan tafel ging zitten met bouwgigant Heijmans. Het bedrijf trok enkele miljoenen euro's uit voor het project, en de wereldwijde belangstelling is enorm. Roosegaarde verwacht dat het concept eind dit jaar op de markt kan worden gebracht. "De mogelijkheden zijn enorm. Denk maar aan Afrika, waar de wegen 's nachts even onveilig zijn als de stroomtoevoer onzeker." Het Smart Highway-project gaat overigens al een heel stuk breder, van wegen die elektrische wagens opladen als je er over rijdt tot wegmarkering die enkel oplicht in bepaalde klimatologische omstandigheden, bijvoorbeeld bij sneeuwval."

Het is ver gekomen: een kunstenaar-ontwerper moet be- drijven de weg wijzen naar innovaties in hun eigen sector.

"Sommige bedrijven beginnen zelf ook te beseffen dat de comfortzone waarin we lang leefden een aflopend verhaal is, en dat ze moeten innoveren om te overleven. Dat creëert wat ruimte, en die probeer ik in te palmen. Van de twintig ideeën waarover ik met Heijmans spreek, vond ik er een handvol terug in hun ar- chief. Ze waren er ooit al mee bezig geweest, maar wisten het zelf niet meer. Een horrorscenario voor elke bedrijfsleider: je hebt het nodige kapitaal in huis, maar het wordt niet ontgonnen omdat de bedrijfsstructuren het niet toelaten. Zo kunnen we natuurlijk de confrontatie met de China's van deze wereld niet aangaan."

Kunstenaar, ontwerper, ondernemer, u bent het allemaal tegelijk. Tijd om oude concepten overboord te gooien?

"Ik omschrijf mezelf als een hybride. Ik kijk om me heen, luister, raak geïrriteerd en ga dan zelf dingen ontwerpen en maken. Ik ben opgeleid als kunstenaar, heb dan twee jaar architectuur gevolgd en kan dus wel terugvallen op een bepaalde expertise, maar het maakt me geen moer uit in welk vakje ik nu thuishoor. Mijn vraag is: moeten we anno 2014 nu echt nog over slimmere lampen praten? Kunnen we niet beter proberen een energie-neutraal wegennet te maken? En daarvoor inspiratie halen bij vuurvliegjes of kwalletjes die diep onder water licht genereren?"

Wil een kunstenaar in eerste instantie niet graag iets moois maken, iets wat beroert?

"Dat is me te statisch. Ik wil niet decoreren, maar uitlokken, prikkelen en hervormen. Wat me wellicht onderscheidt van vele andere kunstenaars is dat ik niet vies ben van het utilitaire, van het commerciële zelfs. Ik vind het ook spannend om na te denken over hoe we het landschap waarin we ons bewegen mooier en slimmer kunnen maken. De sociale relevantie, weet je wel.

"Toen ik Studio Roosegaarde een zestal jaren geleden uit de grond stampte, had ik niets en was er niets. Ik moest mijn eerste medewerkers in pizza's betalen. Toen bouwde ik Dune(een soort interactief landschap met honderden ledlampen die reageerden op licht en geluid, FMI), en even later stond ik daarmee in Tate Modern. Ook met Smart Highway ben ik zelf gaan te experimenteren. Nu staan ze plots allemaal in de rij."

Hoe is dat dan om plots met die grote 'corporate' wereld aan tafel te gaan zitten en commerciële deals af te sluiten?

"Het is even wennen soms. Maar eigenlijk komt het erop neer dat ik de ideeën aanlever die zij uitvoeren. Dit hier (de fabriekshal waar we zitten, vol werkbanken en onafgewerkte projecten, FMI) is mijn eigen droomfabriekje. Af en toe vloek ik wel eens, omdat er in die uitvoering soms ook een soort lompheid zit, maar we leren hier allebei veel van. En ik heb de indruk dat een project als Smart Highway het bedrijf Heijmans ook verandert. Die 8.000 werknemers zijn echt wel trots dat ze hieraan mee kunnen werken."

De structuren zoals we die in Europa kennen, met bedrijven die zelf onderzoek doen of met een overheid die een budget voorziet voor innovatie, dat is een aflopend verhaal?

"De overheid zou durfprojecten moeten starten, waarin we gaan nadenken over de toekomst van voedsel, mobiliteit, energie, en tegelijk dingen gaan uitproberen. En geen gepruts in de marge, graag. Creëer zones waarin creatieve koppen elkaar vinden, waarbij de gemaakte winst niet belast wordt maar in nieuwe projecten kan worden geïnvesteerd. Zonder administratieve rompslomp. Daarnaast zouden CEO's met lef veel meer allianties moeten aangaan om samen aan nieuwe projecten te werken."

U krijgt geen subsidies, maar weet wereldwijd interesse én centen los te weken met uw ideeën en projecten.

"Een mix van geluk, hard werken en enkele opvallende projecten die snel weerklank kregen. In de marge van zijn bezoek aan onze koning sprak ik onlangs tien minuten met de Chinese president. Hij was meteen geïnteresseerd in ons idee voor een smogvrij park in Peking. Ik gaf hem wat meer uitleg over onze technologie om smog uit de lucht te halen, en om dat koolstof dan te verwerken tot een steen in een ring. Door die smogring aan te kopen, schenk je je stad duizend kubieke meter schone lucht. En zie, het stadsbestuur van Peking wil nu een miljoen van die ringen kopen."

Hoe doe je dat dan, smog uit de lucht halen?

"Met luchtzuiveringsexperts hebben we een soort elektrische smogstofzuiger ontwikkeld. Daarmee bouwen we nu een smogvrij park in Peking. Nog bescheiden van omvang, maar door mensen te tonen hoe de toekomst er zou kunnen uitzien, maak je innovatie heel tactiel. Dat is nodig, anders verandert er geen bal."

U hebt ook een kantoor in Shanghai. Zitten ze daar echt te wachten op een Nederlander met wat vreemde ideeën?

"Enkele musea en privéverzamelaars hadden interesse in sommige van mijn stukken. Dat heeft het pad geëffend. Dat smogproject is ontstaan omdat ik het land beter leerde kennen en ging broeden op oplossingen voor de luchtvervuiling. Want dat is echt wel een prominent thema in China. Kinderen sterven aan longkanker, de mensen komen stilaan in opstand."

Dus liever dit dan de pure kunst?

"De kunstwereld heeft zich de voorbije jaren net iets te passief opgesteld. Je moet continu je relevantie in vraag stellen. Let wel: relevant is niet hetzelfde als functioneel. Mensen laten nadenken over iets kan ook functioneel zijn. De vraag is: hoe toon je dat, en hoe krijg je mensen zover om echt iets te dóen? Dat begin nu te werken. Ik ben allicht de enige levende kunstenaar in het Rijks- museum, maar het is er nog nooit zo druk geweest als nu. (lacht)"