LUIS in de PELS

Wel of niet de Oscar-uitreiking presenteren. Het moet nogal een beslissing geweest zijn voor Chris Rock. Enerzijds laadt hij de verdenking op zich dat hij als zwarte acteur en stand-upcomedian zijn goedkeuring verleent aan een prijzenfestijn dat dit jaar een volledig blanke aangelegenheid is. En dat terwijl vrienden - regisseur Spike Lee, acteurs Will Smith en Jada Pinkett Smith - de Oscars hebben geboycot. Aan de andere kant: zou hij juist de luis in de pels kunnen zijn en het podium gebruiken om zijn onvrede te ventileren?

En dan is er ook nog vriendelijke druk op hem uitgeoefend. Rapper 50 Cent vroeg hem beleefd af te zien van de host-honneurs. Terwijl komiek Ricky Gervais adviseerde om helemaal los te gaan tegen de Academy.

Chris Rock heeft ja gezegd. Gezien zijn reputatie deelt de grappenmaker aanstaande zondag de nodige verbale slagen uit, om het publiek te entertainen én de leden van de Academy ongemakkelijk op hun pluche te laten schuiven.

Als er iemand kan balanceren op de dunne lijn tussen luchtig Hollywood-vermaak en een serieuze controverse, dan is het Rock wel. De stand-upper, acteur en regisseur kent de filmindustrie van binnenuit. En daaruit komen ook zijn eigen issues met Hollywood voort.

Hij liet The Guardian weten hoe hij na zijn eerste hoofdrol in de film Down to Earth (2001) onder aan die bescheiden checklist van zwarte acteurs belandde: Eddie Murphy, Will Smith, Martin Lawrence, Chris Tucker en dan Chris Rock.

In 2014 vertelde hij aan New York Magazine dat hij ooit Bill Murray toevertrouwde dat Lost in Translation (2003) eigenlijk een zwarte film is. "Zo voelt het om zwart en rijk te zijn. Niet dat mensen in Hollywood naar tegen je doen. Maar net als Bill Murray in Tokio voelt het wezensvreemd."

Hoewel Hollywoods blinde vlek voor zwarte filmprofessionals werd opgemerkt, liet hij felle veroordelingen tot nu toe achterwege. In een essay voor Hollywood Reporter uit 2014 noemde hij Hollywood "een witte industrie, net zoals de National Basketball Association (NBA) een zwarte industrie is. Daarmee zeg ik niet eens dat dat slecht is, alleen dat het zo is."

Gematigde houding

Het is een uitermate gematigde houding voor iemand die rassenverhoudingen in Amerika tot een van de pijlers van zijn comedy heeft gemaakt; een rode draad die door zijn oeuvre loopt van zijn met twee Emmy's bekroonde tweede stand-upspecial Bring the Pain (1996) tot zijn sitcom Everybody Hates Chris (2005 -2009).

Daarin gebruikte Rock zijn eigen pijnlijke jeugd als bron. Hij groeide op in Brooklyn, als zoon van een vrachtwagenchauffeur en een lerares/maatschappelijk werker. Zijn moeder stuurde Chris naar een blanke school, op 45 minuten rijden met de bus, 'Corleone Junior High' in de serie. Maar als zwart, mager buitenbeentje was Rock het mikpunt. Het pesten werd zo erg dat hij zijn belagers bedreigde met een pistool. Toen de politie erbij werd gehaald en het wapen een speelgoedpistool bleek, kreeg hij ook nog klappen van de politie. Uiteindelijk haalde zijn moeder hem van school toen hij 17 was, want "anders hadden ze hem waarschijnlijk vermoord".

Zoals de school het rauwe materiaal leverde voor zijn grappen in Everybody Hates Chris, zal de harde straatcultuur van Brooklyn bijgedragen hebben aan Rocks instelling om een grap over jezelf te maken voordat iemand anders dat doet. Toen hij school verliet, begaf hij zich meteen op het stand-upcomedypad. Geen diploma, maar hij had veel geleerd: pijnlijke momenten en zwakheden zijn er niet om weggestopt te worden. Ze zijn er ter exploitatie. En als je het goed doet, volgt de lach.

Hij had begin jaren 90 het tv-programma Saturday Night Live als 'vervolgopleiding'. Hij voelde zich er als "het geadopteerde kind van geweldige blanke ouders". Hij werd er ontslagen omdat hij te vaak onvoorbereid en ongeconcentreerd was. Later vertelde hij dat hij misschien iets te zeer erop los geleefd had met feesten en vrouwen.

In de jaren daarna ontwikkelde Rock zijn talenten als stand-upper die zijn eigen materiaal schrijft: humor die je niet de gelegenheid geeft gerieflijk achterover te leunen. Als komiek heeft Rock het talent om in weerwil van dat ongemakkelijke gevoel zijn publiek masochistisch te laten schuddebuiken.

In 2015 besloot hij elke keer een selfie te tweeten als hij in de auto door de politie werd aangehouden - vier keer in drie maanden - voor driving while black.

Net zoals Rock niet schroomt zichzelf als mikpunt neer te zetten, zo moet ook de groep die een natuurlijke solidariteit van hem verwacht het ontgelden. In een van zijn bekendste monologen 'Black People vs Niggers' uit Bring the Pain, deelde hij sneren uit aan een deel van de zwarte Amerikaanse gemeenschap. Want niggers, in tegenstelling tot black people, vertonen al die ergerlijke eigenschappen waar zwarte mensen net zo'n hekel aan hebben als blanke mensen. "Niggers willen altijd krediet voor dingen die normaal zijn voor andere mensen. Ze zeggen zoiets als: 'Ik ben nog nooit in de gevangenis geweest.' Wat wil je? Een koekje? Je hoort niet naar de gevangenis te gaan, you low-expectation having motherfucker!"

Hoe mainstream en succesvol ook, de jongensachtige vijftiger weigert zich te conformeren aan de rol van spreekbuis of rolmodel. Juist omdat hij zwart is. "Waarom verwacht het publiek dat entertainers zich beter gedragen dan anderen? Dat is belachelijk. En het geldt blijkbaar alleen voor zwarte entertainers. Blanken mogen altijd zichzelf zijn."

Verwacht dus niet dat Rock zich zondag automatisch als spreekbuis voor de ontgoochelde zwarte gemeenschap zal opwerpen. Eén ding is zeker: een politiek correcte sessie zal het niet worden. Als hij doet waar hij het best in is, bewerkstelligt Rock met humor een ontlading van frustraties. Want Rock weet precies waar je moet drukken om het leed onder de grap te bevrijden.

"Ja, het doet pijn", zegt hij. "Maar humor heeft soms zijn oorsprong in pijn. Misschien huiver je even, maar dan weet ik dat ik mijn werk goed heb gedaan."