Oude wijn in nieuwe zakken?
De Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC heeft Cyril Ramaphosa als nieuwe leider aangewezen na een verkiezingsstrijd die de oude anti-apartheidsbeweging diep heeft verdeeld. De 65-jarige Ramaphosa volgt Jacob Zuma op als partijleider en beschikt zo over goede kaarten om zelf president te worden bij de verkiezingen in 2019.
De populariteit van het ANC is de laatste jaren afgenomen, onder andere door de vele corruptieschandalen rond Zuma. De partij dreigt zodoende voor het eerst sinds 1994 zijn meerderheid in het parlement in 2019 te verliezen. Aanhangers van Ramaphosa hopen echter dat hij het tij kan keren. In Zuid-Afrika kiest het parlement de president.
De overwinning van Ramaphosa in het ANC geldt als een grote nederlaag voor Zuma. De 75-jarige Zuma - hij werd ANC-leider in 2007 - wilde als opvolger zijn ex-vrouw Nkosazana Dlamini-Zuma (68). Zij moest Zuma en diens corrupte netwerken gaan beschermen, is in Zuid-Afrika een veelgehoorde opvatting. Zuma hangt strafrechtelijke vervolging boven het hoofd voor onder meer fraude en witwasserij.
Zuid-Afrikanen, moe van de corruptie onder Zuma, zullen belangstellend toekijken of een nieuw ANC-bestuur onder leiding van Ramaphosa zal proberen om Zuma voortijdig als president aan de kant te zetten. Het ANC-bestuur is gemachtigd om 'haar' eigen president te vervangen.
Ramaphosa werd tot partijleider gekozen door 2.440 van de ruim 4.700 gedelegeerden en andere afgevaardigden die sinds zaterdag in Johannesburg bijeen zijn voor het vijfjaarlijkse ANC-congres. Dlamini-Zuma kreeg 2.261 stemmen. Het uitbrengen van de stemmen begon zondagavond en ging tot diep in de nacht door, waarna afgepeigerd ogende gedelegeerden ook gisterochtend nog verder gingen met stemmen in een speciaal afgehuurd congrescentrum.
Het is de vraag of Ramaphosa de gewenste vernieuwing weet te bewerkstelligen - het ANC is door de felste interne strijd in haar 23 jaar lange, onafgebroken bestuursperiode sterk gepolariseerd geraakt. De geschoolde jurist werkte mee aan het opstellen van de democratische grondwet na de apartheid, en er worden zodoende van hem in elk geval geen openlijke aanvallen op de rechtspraak verwacht zoals van Jacob Zuma.
Maar menig ANC-bestuurder zal de partij blijven zien als eerst en vooral een instrument voor het behartigen van persoonlijke belangen. Ook bestuurders die zich in de race om het leiderschap achter Ramaphosa schaarden, deden dat misschien minder uit politiek idealisme dan uit zorg om de eigen politieke carrière, stelt ANC-bestuurslid Joel Netshitenze, die in mei nog een motie van wantrouwen tegen Zuma indiende. Steunbetuigingen aan Ramaphosa komen niet louter voort uit "ethiek en moraal", zei hij, maar ook uit "overwegingen van patronage en levensstijl".
Jongere ANC'ers vragen zich af of Ramaphosa geen oude wijn in nieuwe zakken schenkt. De 20-jarige Simphiwe zei bij het congresgebouw dat de partij een gebrek heeft aan wezenlijk nieuwe ideeën en aan jeugdiger partijbestuurders. Gehuld in een geel ANC-shirt zei ze: "Met Ramaphosa kan het ANC dénken dat er vernieuwing komt, waardoor de partij in slaap valt." Om de partij echt wakker te schudden, was het beter geweest als Dlamini-Zuma de leider was geworden. "Dan verliest het ANC namelijk geheid haar meerderheid bij de volgende landelijke verkiezingen."
De financiële markten reageren wel opgetogen op de zege van Ramaphosa. De oud-vakbondsleider maakte na de apartheid een fortuin als zakenman in onder meer de mijnbouw. Investeerders menen dat hij met zijn vriendelijke houding tegenover de zakenwereld kan zorgen voor nieuwe werkgelegenheid in Zuid-Afrika, dat kampt met een recordwerkloosheid. Kredietbeoordelaars schaalden Zuid-Afrika de afgelopen jaren steeds verder af, mede in reactie op Zuma's wanbeleid. De zege van Ramaphosa zorgde meteen voor een waardestijging van de Zuid-Afrikaanse munt de rand.