Madonna en de hoer zijn zo oud als de straat

Boef zal afgelopen week niet licht vergeten. 'Kechs' noemde hij de vrouwen die hem op oudejaarsnacht een lift gaven. Hoeren dus. Hij deed er nog een schepje bovenop door te stellen dat vrouwen in minirokjes die uitgaan tot 's morgens vroeg hoeren zijn.

Pek en veren waren meteen zijn deel. En er werd ook meteen verwezen naar sommige 'primaire' (lees: achterlijke) culturen waar een dergelijk man-vrouwbeeld overheerst, in het geval van Boef dus de Noord-Afrikaanse.

Maar met primaire culturen heeft de denkwijze van Boef weinig te maken, stelt professor letterkunde en genderstudies Anke Gilleir (KU Leuven). "We denken al eeuwen in termen van vrouwen als madonna's en vrouwen als hoeren. Dat denken loopt als het ware als een rode draad door onze geschiedenis. Je ziet het overal in zowat alle culturen, en dus zeker ook de westerse, terugkomen. De Franse filosofe Simone De Beauvoir heeft er in haar essay De tweede sekse in 1949 al een analyse over gemaakt. Het is een stokoud stereotype dat geregeld weer opduikt."

Vanwaar het madonna-en-de-hoer-denken komt is een vraag die iets moeilijker is te beantwoorden. De Amerikaanse criminologe Clarice Steinman doet een poging in haar paper Women in the Criminal Justice System. Daarin beschrijft ze hoe stereotiep denken over vrouwen een rol speelt bij de behandeling van vrouwelijke gedetineerden.

Ze gaat daarvoor terug in de mythologie en de joods-christelijke tradities en komt tot de constatering dat de polariteit van de vrouwelijke seksualiteit aan de basis ligt van die manier van denken. "Aan de ene kant brengen vrouwen kinderen op de wereld, wat goed en noodzakelijk is voor het overleven van een familie of een gemeenschap", schrijft ze. "Maar aan de andere kant hebben ze ook de gave om mannen in vuur en vlam te zetten, waardoor die de controle over zichzelf verliezen. Het was dus wel duidelijk dat vrouwen anders waren dan mannen en over unieke krachten beschikten die hen zowel noodzakelijk als gevaarlijk maakten."

Bedreiging

Volgens Steinman mag het dan ook niet verbazen dat mannen, in hun pogingen om de boel te behappen, vrouwen categoriseerden volgens de graad waarin ze een bepaalde rol uitoefenden: ofwel de brave, lieve moeder, ofwel de wilde, geile vrouw.

Dat opdelen in vakjes gebeurde vooral vanuit een grote angst voor de vrouw, stelt ook professor mythologie Nadia Sels (UGent). Zij doet onderzoek naar de manier waarop mythes een basis vormen voor het ontstaan van rolpatronen. "Een van de klassieke onderzoeken daarover, The Glory of Hera van Philip Slater, vat het mooi samen. In de Griekse mythologie worden vrouwen vrij consequent als gevaarlijk en bedreigend afgebeeld, tenzij ze een maagdelijke godin zijn of een heel jong meisje.

Dat komt volgens Slater omdat in de Griekse samenleving jongens tot vrij late leeftijd enkel door hun moeder werden opgevoed. Die vrouw werd onderdrukt door de vader en vaak zelfs opgesloten, waardoor ze haar eigen ambities projecteerde op die zonen en hen dus onder druk zette. De jongens kregen zo een beeld van een vrouw waar ze bang voor waren: enerzijds zorgend, anderzijds ook een manipulatief machtswezen. Bovendien bleek die vrouw dan ook nog eens seksuele verlangens te hebben."

De vrouw als grote bedreiging voor de man dus. Dat zie je niet alleen in de Griekse mythologie. Eva die van de verboden appel at en zo het verval van het Paradijs veroorzaakte. Pandora die de mysterieuze doos opende die ze als huwelijkscadeau kreeg en zo alle kwaad op de wereld losliet. Of Delila die Samson bedroog en beroofde van zijn kracht.

Al die verhalen legden de basis voor principes en theorieën over vrouwen die heel diepgeworteld zitten in ongeveer alle culturen. En ze zijn nog altijd aanwezig. Niet alleen bij Boef, stelt professor Sels. "Sinds de uitvinding van de anticonceptie is de verhouding tussen mannen en vrouwen radicaal veranderd. Beide seksen moeten hun rol herdefiniëren en dat zorgt voor spanningen. En spanningen leiden tot angst. Dan krijg je dit soort uitingen."

Religie en cultuur kunnen daarbij een rol spelen, maar binnen alle culturen zijn er mannen die hier goed mee omgaan en mannen die dat niet doen. "Mannen zoals Boef maken van zichzelf een machokarikatuur. Dat is de categorie die van vrouwen ook een karikatuur maakt."

Audrey en Marilyn

Heeft Boef dan ongefilterd en onverbloemd gezegd wat nog steeds vrij aanwezig is in onze maatschappij? Zou kunnen. Dat blijkt ook uit een spontane getuigenis van een mannelijke collega op de redactie. Hij had samen met zijn vriendin twee films gezien: een met Audrey Hepburn en een met Marilyn Monroe. Nadien vroeg zijn vriendin welke vrouw hij nu het aantrekkelijkst vond. Waarop hij naar waarheid antwoordde: "Voor een langdurige relatie zou ik Audrey kiezen, maar voor een onenightstand kies ik Marilyn."

Het toont vooral dat weliswaar minder extreme vormen van madonna-hoerdenken gemeengoed zijn. Ook vrouwen gaan overigens niet helemaal vrijuit in dezen. Het volstaat eigenlijk om naar een aflevering van Temptation Island te kijken, het guilty pleasure van veel Vlamingen. Daar worden vrouwen ook in twee soorten opgedeeld: de bezette vrouwen en de verleidsters. De eerste soort wordt voorgesteld als het type dat je als man aan je moeder wilt voorstellen. De tweede wordt - vooral door de eerste - gezien als vulgaire hoeren met wie je liever geen kinderen wil. Of hoe ook vrouwen duchtig meedoen aan de opdeling van de eigen soort.