Hoe moet het verder na de brand in de Notre-Dame? "Heropbouw is mogelijk, de vraag is alleen hoe"

Carolina van der Star, expert conservatie en restauratie van het departement Erfgoed aan de Universiteit Antwerpen, zegt dat er veel keuzes zullen moeten worden gemaakt. "Dit wordt een gigantisch project, maar de expertise en de mensen zijn voorhanden en het geld voor de restauratie zal ongetwijfeld worden gevonden."

Maar "er zullen keuzes moeten worden gemaakt in hoe de kathedraal wordt heropgebouwd", merkt Van der Star op. "In de 19e eeuw onderging het gebouw grote restauratiewerken: de architect Viollet-le-Duc ontwierp toen onder andere de vieringtoren die gisteren door het dak viel. Worden deze aanpassingen hersteld, gaan de restaurateurs verder in de tijd of wordt er gekozen voor een meer eigentijdse interpretatie?" Er zullen knopen moeten worden doorgehakt.

Voordat er plannen kunnen worden gemaakt, zal alles wat er nog staat grondig moeten worden nagekeken op schade. "De stenen en het glaswerk hebben door de brand enorme thermische schokken te verwerken gekregen", zegt Van der Star. "Het is hoogst waarschijnlijk dat de stenen niet meer betrouwbaar zijn en er nog zal moeten worden afgebroken, alvorens er opnieuw kan worden gebouwd."

Tijdens de bluswerkzaamheden zijn duizenden kubieke meters water op het dak en de daaronder gelegen gewelven terechtgekomen. Volgens Steenmeijer moet het water nu zo snel mogelijk uit het gebouw worden verwijderd, om schimmelvorming te vermijden. "Het drogen moet op een heel voorzichtige manier gebeuren, dus niet met hittekanonnen. Goed ventileren is ook belangrijk, maar dat is in een kerk niet zo evident. Je kunt daar niet gewoon een raam openzetten", zegt hij. 

"In 1988 zijn wij begonnen aan de restauratie van het interieur van de Sint-Pauluskerk in Antwerpen, nadat daar in 1968 een grote brand was geweest. We hebben daar toen een agressieve zwam ontdekt achter de lambriseringen ten gevolge van het ingesijpelde vocht. Die was een gevaar voor de houten beeldhouwwerken in de kerk, dus we hebben toen alle houten lambriseringen, koorgestoelte, biechtstoelen en treden van de muren moeten halen. De vloeren die waren door het bluswater zodanig verzakt dat we beslist hebben om de volledige kerkvloer te herleggen."

Het is belangrijk dat de architect een concreet beeld heeft van het bestaande gebouw. "Voor de heropbouw van dergelijke historische monumenten zijn de oorspronkelijke bouwplannen cruciaal", vertelt architect Toon Breyne. Hij werkte mee aan de renovatie van de Ieperse Sint-Maartenskathedraal en de herinrichting van de Lakenhalle.

De Lakenhalle dateert van de dertiende eeuw. Het gebouw stond al zeven jaar in de stellingen toen het in 1914 vernield werd door een Duitse granaat. Het belfort bovenop de Lakenhalle vloog in brand en de vlammen sloegen over naar de Sint-Maartenskathedraal. "De Lakenhalle stond al in de stellingen op het ogenblik van de brand. De architect had dus al een concreet beeld van het bestaande gebouw. En dat is zeer belangrijk om het nadien te kunnen reconstrueren." Aangezien de Notre-Dame een goed gedocumenteerd gebouw is, zal dit geen probleem vormen. 

Maar wat restaureer je wel en wat niet? "Je moet een onderscheid maken tussen wat er bewaard is gebleven en de zaken die verdwenen zijn", zegt Steenmeijer. "Wat er nog is, moet je koesteren, omdat het historisch en oud is, maar wat verdwenen is, is verloren."

Hij verwijst hier naar de gebrandschilderde glasramen in de kathedraal. "Hier moet je proberen het maximum te herstellen. Maar als het glasraam volledig verloren is gegaan, dan is dat onherstelbaar. Net zoals bij een schilderij van Rubens. Dat ga je ook niet opnieuw schilderen. Je kunt dit op een hedendaagse manier invullen."

Het dak komt wel zeker terug, maar daarom niet identiek zoals het was. "Het is veel belangrijker om het dakvolume te reconstrueren, met de leibedekking en de vieringtoren. Maar de volledige spantconstructie op de zolders gaan reconstrueren, zoals het geweest is, vind ik een stap te ver", zegt Steenmeijer.

Thomas Coomans, professor Architectuurgeschiedenis en Monumentenzorg aan de KU Leuven, denkt ook dat het dak niet volledig zal worden nagebouwd zoals het was. "Het kan in hout, in licht beton of in nieuwe materialen, maar het dak komt zeker terug. Ook de spits komt terug, maar het kan best een ijzeren spits worden of iets anders", zegt hij in "Het journaal".

Uit beelden blijkt dat het interieur van de Notre-Dame helemaal zwartgeblakerd is. "Dat is roetschade van de rook", zegt Steenmeijer. "Dat kan gereinigd worden. Maar veel hangt af van hoe de muren zijn afgewerkt. Als het om stenen gaat, is dat vrij eenvoudig, maar als er muurschilderingen zijn aangebracht, dan is dat niet zomaar te reinigen of te overschilderen. Dan zit je met de restauratie van schilderijen." 

De meeste experten schatten dat de restauratie zo'n tien jaar zal duren en dat er met man en macht aan gewerkt zal worden. "Ik denk dat het vrij snel zal gaan", zegt Coomans. "Een ruïne in het midden van de hoofdstad van Frankrijk laten staan, is ook niet goed." 

Bekijk hieronder het verslag van "Het Journaal":