Chaos sleept aan in Nicaragua, de onmacht overheerst

Een jaar geleden belandde Nicaragua in een diepe sociale en politieke crisis. De politie trad hard op tegen demonstranten die protesteerden tegen een voorgestelde hervorming van de sociale zekerheid. Studenten sloten zich aan bij ouderen die protesteerden tegen het voorstel om de pensioenen te verlagen. 

Er vielen gewonden en op de tweede dag zelfs doden. President Daniel Ortega trok zijn hervormingsplan enkele dagen later weer in, maar de protesten stopten niet. Er waren ondertussen al 30 doden gevallen, waaronder ook verschillende politieagenten. De studenten en de oppositiegroepen eisten het vertrek van Ortega en zijn vrouw Rosario Murillo, die tevens vice-presidente is.

Wat de voorgaande alinea beschrijft, zijn de feiten waarover de meeste Nicaraguanen het min of meer eens zijn, zowel de voor- als de tegenstanders van de regering van Daniel Ortega. Veel meer kon ik er niet aan toevoegen, want over bijna al de rest verschillen de meningen radicaal.

Hoeveel doden zijn er sinds april gevallen? "Tussen de 325 en 535 doden", zegt de oppositie, die zich baseert op rapporten van mensenrechtenorganisaties. Een marge van 210 doden klinkt niet erg exact. "195 doden", zeggen aanhangers van Ortega. "En bijna de helft daarvan zijn doden aan de kant van de regering."

Wie is er verantwoordelijk voor de zware economische crisis waarin het land nu verkeert? "De oppositie, met haar stakingen en wegblokkades, met het straatgeweld en de onrust die zij creëren. Daardoor blijven de toeristen ook weg", zeggen Ortega en zijn aanhangers.

Maar de oppositie zegt: "Die toeristen bleven weg zodra ze hoorden dat er hier doden vielen bij demonstraties". Zij wijst dan ook als schuldige naar de regering en haar repressie van de protesten.

En zo kan ik nog wel even doorgaan...

Ik zat hier in Brussel en voelde mij machteloos en ellendig. Ik hoorde de verhalen via de telefoon en volgde het nieuws via Facebook en verschillende Nicaraguaanse websites. Dat was vooral erg verwarrend, want alles en iedereen sprak elkaar tegen. 

Mijn vele vrienden en bekenden in Nicaragua – ooit nog strijdmakkers in de sandinistische revolutie en het verzet tegen het neoliberalisme van de jaren 90 – begonnen elkaar opeens te ontvrienden op Facebook.  Scheldwoorden als "golpistas" (staatsgreepplegers) en "sapos" (padden, het scheldwoord voor de aanhangers van de FSLN-regering) gingen over en weer. 

En ik voelde de behoefte om naar daar te gaan, om dichter bij hen te zijn, hen te steunen en naar hun verhalen te luisteren. En om het allemaal een beetje beter te begrijpen.

Vorige maand ben ik ook echt gegaan en was ik enkele weken in Nicaragua. Op straat lijkt alles er rustig en normaal, het leven gaat weer zijn gang. Er is wel veel politie, sommigen met zware wapens maar ook opvallend veel agenten in blauwe overhemdjes, zonder kogelvrij vest en soms zelfs zonder wapen! (zelfs de wijkagent in België draagt nu een kogelvrij vest)

Maar in de gesprekken voel je dat het onderhuids broeit. Ik had verwacht dat mensen mij van alles op de mouw zouden spelden en mij zouden overladen met complottheorieën, maar dat was niet het geval. Ze vertelden mij concrete situaties die ze hadden meegemaakt en ik denk dat die feiten meestal wel klopten.

De één vertelde hoe hij aan een "tranque" (blokkade door demonstranten tegen de regering) met een wapen was bedreigd, de ander hoe zij – als oudere vrouw met een knieprothese – door de mannen aan een blokkade hoffelijk over de stenen werd geholpen.

De ander vertelde mij hoe zij in het ziekenhuis nooit de (gratis) medicijnen kan krijgen die de dokter haar heeft voorgeschreven, en de ander vertelt hoe hij dagelijks in een gespecialiseerd ziekenhuis zijn (ook gratis) nierdialyse kan ondergaan, samen met honderden anderen, omdat de regering van Ortega deze apparatuur voor het eerst naar Nicaragua heeft gehaald. “Daarvoor gingen nierpatiënten gewoon dood”, voegde hij er droog aan toe.

Wat ik me al snel realiseerde: ze vertellen mij allemaal maar een deel van het verhaal en enkel die voorvallen die mij zouden kunnen overtuigen van het gelijk van hún kant. Want Nicaragua leeft momenteel in twee werelden. En tussen die werelden gaapt een diepe kloof. Ze lijken onverzoenbaar en dat is wat ik zo graag wilde zien. Want bij (bijna) elk gesprek dacht ik: “Jij hebt gelijk”.

Op een gegeven moment besloot ik ook voor mijzelf: "Ik geloof iedereen". Want ik heb geen zin om de hele tijd achterdochtig te zijn en bij elk detail dat iemand mij vertelt te moeten denken: "klopt dit wel?" (bijvoorbeeld: wordt er nu echt gemarteld in de gevangenissen?).

En bij momenten werd het mij ook echt te veel. Een oudere vrouw, tot voor kort een overtuigde aanhangster van de regering, verloor in de eerste dagen van de protesten haar neef. Hij kwam van zijn werk, zag een paar vrienden bij een demonstratie, voegde zich bij hen en werd gedood toen er opeens werd geschoten. 

De vrouw is al sinds de jaren '60 actief in een basisgemeenschap van de katholieke kerk in de hoofdstad Managua. Samen met haar buren heeft ze ontzettend veel meegemaakt: de dictatuur van Somoza, de revolutie, de contraoorlog, de repressie door de bisschoppen van hun progressieve kerkgemeenschap... maar nu staan diezelfde buren tegenover elkaar in hun mening over Ortega. 

Ze spreken daarom niet meer over politiek, maar toen haar neef stierf, nam niemand van die buren haar even vast... Niemand troostte haar... Ze zeiden alleen: "Maar wat deed hij daar dan?!". Toen ze mij dat vertelde, kreeg ik kippenvel.

Een andere vrouw – een altijd lieve en solidaire dame – zei me opeens over de moeder van Alvaro Conrado (een 15-jarige jongen die werd doodgeschoten toen hij water ging brengen naar een groep demonstrerende studenten): "Welke moeder laat haar kind nu naar een plek gaan waar ze weet dat er geschoten kan worden? Ze zouden die moeder moeten opsluiten in de gevangenis".

De wederzijdse haat is groot in Nicaragua. En via de (sociale) media wordt ze nog eens extra opgezweept. Maar de meeste mensen zien enkel de haat van "de ander", en het geweld van de "andere kant". Slechts enkele mensen gaven toe dat zij zelf ook vol haat en boosheid zitten. "Ik herken mijzelf niet meer. Ik ben de hele tijd boos", zei een vriendin. 

En een mensenrechtenactiviste zei mij: "Ja, ik voel haat. En dat vind ik helemaal geen fijn gevoel". De moeder van een vriend van mij zei: "Ik heb gewoon geen geduld meer om te luisteren naar de argumenten van de mensen die de regering nog steeds verdedigen". (Is het toeval dat dit allemaal vrouwen waren?)

Ik weet niet hoe het nu verder moet met Nicaragua. Voor de aanhangers van de regering is het ergste nu voorbij: de politie voorkomt dat demonstranten verder rotzooi kunnen trappen, de aanstichters (volgens hen) zitten in de cel en de regering kan verder werken aan het herstel van de economie en de sociale en infrastructurele projecten. Ortega kan wat hen betreft president blijven tot 2021.

Maar de tegenstanders van Ortega willen de president en zijn vrouw zo snel mogelijk weg. Of beter nog: in de cel. Sommigen hinten zelfs op een einde van het echtpaar à la Ceausescu, Saddam Hussein of Khadaffi. Ze willen vrijlating van alle politieke gevangenen en vervroegde verkiezingen.

En voor beide zijden geldt: ze voelen zich gegijzeld door de andere kant, ze voelen onmacht en een groot ongeduld. Aan de zijde van de oppositie is dat ongeduld natuurlijk nog het grootst, want zij zien na een jaar nog geen verandering. Daniel Ortega is nog steeds president en honderden demonstranten zitten in de cel.

"Op een bepaald moment moet iedereen tot één waarheid komen", zei iemand mij. Maar één waarheid, die bestaat niet. Ook niet in Nicaragua.

Eigenlijk heeft het land behoefte aan een "Waarheidscommissie", zoals destijds in Zuid-Afrika. Een proces waarin iedereen de tijd neemt om écht naar de ander te luisteren, zijn of haar pijn te voelen en elkaars waarheid te erkennen. Nicaragua heeft nood aan een Desmond Tutu, maar die is er voorlopig nog in geen velden of wegen te bekennen.

Beluister het gesprek met Eric Gijssen uit "De wereld vandaag" hier: