Hoe ernstig zijn de spanningen tussen de VS en Iran? En welke rol speelt Rusland daarin?
Oorlogsschepen naar de Perzische Golf, sabotage van Saudische olie-infrastructuur, de VS trekt ambassadepersoneel terug uit Irak. Sinds Iran vorige week een aantal afspraken uit het nucleaire akkoord tijdelijk opzegde, rommelt het behoorlijk in de al gespannen regio. Hoe ernstig is de situatie? In "De wereld vandaag" duidt docent internationale politiek David Criekemans (Universiteit Antwerpen) de geopolitieke context.
1. Wat is er aan de hand?
Een jaar geleden trok de VS zich terug uit het nucleaire akkoord dat in 2015 werd gesloten tussen Iran en de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad (de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, China en Frankrijk) plus Duitsland en de Europese Unie.
De Amerikaanse president Donald Trump toonde zich altijd al een hevig tegenstander van het akkoord dat door zijn voorganger Barack Obama werd afgesloten. Trump legde harde sancties op aan Iran, omdat het zich niet aan de afspraken zou hebben gehouden -wat het Internationaal Atoomagentschap betwist.
Sinds Trump zich terugtrok uit de deal, is er een opbodpolitiek aan de gang. Die beleefde vorige week een climax. Iran, dat tot nu toe alle verplichtingen van het akkoord naleefde, kondigde aan dat het zich niet langer zou houden aan een aantal afspraken. Waarop de VS Iran prompt nieuwe sancties oplegde.
"Door de sancties tegen Iran op te drijven, hoopt de VS het businessmodel van Iran kapot te maken en te verhinderen dat Iran zich verder mengt in Syrië en Jemen", zegt David Criekemans.
Saudi-Arabië staat op het toppunt van zijn macht, terwijl Iran de toekomstige leider in het Midden-Oosten is
Want Iran is natuurlijk een van de belangrijkste spelers in de regio, en de aartsrivaal van Saudi-Arabië, bondgenoot van de VS. Trump sloot aan het begin van zijn presidentschap een alliantie met Saudi-Arabië, door een wapendeal ter waarde van 100 miljard dollar aan te gaan.
"Saudi-Arabië en Iran staan elkaar bijna letterlijk naar het leven", zegt Criekemans. "Saudi-Arabië, met zijn olie-economie, staat op het toppunt van zijn macht, of is daar misschien al voorbij. De fakkel als toekomstige leider in het Midden-Oosten wordt misschien wel overgenomen door Iran, een land met belangrijke aardgasvoorraden en een grote, jonge bevolking die soms verrassend pro-westers is."
2. Wat is de rol van Irak?
Vorige week bracht de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo een onverwacht bezoek aan Irak, buurland van Iran. Hij ging er overleggen met de regering. Vandaag raakte dan weer bekend dat de VS een groot deel van zijn ambassadepersoneel terugtrekt uit Irak.
Wat is de rol van Irak in dit verhaal? "De meerderheid in Irak is sjiitisch, de sjiieten hebben er de facto de macht", duidt Criekemans. "Men vreest natuurlijk een soort "spill over-effect". Men denkt dat Iran direct of indirect, bijvoorbeeld via de Iraanse Revolutionaire Garde, acties zou kunnen ondernemen ten nadele van westers personeel.
3. Kan Trump dit conflict op de spits drijven?
Trump dreigt weliswaar veel, maar is eigenlijk geen voorstander van een militaire interventie. "Maar dat wil zijn nationale veiligheidsadviseur, John Bolton, wel", zegt Criekemans. "En Trump is manipuleerbaar".
Bolton droomt ervan het regime in Iran omver te werpen. "Vorig jaar zei hij op een bijeenkomst van een schimmige groep die het Iraanse Bevrijdingsfront heet, dat hij in 2020 een vrij Iran in Teheran wil vieren."
Volgens Criekemans is Bolton de situatie door allerhande troepenbewegingen zodanig aan het orkestreren dat er wel eens "per ongeluk" een conflict zou kunnen ontstaan waarbij Amerikaans personeel betrokken is. Voor zo'n "war by accident" is Europa erg beducht.
4. Is er een uitweg uit dit opbod?
De escalatie veroorzaakt onrust bij de EU en Rusland, die het nucleaire akkoord het liefst behouden hadden gezien. Europa is echter niet in staat om de nucleaire deal te redden. Wie wel een uitweg zou kunnen bieden, meent Criekemans, is Rusland.
"Namelijk door Iraanse olie op te kopen, en die als het ware te "vermengen" met Russische olie, waardoor men op de internationale markten niet meer weet vanwaar die olie komt. Je merkt dus wel dat Iran in het kamp wordt gedreven van Rusland en onrechtstreeks ook China, dat nu met Amerikaanse handelssancties te maken heeft.
Rusland zou ook de sleutel in handen kunnen hebben om een uitweg uit dit aan de gang zijnde opbod te bewerkstelligen. "Ik denk dat de Russen bijzonder goed gepositioneerd zijn om een soort van oplossing te bieden", zegt Criekemans. "Namelijk door het opkopen van overschotten van zwaar water en verrijkt uranium, om te voorkomen dat dat in verkeerde handen zou terechtkomen. Wederom heeft Poetin een aantal schaakstukken in handen, besluit Criekemans."
Beluister hier het gesprek met David Criekemans in "De wereld vandaag":