‘Ga op zondagavond thuis aanbellen bij voormalige bankbedienden.’ Op een internationale conferentie over onderzoeksjournalistiek deed de Deense reporter Eva Jung uit de doeken hoe ze het witwasschandaal achter Danske Bank op het spoor kwam.
Het is een van de grootste witwasschandalen uit de geschiedenis: tussen 2007 en 2015 vonden bij het filiaal van Danske Bank in Estland verdachte transacties plaats ter waarde van 200 miljard euro, zo blijkt uit twee jaar onderzoek van de Deense krant Berlingske. Negen topmensen van de bank hebben inmiddels van het Deense parket een voorlopige aanklacht ontvangen in het kader van het grootschalige witwasdossier.
Dat het witwasschandaal überhaupt publiek werd, is te danken aan Eva Jung, Europa-correspondent en onderzoeksjournaliste bij Berlingske. Samen met haar collega’s Michael Lund en Simon Bendtsen verzamelde ze de voorbije twee jaar steeds meer puzzelstukjes over het falende controlebeleid van Danske Bank.
Op Dataharvest, de Europese Conferentie voor Onderzoeksjournalistiek, die van 16 tot 19 mei plaatsvond in Mechelen, gaf Jung een keynote speech over de onthullingen die Danske Bank op zijn grondvesten doen daveren.
Diep graven zonder sporen na te laten
‘Alles begon met het onderzoek Russian Laundromat, in maart 2017 gepubliceerd door het Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP). In het datalek van bankgegevens stootten we op verdachte transacties bij de Estse tak van Danske Bank’, zegt Jung. ‘Thomas Borgen, de toenmalige ceo van Danske Bank, reageerde op de publicatie en stelde dat alle problemen al in 2014 waren aangepakt. Maar was dat ook zo? Wat was er allemaal gebeurd in die Estse afdeling? En wat wist de bank daarover?’
Jung en haar collega’s beslisten dieper te graven. ‘We maakten een lange lijst van mensen, zowel in Denemarken als elders in Europa, die ons mogelijk meer inzicht konden geven in het interne reilen en zeilen: bankiers, ex-medewerkers, advocaten, overheidsambtenaren, consultants, auditoren, enzovoort Op zondagavonden gingen we bij al die mensen thuis aankloppen. Zonder sporen na te laten, want we wilden onze bronnen zo goed mogelijk beschermen. We letten er bijvoorbeeld op om treintickets naar een bepaalde bestemming alleen met cashgeld te betalen.’
Het bleek geen verloren moeite. Uiteindelijk kon het Berlingske-team de hand leggen op een nieuw lek van bankgegevens. Jung: ‘We deelden de data met OCCRP en publiceerden samen de Azerbaijani Laundromat. We ontdekten dat via het Estse filiaal van Danske Bank een grote hoeveelheid geld was versluisd afkomstig van het dictatoriale regime in Azerbeidzjan. In een aantal gevallen belandde het bij Europese politici die blijkbaar betaald werden om verkiezingsmissies in Azerbeidzjan te greenwashen.’
Na de onthullingen kondigde banktopman Thomas Borgen in 2017 een intern onderzoek naar witwassen aan. Daaruit bleek dat ‘een groot deel’ van de 200 miljard euro die door de Estse tak van Danske Bank vloeide ‘verdacht’ was.
Barsten in de officiële uitleg
Jung en co. kregen bovendien ook nog een interne audit uit 2014 onder ogen. Daarin stond al te lezen dat de origine van al het geld dat door de Estse tak van Danske Bank stroomde niet altijd bekend was. En bovendien ontving de krant Berlingske ook nog een klokkenluider-rapport uit 2013. Dat rapport linkte de bank aan de familie van de Russische president, Vladimir Poetin, en stipte aan dat de bank mogelijk geld had helpen witwassen.
Jung: ‘De uitleg die Danske Bank tot dan toe aan het publiek had verschaft, begon steeds meer barsten te vertonen. De bank beweerde dat de verdachte betalingen waren opgespoord door eigen onderzoekswerk, maar het bleek te gaan om een tip van een klokkenluider. Ze beweerde dat ze de problemen in 2014 had aangepakt, maar dat zou nog twee jaar langer duren. Bankbedienden hadden zogezegd niet geholpen bij de praktijken, maar een interne audit toonde het tegendeel aan. En ten slotte zouden de problemen beperkt zijn gebleven tot Estland, maar dat klopte evenmin: er was ook sprake van verdachte transacties via Litouwen.’
De Danske Bank-onthullingen van Jung en haar collega’s zijn genomineerd voor de Europese Persprijs, die op donderdag 23 mei in Warschau wordt uitgereikt. Intussen lopen niet alleen in Denemarken en Estland maar ook in Frankrijk en de Verenigde Staten criminele of financiële onderzoeken naar de bank. In Estland kreeg Danske Bank afgelopen winter nog te horen dat hij de deuren moest sluiten. ‘Een van de meest interessante gevolgen is de nieuwe kijk op financiële instellingen in Denemarken’, besluit Jung. ‘Mensen zijn niet vergeten dat Danske Bank tijdens de financiële crisis nog moest gered worden met belastinggeld.’
Draaitafels en encryptie
Eva Jung was een van de goed vierhonderd journalisten uit heel Europa die vorige week op Dataharvest concrete onderzoekstips uitwisselden, datajournalistieke workshops volgden en nieuwe samenwerkingsprojecten op poten zetten. Daarbij werden ook de belangrijkste recente internationale onderzoeksprojecten in de kijker gezet.
Het Internationaal Consortium voor Onderzoeksjournalisten gaf in Mechelen toelichting bij de Implant Files (over de veiligheid van medische implantaten) en introduceerde de nieuwe gratis tool Datashare. Het netwerk European Investigative Collaborations gaf er tekst en uitleg bij de Football Leaks-onthullingen (over malverstaties in het internationale voetbal). Journalisten van het samenwerkingverband rond het Duitse medium Correctiv bespraken Grand Theft Europe (over massale btw-fraude) en de Cum-Ex Files (over de oplichting van Europese schatkisten door witteboordencriminelen). En het team achter BelgianArms toonde hoe het in samenwerking met de Britse onderzoekssite Bellingcat Belgische wapens in conflictgebieden traceerde.
Journalisten leerden op de conferentie ook werken met Excel, Python, R en andere programma’s voor datajournalistiek én met software om informatie veilig te versleutelen. Zat de onderzoeksjournalist van de twintigste eeuw met notitieboekje in de hand in de hoek van een schimmig café samen met zijn bron, dan is zijn eenentwintigste-eeuwse opvolger beslagen in draaitafels en encryptie. Al blijken discrete huisbezoekjes op zondagavond nog altijd even nuttig.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
