"Voor of tegen pushbacks?": beste politici, afdingen met mensenrechten kan niet 

"Voor of tegen pushbacks?" Een schijnbaar onschuldige vraag die we de laatste weken naar aanloop van de verkiezingen zien opduiken in verschillende media.

Dat zagen we begin vorige week in het VRT-programma ‘Iedereen kiest.’ , later pakte ook De Tijd uit met een artikel rond pushbacks. Kiesstrijd of niet: gemarchandeer met mensenrechten kan niet. En al zeker niet wanneer de vraag al duidelijk is beantwoord, dat pushbacks in strijd zijn met het recht, en onze fundamentele basisnormen. 

Terwijl politici palaveren over deze vraag alsof het een abstract filosofisch vraagstuk is, worden de fundamentele rechten van mensen die op de vlucht zijn, geschonden. De voorbeelden liggen helaas voor het grijpen: mensen leven in de mensonterende omstandigheden in de Griekse vluchtelingenkampen, er zijn pushbacks door de Spaanse Guardia Civil aan de enclaves van Ceuta en Melilla, dat omgeven is door hekken met prikkeldraad, mensen op de vlucht worden in Hongarije voedsel geweigerd, en mensen worden verkracht en gefolterd in de Libische detentiecentra.

Ook in België liet de overheid maandenlang migranten in transit aan hun lot over. We kenden enkele maanden geleden nog de onwettige asielquota, waarbij mensen de toegang tot de asielprocedure werd ontzegd. Een einde maken aan die mensenrechtenschendingen zou de absolute prioriteit moeten zijn.

Maar in plaats van te debatteren over de contouren van een duurzaam asiel- en migratiebeleid, komt de vraag "voor of tegen pushbacks zijn" meer terug in het licht van de nakende verkiezingen. Telkens we het pleidooi horen rond "pushbacks" zijn we boos, verontrust en teleurgesteld. De term klinkt voor de doorsnee burger bijna onschuldig – als een eenvoudig technisch manoeuvre. Maar dat is het niet. Dat is uiteraard handig voor de voorstanders, want op die manier camoufleren ze het verschrikkelijke menselijk lijden dat hiermee gepaard gaat. 

Want wat de voorstanders van pushbacks willen, is het volgende. Een gammele boot met mensen op de vlucht dobbert stuurloos in het midden van de Middellandse Zee. De sloep wordt onderschept door een Europees schip, of een buitenlands schip met Europese steun. In plaats van de mensen aan boord te nemen en naar een Europese te haven te brengen, waar ze hun asielaanvraag zouden kunnen indienen, zouden ze buiten de Europese grenzen worden gebracht om daar hun asielaanvraag te laten behandelen. Over hoe en wie dat dan zal doen, is geen eensgezindheid. Of landen aan de buitengrenzen daarop zitten te wachten is al evenmin beantwoord. 

De track record van de voorbije jaren voorspelt niet veel goeds: de laatste jaren hebben de Europese lidstaten hun verantwoordelijkheden onder het VN-Vluchtelingenverdrag al meer en meer naar landen buiten de EU verschoven, waar de mensenrechten van mensen op de vlucht worden geschonden. Dat duizenden mensen worden gemarteld in Libische detentiecentra, opgesloten zitten in gevangenissen in Niger, een mensonwaardig leven leiden in Turkse kampen vergeten onze politici maar al te graag. “Wat onze burgers niet zien, deert ze niet”, veronderstellen sommige politici. 

Pushbacks zijn dus absoluut in strijd met het recht, en onze mensenrechtelijke normen. Een van de pijlers van het internationaal recht is het beginsel van non-refoulement: het verbod om mensen terug te sturen naar een land waar ze vervolgd kunnen worden of waar hun leven of veiligheid in gevaar zijn.

Dit beginsel is vastgelegd in talrijke verdragen. Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens veroordeelde de praktijk van pushbacks al. Maar bovenal is dat principe van non-refoulement ook internationaal gewoonterecht: dus zelfs als we elk verdrag overboord zouden gooien, dan nog moeten we dit principe respecteren. Zo fundamenteel is het voor onze samenleving.

Politici moeten voor zichzelf en ongeacht welk kiespubliek erkennen dat één magische oplossing niet bestaat. Maar in verkiezingstijden toveren ze maar al te graag met grote wonderoplossingen. Centraal in die "oplossingen" is de "overlast" die moet weggewerkt worden voor kiezers.

Angst voor de andere, die de voorbije vijf jaar werd gevoed, of getolereerd door regeringspartners, moet nu op een paar weken weggemasseerd worden. Dat deze "oplossingen", zoals opjagen, opsluiten van mensen, inclusief kinderen, of de voorgestelde pushbacks de fundamentele mensenrechten op de helling zetten voor mensen zonder stemrecht, is blijkbaar even bijzaak.

Wat moeten ze dan wel doen? Ze moeten vertrekken van de maatstaven die verankerd liggen in onze fundamentele waarden en normen: de mensenrechten. Om die rechten en basiswaarden te realiseren moeten onze beleidsmakers van morgen meer werk maken van veilige en legale alternatieven voor mensen op de vlucht. Dat kan via meer hervestiging, een structureel beleid rond humanitaire visa en de versoepeling van de procedures voor gezinshereniging. 

Wie nood heeft aan bescherming en zich aanbiedt aan de grenzen van de Europese Unie en in de lidstaten, moet altijd de kans krijgen die bescherming aan te vragen. Elk ander beleid ondermijnt onze fundamentele normen. Naast het beginsel van non-refoulement, en dus het verbod op pushbacks, is ook het recht op asiel immers één van die fundamentele rechten. Er moet menswaardige opvang voorzien worden voor zij die nood hebben aan bescherming, niet enkel in de zogezegde eigen regio, maar ook binnen de grenzen van de Europese Unie. Ook voor de migranten in transit is een duurzame oplossing nodig. 

Zo pleiten wij samen met andere organisaties al maandenlang voor een onthaal- en oriëntatiecentrum waar permanent juridische informatie wordt verleend en waar mensen in alle rust een goed geïnformeerde beslissing kunnen maken. 

Een humaan beleid realiseert terugkeer door te investeren in de menswaardige en goedkopere piste van de vrijwillige boven gedwongen terugkeer. Detentie figureert dan als uitzonderlijke en uiterste maatregel, die sowieso nooit wordt gebruikt voor kinderen. Dit kan, als echte alternatieven voor detentie worden voorzien. 

Het is een beleid dat asielzoekers en vluchtelingen helpt om vlot te integreren in de Belgische samenleving ofwel een "rugzak" biedt om de terugkeer naar hun land van herkomst duurzaam te maken. Het is een beleid dat duurzaam is, en dat leidt naar een veilige en welvarende samenleving waar iedereen een plaats heeft.

Pushbacks hebben absoluut geen plaats in dit beleid. Dat is een evidentie. Het is dan ook hoog tijd dat politici, publiek en media voorbij deze vraag de juiste vragen stellen. Hoe organiseren we migratie met een absoluut respect voor mensenlevens en mensenrechten?