Stijging van zeespiegel kan deze eeuw nog miljoenen mensen op de vlucht jagen

Antarctica is verder van de beschaving verwijderd dan welke andere plek op aarde ook. De ijskap boven Groenland ligt iets dichter bij de bewoonde wereld, maar is amper een tiende zo groot. Samen houden die twee ijsmassa’s voldoende bevroren water vast om het gemiddelde zeepeil met 65 meter te doen stijgen, mochten ze plots smelten. Maar hoe waarschijnlijk is het dat dat ook gebeurt?

Het probleem is dat dat erg moeilijk te voorspellen is. De ijskap boven Antarctica heeft een oppervlakte die anderhalf keer groter is dan Australië. Wat er gebeurt aan de ene kant daarvan is niet noodzakelijk ook het geval aan de andere kant, net zoals de oost- en westkust van de VS anders reageren op klimaatfenomenen als El Niño.

De ijskap op Antarctica is bovendien tot bijna 5 kilometer dik, en we weten eigenlijk weinig over de omstandigheden aan de onderkant. Toch speelt die basis een cruciale rol in de snelheid waarmee het ijs reageert op de klimaatverandering en hoe snel de gletsjers richting de zee stromen. Een warme, natte basis heeft het effect van smeerolie en doet de gletsjer sneller over de rotsbodem bewegen.

Die variabelen maken het bijzonder moeilijk om met modellen voorspellingen te doen over hoe het ijs zal reageren op de toekomstige klimaatverandering. Modellen moeten rekening houden met alle processen en onzekerheden die we kennen, en ook met de onzekerheden die we nog niet kennen: de known unknowns en de unknown unknowns, zoals de voormalige Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld het ooit stelde.

Steeds meer studies doen nu vermoeden dat de rapporten van het VN-klimaatpanel (IPCC) hebben onderschat in welke mate de smeltende ijskappen zullen bijdragen aan de zeespiegelstijging.

Gelukkig zijn modellen niet het enige middel dat we hebben om de toekomst te voorspellen. Structured Expert Judgement (SEJ) is een alternatieve methode, die in 2013 al werd ingezet in het kader van de klimaatverandering. Deskundigen geven daarbij hun oordeel over een probleem dat moeilijk in modellen te gieten is. Hun inschattingen worden gecombineerd op een manier die rekening houdt met hoe goed ze zijn in het inschatten van hun eigen onzekerheid. Dat levert een “rationele consensus” op.

De aanpak wordt meestal gebruikt als de consequenties van een gebeurtenis mogelijk catastrofaal zijn, maar we niet in staat zijn om het systeem in een model te gieten. Denk aan aardbevingen, vulkaanuitbarstingen of de uitbraak van een epidemie.

Wetenschappers die de ijskappen bestuderen hebben hun modellen sinds de studie van 2013 verbeterd door te proberen om positieve en negatieve feedback in te bouwen.

Onzuiverheden in de ijskap boven Groenland creëren zo’n positieve feedback: naarmate het ijs smelt, absorberen ze meer zonlicht en doen ze het ijs sneller smelten. Daarnaast zijn er inmiddels veel meer gegevens voorhanden, met name van satellietmetingen, die ons in staat stellen de bewegingen van het ijs veel beter te begrijpen.

Samen met Britse en Amerikaanse collega’s besloten we opnieuw de Structured Expert Judgement-oefening te doen. Je zou immers denken dat alle nieuwe onderzoek, gegevens en kennis de onzekerheid zou verminderen over de mate waarin het afsmelten van de ijskappen zou bijdragen aan de stijging van de zeespiegel. Maar jammer genoeg is dat niet wat we ontdekten. Wat we wel vaststelden, is dat de onzekerheid stijgt, en de toekomstige scenario’s variëren van kwaad naar erger.

We verzamelden de inschattingen van 22 Britse en Amerikaanse deskundigen en combineerden die via de SEJ-techniek. De resultaten daarvan zijn ontnuchterend: de onzekerheid is niet gedaald, maar gegroeid.

In het geval de uitstoot van broeikasgassen aan banden wordt gelegd en de temperatuurstijging onder de 2 graden Celsius blijft, gaan de deskundigen uit van een gemiddelde zeespiegelstijging van 26 centimeter. Maar door de grote onzekerheid is er bij dezelfde opwarming ook een kans van 5 procent op een stijging van 80 centimeter.

Als dat gecombineerd wordt met de twee andere belangrijke factoren die bijdragen aan de stijgende zeespiegel – smeltende gletsjers overal ter wereld en de uitzetting van de oceaan naarmate die warmer wordt – dan kan de zeespiegel wereldwijd met meer dan een meter stijgen tegen het einde van deze eeuw. In dat geval zouden veel eilandstaten verschillende keren per week te maken krijgen met een overstroming die nu nog maar eens in de honderd jaar voorkomt, en zouden ze dus onbewoonbaar worden.

Als we de toekomst schetsen bij een business-as-usual scenario, waarbij de uitstoot van broeikasgassen niet betekenisvol wordt aangepakt en de economie blijft groeien, dan ziet het er nog veel minder rooskleurig uit. In dat geval stijgt de temperatuur met 5 graden Celsius en schatten de experten de impact van de ijskappen op de zeespiegelstijging in op 51 centimeter. Maar ook hier is er een kans van 5 procent dat de zeespiegel met meer dan 2 meter stijgt tegen 2100. Zo’n stijging heeft het potentieel om 200 miljoen mensen te bedreigen.

Laten we proberen om dat in zijn context te plaatsen. De Syrische vluchtelingencrisis deed naar schatting een miljoen mensen naar Europa migreren. Dat gebeurde in enkele jaren, eerder dan over een hele eeuw, en de landen kregen dus veel minder tijd om zich aan te passen. Toch kan een migratiegolf van deze afmetingen het voortbestaan van eilandstaten in gevaar brengen en een onvoorstelbare druk creëren op grondstoffen en ruimte. Er is nog tijd om de koers te veranderen, maar niet veel meer. En hoe langer we wachten, hoe hoger de berg die we moeten beklimmen.

Jonathan Bamber is hoogleraar Fysische Geografie aan de Universiteit van Bristol. Michael Oppenheimer is hoogleraar Geowetenschappen en Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Princeton.