Madonna maakt barokke en bizarre bokkensprongen als Madame X ★★★☆☆

In Vogue gaf La Ciccone onlangs te kennen dat mensen haar doorheen de jaren vaak monddood probeerden te maken. “Omdat ik niet mooi genoeg zou zijn, niet getalenteerd genoeg, niet goed genoeg kon zingen. En vandaag omdat ik niet jong genoeg zou zijn.”

Er schuilt waarheid achter die paranoia. Op haar zestigste dwingt Madonna inderdaad niet het respect af dat elder statesmen in de muziekwereld vaak wél vanzelf krijgen. Dat ze het voorbije decennium middelmatige tot ondermaatse albums aan haar oeuvre toevoegde en als een kip zonder kop trends achterna huppelde, zorgde evenwel net zo goed dat de troon ging wiebelen onder de Queen of Pop.

Intrigerende bocht

Maar zowaar: op Madame X maakt Madonna een intrigerende bocht. De drang om monsterhits te scoren lijkt ze opgeborgen te hebben. Liever zet ze verschillende muzikale genres op een vrij indrukwekkende manier naar haar hand. De verhuis naar Portugal speelde duidelijk parten: Madonna dolt met de oorspronkelijk Angolese muziekstijl kuduro, fado, Latin pop, de Portugese taal en zelfs een cover van ‘Faz Gostoso’ – oorspronkelijk van de Braziliaanse popster Blaya. In een halsbrekend tempo passeren New Yorkse disco, house, baile funk, reggaeton en gore Eurotrash de revue.

“Bitch, I’m loca,” snuift ze ergens op de plaat. Geen woord van gelogen, en daar doe je meestal je voordeel mee. Dat merk je één song ver al, tijdens het weirde ‘Dark Ballet’. De song begint als een dansbare pianoballad, transformeert in een bizarre monoloog en flirt gelijk met Tsjaikovski’s Notenkraker-suite. Zijn ‘Maagd van Orléans’ schuilt dan weer in haar lyrics, waarin ze verwijst naar Jeanne d’Arc.

Nog liever refereert Madonna aan zichzélf. In de soul ballad ‘Crazy’ zingt ze: “I bend my knees for you like a prayer.” De house van ‘I Don’t Search I Find’ delft dan in haar ‘Deeper and Deeper’-periode. En het kwetsbare ‘Looking for Mercy’ ademt dezelfde tijdloosheid uit als Madonna’s beste ballads.

Narcistische multimiljonair

Maar het is niet al goud wat blinkt. Een paar keer wend je je oren in walging af. ‘Killers Who Are Partying’ klinkt als het manifest van een narcistische multimiljonair die zich een waant met onderdrukking, slachtofferschap en armoede. “I’ll be Africa if Africa is shut down”, treurt Madonna melodramatisch. “I will be poor if the poor are humiliated. I’ll be a child if the children are exploited.”

Wacht! Het braakteiltje komt nu écht van pas: “I’ll be Islam if Islam is hated. I’ll be Israel if they’re incarcerated. I’ll be Native Indian if the Indian has been taken. I’ll be a woman if she’s raped and her heart is breaking.”

Hoe fraai haar intenties ook, met dit soort kul beland je meteen in het vaarwater van David Brent uit The Office. We horen Ricky Gervais’ kakelende lach al galmen, wanneer hij dit verloren pareltje van Foregone Conclusion zou horen. Zo potsierlijk wordt het gelukkig zelden. Al komt ‘God Control’ aan als een op disco en karamellenverzen gezette alarmklok (“Wake up!” maal elfendertig), wat we nu eens te gek vinden klinken, maar bij een volgende beluistering alweer strontvervelend. Net als het suffe namedroppen van Bowie, Prince of James Brown in het vullertje ‘Funana’.

Slaafs volgen

Madonna maakt barokke en bizarre bokkensprongen, maar ze doet tenminste eindelijk weer waar je haar tot het eind van de jaren 90 zo voor bewonderde: een weg uitstippelen in plaats van ze slaafs te volgen. Dat haar stem vaak plastic en bijna robotachtig klinkt, mogelijk door de productie van Mirwais, wil je door de vingers zien. Haar Eurosong-debacle ligt ons natuurlijk nog te vers in het geheugen.

Haar nieuwste persona ‘Madame X’ ontleende Madonna aan de historische figuur Virginie Amélie Avegno Gautreau, die de nuffige Franse samenleving schandaliseerde met een ontblote schouder. Madonna haalde wel straffere stoten uit. Maar Madame X past haar wel: choqueren doet ze nog, al is het nu vooral met een verrassende, averechtse plaat.