Direct naar artikelinhoud
Diversiteit

De VRT heeft een probleem. Enkel Ketnet redt de meubels

De schermgezichten en acteurs van Ketnet.Beeld Joris Casaer

Witter dan wit: met de Dash-slogan kan je ook de VRT-zenders omschrijven. Dat blijkt uit de Monitor Diversiteit 2018 van de openbare omroep. Ketnet is de uitzondering en doet het wel voortreffelijk. Wat doen de hofleveranciers van onze ukkepukken anders?

“Als je geen moeite doet om een ander publiek aan te boren, ga je altijd hetzelfde publiek bedienen: wit.” Abbie Boutkabout, redactiecoördinator bij de interculturele beweging Kif Kif, maakt zich kwaad over de erbarmelijke diversiteitscijfers op Eén en Canvas. Enkel kinder- en jeugdzender Ketnet doet het goed: in 2018 waren 9,7 procent van de mensen op hun scherm nieuwe Vlamingen (hebben minstens één ouder die geboren is buiten de EU-15, red.).

Dat toont de recente Monitor Diversiteit 2018 van VRT in samenwerking met de Universiteit Antwerpen aan. “Dat percentage is nog veel te weinig om het superdiverse Brussel of Antwerpen te reflecteren, maar het is een begin”, zegt Leen d’Haenens, professor mediastudies aan de KU Leuven.

De cijfers van de anderen zijn daarentegen ronduit dramatisch. In 2018 was slechts 6,7 procent van de mensen op Eén een nieuwe Vlaming. Dat is een stevige achteruitgang tegenover het jaar ervoor (7,8 procent). Op Canvas bedroeg het aantal 7,7 procent, de zwakste score in jaren. In 2017 tekende Canvas nog een uitstekende 10,3 procent op. Naar de cijfers van VTM en VIER is niet gepeild.

De gemiddelde witte Vlaming

Professor D’Haenens: “Eén doet het niet goed en dat verwondert me niet. De zender doet natuurlijk aan publieksmaximalisatie. De kijkcijfers gaan voor alles en daarvoor wil hij maximaal appelleren aan de gemiddelde witte Vlaming. Hun journalisten, presentatoren en spelkandidaten vallen bezwaarlijk divers te noemen.”

Hoe groot is die poule aan nieuwe Vlamingen op ons scherm dan eigenlijk? Je hebt Fatma Taspinar, Riadh Bahri en Aster Nzeyimana op de VRT-nieuwsdienst en Danira Boukhriss op Eén. Maar ook de andere grote zenders doen het niet veel beter. Op VTM heb je Faroek Özgünes en de schare diverse kandidaten van The Voice. Op VIER heb je Elodie Ouédraogo en dan ben je eigenlijk al zo goed als rond.

Kijk een halfuur naar Ketnet en je hebt al meer kleur gezien dan de wachtrij voor de foodtrucks op Reggae Geel. Je hebt wrapper Sarah Mouhamou en Karrewiet-nieuwsanker Mariam El Mandoudi. Er zijn de sterren van de hitreeks #LikeMe: Joey Kwan, Francisco Schuster en Maksim Stojanac. Amir Motaffaf, Bünyamin Yürük en Leonard Santos zijn maar enkele van de acteurs die van het Ketnet-korps de smeltkroes maken die ze vandaag is. Volgens Abbie Boutkabout van Kif Kif heeft de zender de laatste jaren echt een inhaalbeweging gemaakt. “Ketnet is de eerste in Vlaanderen die het belang van diverse tv inziet. Het kan altijd beter, maar het verschil met de andere zenders van de openbare omroep is groot.”

Ketnets alfa en omega

“Elk kind moet kunnen zeggen: Ketnet is van mij.” Telidja Klaï is aanbodverantwoordelijke en huispsychologe bij de kinderzender. Klaï volgt het diversiteitsbeleid nu al enkele jaren op: “Als je er wil zijn voor alle kinderen, moet je ook zorgen dat je hen allemaal in beeld brengt.”

De meest recente overheidsgegevens tonen aan dat er in het Vlaamse Gewest 1.328.415 personen van buitenlandse herkomst wonen, wat overeenkomt met 20,5 procent van de totale bevolking. De meesten zijn afkomstig uit onze buurlanden.

Ruim 425.000 van hen zijn jonger dan 18, van wie er 268.000 een herkomst buiten de EU hebben. Ketnet pretendeert 98 procent van alle kinderen op jaarbasis te bereiken, op wekelijkse schaal 70 procent. Het exacte aandeel nieuwe Vlamingen daarin kent de zender niet.

Ketnet-netmanager Maarten Janssen: “Voor kinderen van vandaag is de diverse samenleving een feit. Stap het gemiddelde klasje binnen en daar zie je een mix. Het is logisch dat we die wereld ook schetsen in onze programmatie.” Janssen is getrouwd met MNM-presentator Tom De Cock. Ze hebben samen één dochtertje.

De ploeg van Ketnet: opvallend diverser dan bij de rest van de VRT.Beeld Joris Casaer

Voor Ketnet is diversiteit veel meer dan alle leeftijden, genders en etniciteiten in beeld brengen. De zender vraagt zich ook af: kan een jongen met autisme zich in hun verhaallijnen herkennen? Kunnen vegans en mensen met een allergie voor pindanoten iets te eten vinden op één van hun 130 jaarlijkse evenementen? Kent de gebarentolk de lyrics van Porselein, de Yasmine-hit gecoverd door de #LikeMe-cast?

Die ‘diversiteitsfilosofie’ is de alfa en de omega in de wandelgangen van Ketnet. Klaï: “Ik moet mijn collega’s daar niet continu op attenderen, neen. Iedereen die hier werkt, is doordrongen van dit beleid.”

Is er ook ruimte om die Ketnet-bubbel te doorprikken, zijn startende werknemers niet afgeschrikt door de focus op diversiteit? “Helemaal niet”, antwoordt de huispsychologe. “Ik werk hier al tien jaar en dat is mij nog nooit overkomen. Het kan heel goed zijn dat je in het begin wat vragen hebt, maar als je dit denken fundamenteel in vraag gaat stellen, ga je je hier niet goed voelen.”

Alida in haar boomhut

Ketnet is niet altijd zo divers geweest. De dagen van de zwarte Alida in haar boomhut liggen gelukkig ver achter ons. Florian Vanlee (UGent), gespecialiseerd in mediastudies: “Een homo zag je al vaak passeren in Ketnet-series, maar de aandacht voor etnisch-culturele diversiteit bleef vaak beperkt. Recent zie je in series als 4eVeR en D5R wel dat ook daarin vooruitgang geboekt is.”

Klaï zegt dat de introductie van de werkgroep Diversiteit op de VRT zo’n vijf, zes jaar geleden alles deed versnellen. “Van zodra je in kaart moet brengen hoeveel je doet, is het ook logisch dat je er meer bewust aandacht voor hebt.”

Maandelijks worden er op de VRT stuurgroepen georganiseerd waarin de verantwoordelijken van de verschillende netten best practices uitdelen. Volgens netmanager Maarten Janssen worden de werkzaamheden bij Ketnet “met interesse” gevolgd.

Professor Leen d’Haenens benadrukt dat initiatieven als de werkgroep Diversiteit heel erg nodig zijn. Te veel journalisten zien er de noodzaak niet van in. “Als wij interviews doen met Vlaamse journalisten naar hun rolperceptie dan geeft het merendeel aan dat ze zich niet moeten bezighouden met het nieuws meer diverser te maken. Franstalige journalisten zijn daar veel actiever mee bezig. Als er niet op gehamerd wordt, zou het Vlaamse tv-landschap nog pakken witter zijn.”

Werknemers afsnoepen

Waarom wordt de energie die bij Ketnet zit niet doorgetrokken naar Eén, Canvas en de commerciële zenders, vraagt Abbie Boutkabout van Kif Kif zich af. “Snoep toch gewoon een paar Ketnet-werknemers af en zet die op de redacties van je programma’s. Mensen die zich niet herkennen in je content gaan ook niet meer kijken. Toch gek dat een openbare omroep daar niet meer wakker van ligt.”

De meest prominente series, daar is diversiteit inderdaad echt nog veraf, zegt Florian Vanlee. “Als je kijkt naar de Vlaamse topreeksen van de laatste jaren, is er een heel homogene reflex. Dat is jammer, want je ziet heel vaak eerst diversiteit in de series op de publieke omroep en die wordt dan opgepikt door de commerciële media omdat ze merken dat zoiets weinig controverse oproept. Met reeksen als De dag en Over water lijkt er wel een kentering gaande in het topsegment.”

D’Haenens spreekt over een gebrek aan ‘sense of urgency’: “Diversiteit staat niet hoog op de prioriteitenlijst, vandaar dat het zo belangrijk is dat het op de agenda blijft en dat er diverse rollen komen voor nieuwe Vlamingen. Ik ben ervan overtuigd dat je beleid moet voeren zoals antirookcampagnes. Als je dat niet meer doet, gaan mensen blijven roken. Zal de Vlaamse tv even wit blijven als ze vandaag is.”

Mariam El Mandoudi.Beeld Joris Casaer

Karrewiet-anker Mariam El Mandoudi (30): ‘Ik dacht: als Dany Verstraeten ooit op pensioen gaat, wil ik zijn stoel overnemen’

“Ik moet bekennen dat ik bijna geen Vlaamse televisie meer kijk. Puur omdat het me niet aanspreekt, niet aantrekt.

“Mis ik diversiteit in Vlaamse media? Eerlijk is eerlijk: ja. Het is nog heel ‘wow’ als er iemand van kleur op het scherm verschijnt. Ik herinner me nog toen ik Danira Boukhriss en Riadh Bahri voor de eerste keer Login zag presenteren: mindblowing vond ik dat.

“Het zit eraan te komen, hè. Bij Ketnet is het er al, maar ik mis het nog bij de andere zenders, zeker bij de commerciële.

“Nu ben ik als nieuwsanker bij Karrewiet aan de slag, maar het is zeker geen walk in the park geweest om hier te geraken. Toen ik journalistiek studeerde en ik stage wilde lopen bij Radio 1, zei mijn docent radio: ‘Meiske, ge moet u geen zorgen maken. Eén: je bent een vrouw. En twee: je hebt Marokkaanse roots. Dan is het sowieso in the pocket.’ Ik viel bijna van mijn stoel. Toen ik bij VRT aan de slag ging, zei iemand: ‘Ah, jij hebt een diversiteitscontract zeker?’ In de zin van, je bent hier zeker niet op eigen kracht? Ik schoot in paniek: ‘Heb ik dat?’ Dat bleek dus niet zo te zijn, maar pijnlijk was die vraag wel.

“Als kind heb ik megaveel naar Familie gekeken. Dat was jarenlang onze vaste waarde voor het slapen. De tv stond altijd op, ik ben opgegroeid met Vlaamse televisie.

“Voor ik bij Ketnet terechtkwam, maakte ik een passage bij VTM. Op een dag zag ik de stoel van Dany Verstraeten staan en ik dacht: als die man ooit op pensioen gaat, wil ik zijn stoel overnemen. (lacht) En kijk, nu mag ik al het Karrewiet-nieuws maken. We zijn op de goede weg.”

Joey Kwan.Beeld Joris Casaer

#LikeMe-ster Joey Kwan (24): ‘Mensen denken dat Aziaten hun bek niet durven open te trekken’

“Als kind sta je er niet bij stil dat je anders bent. Mijn ouders waren zelfstandigen en hadden een zaak. Er was altijd bergen werk, ik hielp vaak mee. De zeldzame momenten dat we tijd hadden voor tv keken we naar Het journaal of naar een aflevering van Friends.

“Pas op latere leeftijd besefte ik: tiens, waarom zie ik amper mensen die op mij lijken op tv? Ik wil oprecht geloven dat iedereen gelijk is en dat iedereen zich mag thuisvoelen in Vlaanderen, maar als je je op televisie niet vertegenwoordigd ziet, denk je soms: mijn verhaal, mijn bestaan is niet zo belangrijk.

“Dat doet iets met je. Het beïnvloedt hoe je naar jezelf kijkt. Als Aziaten al eens in beeld komen, zijn ze altijd ‘maar’ de sidekick. Het is frustrerend, maar daardoor hou ik me ook vaker op de achtergrond, denk ik.

“Mensen denken dat wij hard werken en voor de rest onze bek niet durven open te trekken. (lacht) Maar het is niet omdat onze struggles nooit in beeld komen, dat die er niet zijn.

“Als het niet voorgeschoteld werd, moest ik er maar zelf op naar zoek. Ik zat als tiener vaak op YouTube. YouTubers redeneren anders: ‘Kom ik niet in beeld? Dan doe ik lekker zelf mijn ding en moeten de reguliere media mij maar achternalopen.’

“Mijn volwaardige rol in #LikeMe is een godsgeschenk. Zo kan ik andere Aziaten in Vlaanderen eindelijk tonen: wij tellen ook mee.”