“We kunnen vaststellen dat een groot deel van de bevolking langer leeft en dat het werknemersbestand krimpt. Maar ik durf te stellen dat vooral de G20 sneller veroudert.” Het is een uitspraak van Angel Gurria, de secretaris-generaal van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Met de G20 bedoelt Gurria de 20 grootste economieën ter wereld, waartoe uiteraard ook de EU behoort. Samen zijn de leden van de G20 goed voor zo’n 90% van het globale bbp, 80% van de wereldhandel (inclusief handel binnen de EU) en twee derde van de globale bevolking.
Dat een aantal van die landen demografisch in moeilijkheden zitten is niets nieuws. Maar het is de allereerste keer dat de OESO de vergrijzing als een globaal risico vermeldt.
Het voorbeeld van Japan (‘Een type maatschappij dat we enkel kennen uit science-fictionfilms’) is waarschijnlijk het meest frappante, maar ook Duitsland, Italië, China en Oost-Europa staan voor enorme uitdagingen. Zo liggen de 10 snelst krimpende landen alle in Oost-Europa.
Vergrijzing: het is vijf voor twaalf
De rijke wereld begint stilaan te beseffen dat het vijf voor twaalf is; politici staan erbij en kijken hoe steeds meer bevolkingen ondanks de snelle vergrijzing zich tegen massa-immigratie verzetten. Toch zal die massa-immigratie de makkelijkste optie blijken, wil men de huidige welvaart bestendigen en uitbreiden.
Want enkel een groeiende bevolking kan betalen voor pensioenstelsels die onder druk komen te staan door deze storende realiteit: we leven steeds langer, we krijgen steeds minder kinderen en onze economieën groeien steeds trager. Dat betekent dat we uiteindelijk te weinig werkende mensen zullen hebben om voor de pensioenen en gezondheidszorg van onze ouderen op te draaien.
Voor elke gepensioneerde zijn er vandaag in de VS minder dan vier werkenden. In Europa zijn het er drie en in Japan twee. Volgens de Verenigde Naties zullen tegen 2050, zeven Aziatische, 24 Europese en 4 Latijns-Amerikaanse landen minder dan twee werkenden per gepensioneerde hebben.
“Afrika is de belangrijkste gebeurtenis uit de geschiedenis van de mensheid”
De kans dat sommige landen er alsnog in slagen deze demografische zelfmoord te keren is beperkt.
- In rijke landen hebben vrouwen dankzij de emancipatie en introductie van anticonceptiva gewoon minder kinderen. De meeste westerse landen komen vandaag dan ook niet eens in de buurt van de vervangingsratio van 2,1 kinderen per vrouw. Gemiddeld krijgen vrouwen in Europa 1,6 kinderen. Globaal is de geboorteratio sinds 1960 gehalveerd van 5 tot 2,5.
- De bevolking in Europa en Oost-Azië zal tegen 2050 verder blijven krimpen, terwijl het westelijke halfrond blijft groeien en de Afrikaanse bevolking dreigt te exploderen. Al in 2017 noemde de Franse politicus Jean-Louis Borloo “Afrika is de belangrijkste gebeurtenis uit de geschiedenis van de mensheid“. “Het continent telde 250 miljoen mensen ten tijde van de onafhankelijkheid en telt er vandaag 1,25 miljard. Dat continent zal binnen 30 jaar 2,5 miljard mensen tellen. Kan u zich voorstellen wat dat betekent? Op het Afrikaanse continent zal dan 40% van de wereldbevolking wonen. 40% van die mensen zullen jonger zijn dan 20 jaar.”
- Verder zijn het de opkomende economieën die met de grootste gevolgen van de klimaatwijziging dreigen te worden geconfronteerd. Uit een recent onderzoek blijkt dat 2 op 3 Afrikaanse grootsteden door de klimaatverandering worden bedreigd. Dat zal onvermijdelijk politieke spanningen met zich meebrengen, die op hun beurt een bevolkingsexodus op gang dreigen te brengen van mensen die naar rijke landen willen trekken.
3 oplossingen voor de vergrijzing… alle zijn controversieel
Om het probleem van de vergrijzing op te lossen bestaan een drietal pistes en alle zijn erg controversieel:
- De immigratieregels versoepelen en mensen binnenlaten uit landen waar de bevolking nog groeit.
- Onze landen bevolken met robots die inzetbaar zijn in de zorgsector.
- Mensen langer aan de slag houden. Dit terwijl verschillende Europese landen onder druk van het populisme werk maken van de verlaging van de pensioenleeftijd. Zo werd in Italië de in 2011 ingevoerde verhoging van de pensioenleeftijd naar 67 jaar door de regering Conte alweer teruggedraaid.
Geen enkel land lijkt hier vandaag op voorbereid
Dat immigratie een kolossale uitdaging blijft is de voorbije jaren overvloedig bewezen in Europa en de VS. Er is wereldwijd zeker geen gebrek aan werkvolk, maar dat werkvolk bevindt zich niet in de landen waar ze meest nodig zijn. Dat vraagstuk oplossen wordt een van de grootste politieke uitdagingen van de komende jaren en decennia.
