Duitsland wil Europese zeemacht in Straat van Hormuz

Moet Europa een eigen zeemacht naar de Straat van Hormuz sturen? De kwestie verdeelt de EU sinds de spanning in de zee-engte in het Midden-Oosten opliep. Enerzijds zijn Europese landen er beducht voor het broeiende conflict tussen de VS en Iran verder te doen oplaaien, anderzijds is de veiligheid op de zeeroute van groot economisch belang. 

Onder Europese topambtenaren in Brussel circuleert sinds kort een Duits werkdocument (van 10 augustus) dat een concreet voorstel doet voor een Europese maritieme missie in de Straat van Hormuz. Het is geschreven door drie vooraanstaande academici die het Duitse bondsleger en de regering adviseren, onder wie Carlo Masala van de Bundeswehr Universität in München.

Omdat de Europese Unie, in tegenstelling tot de VS, het nucleaire akkoord met Iran wil redden, bepleit Berlijn een eigen Europese missie. Ze zou gevormd kunnen worden door de EU zelf, of als een ad-hoccoalitie van welwillende EU-lidstaten met bijkomende steun van partners zoals het VK, Noorwegen, Canada, Australië of Nieuw-Zeeland. 

Er zou wel samenwerking met de Amerikanen zijn. Maar, schrijven de adviseurs, “bij een militaire escalatie door de VS zou de samenwerking beëindigd worden”. 

Bij een militaire escalatie door Iran zou een Europese missie wel optreden.

Scherp mandaat

Concreet legt Berlijn bij de Europese partners twee opties op tafel. Het kabinet van bondskanselier Angela Merkel (CDU) is voorstander van een volwaardige “beschermingsmissie”. Het buitenlandministerie, geleid door Heiko Maas (SPD), stelt een beperktere “waarnemingsmissie” voor.

Een beschermingsmissie zou volgens de adviseurs kunnen bestaan uit vijf fregatten (of grotere destroyers) met bewapende helikopters, twee korvetten, drie patrouillevliegtuigen, twee logistieke schepen en zogeheten ‘vessel protection teams’ – gewapende militairen die tankers tijdelijk aan boord escorteren. Die aanpak wierp in de voorbije jaren vruchten af voor de kust van Somalië, waar de EU-operatie Atalanta schepen beschermt tegen kustpiraterij.

Voor een waarnemingsmissie zouden vijf fregatten of destroyers met helikopters, twee logistieke schepen en drie patrouillevliegtuigen volstaan. 

Beide opdrachten vereisen wel een scherp mandaat, om precies te bepalen wanneer de inzet van geweld gerechtvaardigd is, maar ook om te definiëren wié wordt beschermd: enkel schepen van de deelnemende landen, of alle koopvaardijschepen die door de internationale zee-engte tussen Iran en Oman varen?

Belgische inzet

Logistiek zouden beide opdrachten een grote uitdaging worden. Op papier hebben 13 van de 27 EU-lidstaten voldoende schepen en vliegtuigen, maar de Duitse adviseurs waarschuwen dat de beschikbaarheid moeilijker ligt door bestaande opdrachten waaraan de strijdkrachten al deelnemen. Ze becijferden dat afhankelijk van het gekozen scenario “tussen 10 en 30 procent van Europa’s maritieme vermogen vereist zou zijn”, maar ze erkennen dat dat streefdoel “zeer optimistisch” is.

België is een goed voorbeeld van een lidstaat die bij een Europees verzoek in moeilijk vaarwater terechtkomt. Onze twee fregatten zijn bezet. De Leopold I vertrok eerder deze maand voor vijf maanden naar de Atlantische Oceaan voor NAVO-patrouilles en oefeningen. De Louise Marie is slechts gedeeltelijk operationeel. 

“Op korte termijn is een Belgische inzet moeilijk, tenzij je in overleg met de NAVO de Leopold I van de ene naar de andere operatie verhuist”, zegt defensie-expert Sven Biscop (Egmont Instituut). “Als zo’n missie met rotaties gaat werken, kun je later wel meedoen.”

Symptoombestrijding?

Biscop vindt dat Europa goed moet nadenken over het nut van een Hormuz-missie. “Als Europa fregatten naar de Straat van Hormuz stuurt, gaan we vooral aan symptoombestrijding doen. Dan ga je ervan uit dat de spanningen met Iran erger gaan worden”, zegt hij. “We moeten ons tegelijk afvragen hoe we de spanningen met Iran op diplomatiek en economisch vlak gaan ontmijnen.”

“Je kunt ook argumenteren dat Iran destijds in het nucleaire akkoord stapte om uit zijn isolement te treden. De Amerikanen hebben door hun vertrek uit het akkoord en nieuwe economische sancties de hardliners in Iran versterkt en het tegenovergestelde bereikt. Als wij Iran willen overtuigen het nucleaire akkoord te respecteren, moeten we als Europeanen vooraf duidelijk stellen dat wij niet meestappen in een veiligheidsconfrontatie.”

Tegelijk vindt Biscop dat Teheran van Europa een signaal mag krijgen. “Je zou kunnen waarschuwen: als jullie zelf nog militaire actie ondernemen in de Straat van Hormuz, gaan ook wij onze scheepvaart daar beschermen”, zegt hij. “Daarom zou ik een Europese maritieme missie eerst achter de hand houden als afschrikking, in plaats van ze meteen te ontplooien.”

Wat voorafging

Het Duitse voorstel voor een eigen Europese missie in de Straat van Hormuz volgt op een eerder Amerikaans en Brits verzoek om militaire bijstand in de Straat van Hormuz, sinds daar in juni de tankers Kokuka Courageous (Japan) en Front Altair (Noorwegen) zwaar beschadigd werden door – vermoedelijk Iraanse – kleefmijnen. De spanning liep verder op toen de Iraanse Revolutionaire Garde in juli de Britse tanker Stena Impero in beslag nam, als vergelding voor de eerdere inbeslagname van een Iraanse tanker door de Britten nabij Gibraltar.

Iran en de Verenigde Staten liggen weer op ramkoers met elkaar sinds VS-president Donald Trump in mei 2018 besliste om uit het nucleaire akkoord met Teheran te stappen, met als motivatie dat Iran het niet respecteert. Europa probeert het nucleaire akkoord te redden, en behoudt economische en diplomatieke relaties met Iran – al wordt dat steeds moeilijker door nieuwe Amerikaanse economische sancties die ook Iraanse ex- en import via Europa verbieden.