Direct naar artikelinhoud
Antibiotica kunnen veel meer bacteriën doden dan eerder gedacht
Antibiotica

Antibiotica kunnen veel meer bacteriën doden dan eerder gedacht

Beeld Getty Images/iStockphoto

Met een beetje hulp van ons lichaam kunnen bestaande antibiotica voor meer infecties worden ingezet.

Dankzij het menselijk immuunsysteem kunnen sommige antibiotica meer bacteriën doden dan de groep waarvoor artsen ze nu gebruiken. Dat blijkt uit onderzoek waarop Dani Heesterbeek op 29 augustus promoveert aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Een groep bestaande medicijnen kan daardoor mogelijk ook voor een hele andere categorie infecties worden gebruikt: die van bacteriën met een dubbele beschermlaag.

Dat is zeer welkom, want deze categorie veroorzaakt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie op dit moment wereldwijd de grootste problemen vanwege resistentie. Ze zijn bestand geraakt tegen medicijnen die artsen de afgelopen jaren veel tegen hen hebben ingezet. Een nieuw arsenaal kan helpen deze infecties weer een tijdje de baas te blijven.

Eenvoudig gezegd vallen bacteriën in twee groepen uiteen: die met een enkele en die met een dubbele schil. De meeste antibiotica die werken bij bacteriën met een enkele schil, zoals pneumokok, leken niet te werken bij bacteriën met een dubbele schil, zoals E.coli (de poepbacterie). Deze medicijnen kwamen in het laboratorium niet door de buitenste schil heen. Ze zijn daarom niet verder getest bij mensen met een besmetting met dit type bacteriën.

Een beetje mens

Maar de testomstandigheden bij die oude labproeven waren ideaal voor de bacterie, legt Heesterbeek uit. Zij deed het anders en voegde in het lab een beetje ‘mens’ toe aan de mix. De bacterie en het antibioticum kregen gezelschap van een stukje van het immuunsysteem, waarmee het lichaam zelf indringers opruimt. Heesterbeek haalde dat uit bloed.

Een beetje mens
Beeld Sander Soewargana

Wat bleek: het immuunsysteem maakte een gat in de buitenste schil van de bacterie. Daarna kon het antibioticum in veel gevallen alsnog de bacterie doden.

De onderzoekster zag dat effect in het laboratorium bij twee antibiotica, die ze testte op een hele reeks bacteriën. Bij vier op de tien bacteriën met een dubbele schil werkte het.

Ongeveer tien andere antibiotica kunnen ook getest worden op dit effect, denkt Jos van Strijp, hoogleraar medische microbiologie bij UMC Utrecht. “Ze zullen niet allemaal werken, maar als er nog twee zijn die dat wel doen, dan heb je al heel veel gewonnen”, zegt hij.

Charme

Dat zou namelijk betekenen dat er voor dit type bacteriën twee middelen bijkomen, in een tijd waarin nauwelijks nieuwe antibiotica op de markt verschijnen.

“Vroeger gebeurde dat jaarlijks, nu hooguit eens in de drie of vier jaar”, zegt Van Strijp. “Hoe meer antibiotica er gevonden werden, hoe moeilijker het werd om nieuwe te lanceren. Op dit moment is het voor farmaceuten financieel niet zo interessant meer.”

Waarom is het immuunsysteem niet eerder betrokken bij labtests met antibiotica? “Vroeger was het idee dat een middel op zichzelf moest werken”, zegt Van Strijp. “De laatste jaren werken onderzoeksgroepen wereldwijd met tests die dichter bij de werkelijkheid liggen.”

Het onderzoek van Heesterbeek is daar een van. Volgens Van Strijp is het relatief makkelijk en goedkoop om ook andere medicijnen te testen volgens haar methode. “Dat is de charme.”

Na die tests zijn volgens Heesterbeek nog wel proeven bij dieren en patiënten nodig. Wat in het lab werkt, werkt niet altijd in het lichaam. Maar omdat het gaat om medicijnen die al op de markt zijn, zou dat proces relatief snel kunnen gaan.