Direct naar artikelinhoud
InterviewDr. Ruth

'Freud had weleens les mogen krijgen, van iemand als ik bijvoorbeeld': sekstherapeut Dr. Ruth (91)

Ruth Westheimer

Nooit eerder liet de wereldberoemde seks­therapeut Ruth Westheimer een ­documentaire over haar werk en leven maken. Maar nu we in een tijd leven waarin abortus en homorechten opnieuw omstreden begrippen zijn, voelt ze de noodzaak van zich te laten horen (en zien), in Ask Dr. Ruth. ‘Hoe meer men weet, hoe beter men in staat is te vechten voor wat belangrijk is.’ Daan Heerma van Voss sprak met de beroemde sekstherapeut.

“Wil je iets voor me doen?”, vraagt de 91-jarige Ruth Westheimer, wereldwijd bekend als sekstherapeut ‘Dr. Ruth’, in de marmeren lobby van Baur au Lac, een luxehotel in het midden van Zürich, aan de Zürichsee. “Wil je naar het Anne Frank Huis gaan om ze te vertellen over de documentaire? Wil je dat alsjeblieft doen? Ik ben heel benieuwd wat ze ervan vinden.” In deze lobby ontvangt ze de hele dag journalisten, ernstige interviewers met dikke blocnotes, maar ook website-millennials die haar de vraag stellen die hun klik-lezers het liefst beantwoord zien: ‘Hoe houd je je vagina jong?’ Het antwoord van Dr. Ruth: door na de menopauze met lubes en crèmes te gaan werken. Ze geeft geen krimp.

Lees hier onze recensie: Ask Dr. Ruth, het verdriet achter de mooiste tv-glimlach van de VS ★★★★☆

Beeld Yvonne Kroese

Vanaf haar radiodebuut in 1980, met het programma Sexually Speaking, groeide Dr. Ruth uit tot een van Amerika’s populairste seksuologen. Haar televisieprogramma’s en haar regelmatige optredens bij de latenightshows van Arsenio Hall, Conan O’ Brien en David Letterman verleenden ‘Grandma Freud’ de status van cultfiguur. Goed, haar lengte van 1,40 meter speelde ook een rol – als ze ergens aanschoof raakten haar zolen de grond niet – en haar opvallende accent, doortrokken van Duitse klinkers en een gutturale, Israëlisch klinkende r, maakte het plaatje compleet. En toch werd ze volstrekt serieus genomen. Jerry Seinfeld zei ooit over haar dat ze seks voor altijd heeft veranderd. En daar valt wat voor te zeggen. Ze bracht een revolutie teweeg in hoe we in het Westen over seks praten, door te hameren op openheid en heldere communicatie, het liefst zo precies mogelijk. Vóór Dr. Ruth was het ondenkbaar om op televisie in de VS de woorden ‘penis’ en ‘vagina’ te horen. Vóór Dr. Ruth sprak vrijwel niemand over de verlangens van de vrouw, over plezier tijdens de seks, over wat wel mocht en wat niet kon. Haar adagium: There’s no such thing as normal. Ze zette zich in voor homo-acceptatie, ze was een van de vroege aanhangers van Planned Parenthood (een non-profitorganisatie die seksuele voorlichting geeft en zwangere vrouwen ondersteunt), ze was kortom woke voordat het begrip bestond. Maar haar rol als nationale sekstherapeut en icoon van openheid is maar een gedeelte van haar levensverhaal. Zo blijkt niet alleen uit de documentaire Ask Dr. Ruth, maar ook uit het verzoek dat ze me doet.

‘Ik ben in dezelfde tijd als Anne Frank geboren’, legt ze uit, terwijl ze mijn pols beetpakt en zachtjes knijpt. ‘Zij was Nederlands, ik Duits, zij had pech, ik had geluk. Ik belandde via het Duitse kindertransport in een weeshuis in Zwitserland. Voor mijn gevoel begon mijn tweede leven, na een gelukkige jeugd in Duitsland, hier, in dit land. Zonder ouders, dat wel. Zonder aanrakingen, omhelzingen, of zoentjes op mijn kruin.’ In het begin van de oorlog schreven ze hun dochter nog brieven, maar dat stopte in 1941. Ruths ouders werden vermoord in een van de vernietigingskampen, vermoedelijk Auschwitz. Het enige aandenken aan hen dat ze heeft, is een klein stoflapje. ‘Ga je naar het Anne Frank Huis voor me? Beloofd?’

Ik beloof het. Ze glimlacht, de ogen achter haar rode vlinderbrilletje twinkelen kortstondig. Ineens zie ik het voor me hoe ze zich als onverschrokken tiener inschreef bij de Haganah, de paramilitaire voorloper van het Israëlische leger, waar ze diende als verkenner en scherpschutter. Het doen van die belofte geeft me genoeg moed om te vragen of haar interesse in seks misschien verband houdt met het gebrek aan aanrakingen in haar jeugd.

Dr. Ruth: ‘Dat besefte ik ook, toen ik als twintiger aan de Sorbonne in Parijs psychologie studeerde. Fysiek contact is zo belangrijk. Dat je voelt dat je niet alleen bent, dat er een ander rondloopt die jou wil plezieren, die aandacht heeft voor je lichaam, die je kan troosten en die ook een beetje voor je zorgt. En soms kan de ander je ook helpen om je eigen lichaam beter te begrijpen, je beter te leren vóélen. In de jaren vijftig en zestig dachten veel mensen nog zoals Sigmund Freud, die had gezegd dat een vrouw die alleen clitoraal kan klaarkomen onvolwassen is. Daarmee heeft hij onze seksuele ontwikkeling een hele slechte dienst bewezen. Een hele generatie vrouwen durfde zichzelf dankzij hem niet aan te raken, noch erover te praten. Freud had weleens les mogen krijgen, van iemand zoals ik bijvoorbeeld.’

Wanneer verdween dat idee over seksuele onvolwassenheid?

‘Grofweg twintig jaar geleden, maar het ging heel geleidelijk. Jonge vrouwen van tegenwoordig zijn seksueel veel geletterder dan wij vroeger waren, al zijn er ook nog gaten in hun kennis. Uit veel onderzoeken blijkt dat meisjes op steeds vroegere leeftijd menstrueren, maar daar praat bijvoorbeeld bijna niemand over. En sommige jongens groeien op zonder te weten wat natte dromen zijn, waardoor ze zich kapot schamen als het zover is. En we moeten sowieso nog veel meer praten over het belang van aanraking. Intimiteit is de enige remedie tegen eenzaamheid.’

Als de laatste jaren iets hebben laten zien, is het dat seks en macht onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. 

‘Ik praat niet over individuele gevallen, en ook niet over politiek. Ik wil praten over slaapkamers, niet over hotelkamers of casting rooms. Wat ik wel wil zeggen is dat #MeToo de dynamiek tussen de seksen heeft veranderd, het heeft ons contact in de slaapkamer er niet makkelijker op gemaakt. Er zitten ook goede kanten aan, sommige grenzen moeten besproken worden vóórdat je met elkaar in bed ligt. Anale seks bijvoorbeeld. Dat moet je niet tijdens de seks beslissen. Als de penis erect is, vliegen de hersens van de man uit zijn hoofd, staat niet voor niks in de Talmoed.’

Wat zijn volgens u de slechte of problematische kanten van #MeToo geweest?

‘Mensen zijn erg voorzichtig geworden, durven de eerste stap niet meer te zetten, uit angst een grens te passeren die zij misschien niet hebben gezien. Dat brengt ons mannen en vrouwen niet dichter bij elkaar. Al met al ben ik bezorgd over de dagelijkse gevolgen van #MeToo. Daarover bots ik nog weleens met jonge feministen.’

In de documentaire zit een mooie scène waarin uw kleindochter u vraagt of u een feminist bent. U antwoordt van niet. Maar als ze die vraag uitpakt in kleinere vragen, zoals of u voor gelijke behandeling en betaling tussen man en vrouw bent, of u voor seksuele gelijkheid bent, zegt u resoluut van wel. Waarom zou u géén feminist zijn?

Met gepriemde wijsvinger: ‘Ik ben geen ideoloog. Ik ben een ouderwetse square (we zouden dat kunnen vertalen met ‘burgertrut’, maar dat is net iets venijniger, DHvV). Ik ben een voorstander van respectvolle seks, zoals je met name in relaties ziet. Homo of hetero maakt niet uit, maar uiteindelijk wil ik graag dat mensen in een relatie zitten. Tegenwoordig is dat ouderwets. Je zou me een niet-radicale feminist kunnen noemen, dat is geloof ik een term, maar wat schiet je daarmee op?’

Ruth Westheimer op de foto met met Sara Jessica Parker (linksboven), Matthew Broderick (rechtsboven), Bill Clinton (linksonder) en Bono Vox (rechtsonder).Beeld Wire Image en Getty

En wat denkt u over al die vormen van seks die niet voortkomen uit de behoefte aan contact? Aanrandingen, ongewenste intimiteiten, verkrachtingen.

‘Dat zie ik bijna los van seks. Dat zijn misdaden. Het enige wat ik daarover zeg, is aan de slachtoffers gericht. Dat ze, hoe moeilijk dat ook is, niet alleen maar moeten gaan lijden. Niet gaan kniezen. Zelfmedelijden helpt niet. Ga naar een therapeut, praat erover en ga door met je leven.’

Maar zo’n traumatische ervaring maakt allerlei diffuse, onverwachte en pijnlijke emoties in iemand los, bijvoorbeeld schaamte.

‘Schaamte helpt je niet verder.’

Of schuldgevoel. Mensen kunnen last krijgen van survivor’s guilt. Ook veel mensen die een oorlog hebben meegemaakt, hebben daaraan geleden.

‘Ik niet’, zegt ze gedecideerd. ‘Wel had ik lang een fantasie dat ik, als ik niet naar Zwitserland was gegaan, mijn ouders had kunnen redden. Onzin natuurlijk, magisch denken. Als ik in Duitsland was gebleven, was ik vermoord. Een zekere verantwoordelijkheid voel ik wel, om gelukkig te zijn, en om mensen te helpen. En dat is hard nodig.’

Wat bedoelt u daarmee?

‘Mensen raken elkaar niet meer aan. Intimiteit vinden we steeds moeilijker. We ontmoeten elkaar niet eens meer, omdat we alleen maar op onze telefoon zitten. En dat terwijl intimiteit een heel belangrijk deel van onze realiteit is, van de menselijke ervaring. Daarom voelde ik een noodzaak om mijn verhaal nu te vertellen. Er hebben wel vaker documentairemakers op mijn stoep gestaan, maar het moment was nooit daar. Nu wel. We leven in vreemde tijden. Abortus, gezinsplanning, het zijn weer omstreden begrippen, ze zijn de inzet van politieke spelletjes. Roe vs. Wade, de rechtszaak die de hoeksteen vormt van de Amerikaanse abortuswetgeving, is niet langer een vanzelfsprekendheid, en ook huwelijksrechten voor homoseksuelen en lesbiennes staan op de tocht. Ik had niet verwacht dat ooit mee te zullen maken. Never. Schrijf dat op NE-VER.’

Dr. Ruth Westheimer tijdens een pauze in een tv-studio in 1986.Beeld Hollandse Hoogte / Magnum Photos

Soms zijn mensen het ideologisch met elkaar oneens. Iemand die zegt dat abortus moord is, overtuig je niet met een flyer.

‘De mensen die echt tegen homorechten zijn, tegen abortus, wier mening onveranderlijk is, kun je maar beter negeren. Tijdverspilling. We moeten ons bekommeren om de mensen die willen luisteren en praten.’

Het is Dr. Ruths laatste beetje praktische wijsheid van de dag over dat oneindig complexe begrip ‘seks’. Haar praktische benadering voelt soms kras aan, oogt op sommige gebieden enigszins ouderwets, of misschien zelfs out of touch met de gevoeligheden van onze tijd. Toch lijkt het me van belang oudere stemmen als de hare te horen, om te begrijpen waar we vandaan komen, en hoe het debat zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. Al die verhalen, al die levens, vervat in een negentiger van één meter veertig en een documentaire van één uur en veertig minuten. Ze glimlacht, knijpt in mijn wang, en vraagt me nog één keer of ik wil langsgaan bij het Anne Frank Huis.

Ask Dr. Ruth, nu in de bioscoop.