En toen ontplofte de Italiaanse tijdbom

Met een toespraak waarin hij ongekend hard uithaalde naar zijn vicepremier Matteo Salvini van de rechts-nationalistische Lega, en die om de haverklap werd onderbroken door gefluit, getier of juist applaus, maakte hij een einde aan de eerste volledig populistische regering van West-Europa. Hij verweet Salvini zijn eigenbelang boven dat van de staat te plaatsen. Dat hij zwijgt over de mogelijke financiering van zijn partij door de Russische regering en dat Italië geen politici moet willen die volledige regeringsmacht nastreven, zoals hij dat doet. 

Volgens Conte heeft Salvini zijn land voor schut gezet op het internationale podium. Hij zei dat Salvini overmatig gebruik maakt van religieuze symbolen op sociale media, dat hij sowieso te veel tijd op sociale media doorbrengt in plaats van in het parlement, en dat Salvini de afgelopen maanden consequent andere ministers voor de voet heeft gelopen. Het is vanwege Matteo Salvini, zo zei Conte, dat deze overheid hier eindigt.

Dat betekent dat president Sergio Mattarella vanaf woensdag bij alle fractievoorzitters zal moeten peilen of er animo is voor een nieuwe regering op basis van de huidige zetelaantallen. Lukt dat niet, dan komen er nog deze herfst nieuwe verkiezingen.

Salvini wil nieuwe verkiezingen

De Italiaanse regeringscoalitie, een samenwerking tussen de Lega van Salvini en de anti-establishmentpartij de Vijfsterrenbeweging van Luigi di Maio, stond eigenlijk al weken op omvallen. Toch barstte de bom pas anderhalve week geleden echt. Bij een stemming over een hogesnelheidstrein stemde de Lega voor, maar de Vijfsterrenbeweging tegen, waarna Salvini zei dat hij er genoeg van had. Hij wilde niet langer deel uitmaken van een kabinet dat enkel ruzie maakte en eiste nieuwe verkiezingen.

Hij deed dat niet zomaar: nieuwe verkiezingen zouden voor Salvini zeer voordelig kunnen uitpakken. Bij de verkiezingen van vorig jaar haalde hij 17 procent van de stemmen. Inmiddels kan hij volgens de peilingen op wel 38 procent rekenen. Dat lijkt ruim voldoende om het 66e Italiaanse kabinet in 73 jaar te mogen leiden.

Vreemde bedpartners

Of er inderdaad nieuwe verkiezingen komen, is echter zeer de vraag. Tot vorige week leek het weliswaar onmogelijk dat er op basis van de huidige zetelaantallen een nieuwe regering kon worden gevormd, maar de afgelopen dagen groeiden opeens de Vijfsterrenbeweging en de centrum-linkse Democratische Partij (PD) naar elkaar toe.

Dat zijn op papier twee onwaarschijnlijke bedpartners – de leiders van beide partijen weigerden tot voor kort met elkaar om tafel te zitten en beschuldigden elkaar onder andere van smaad, nepotisme, het publiceren van nepnieuws en zelfs betrokkenheid bij een pedofielennetwerk – maar de twee lijken zich inmiddels te realiseren dat ze elkaar nodig hebben. Bij nieuwe verkiezingen dreigt de Vijfsterrenbeweging meer dan de helft van haar zetels te verliezen en de PD vreest de gevolgen van een regering onder Salvini, die volgens hen desastreus zou kunnen uitpakken voor de Italiaanse economie en de rol van Italië binnen de Europese Unie.

Negatieve gevolgen voor economie

Of het de Vijfsterrenbeweging en de PD lukt een regering te vormen of niet, het vallen van deze regering komt hoe dan ook op een ongewenst moment. Zo moet er 27 september gestemd worden over een conceptbegroting voor 2020 opdat deze half oktober in Brussel kan worden ingeleverd. Als er in die begroting niet 23 miljard euro extra wordt bezuinigd, zal het Italiaanse btw-tarief in januari automatisch verhoogd worden van 22 naar 25 procent – een klap voor veel ondernemers die echter lastig te voorkomen lijkt zonder stabiele regering.

De rente op de staatsschuld van Italië, na Griekenland de hoogste binnen de eurozone, steeg het afgelopen jaar aanzienlijk door de vrijwel aanhoudende politieke onzekerheid. De Italiaanse zakenkrant Il Sole 24 Ore berekende maandag dat het land, sinds deze regering aantrad, vijf miljard euro extra aan renteaflossingen kwijt was.