Direct naar artikelinhoud
AnalyseRegeringsvorming

Waarom nieuwe verkiezingen redelijk onwaarschijnlijk zijn

Waarom nieuwe verkiezingen redelijk onwaarschijnlijk zijn
Beeld BELGA

Trekken we binnenkort weer naar de stembus? Het gerucht over nieuwe verkiezingen duikt opnieuw op nu de federale regeringsvorming in een impasse zit en de kloof tussen N-VA en PS onoverbrugbaar lijkt. Maar de kans dat er nieuwe verkiezingen komen is even groot als de kans dat Kristof Calvo premier wordt: het kan, maar zet er geen geld op in. 

“De enige vraag is wanneer de politici zullen toegeven dat we opnieuw naar de stembus moeten.” Drie dagen na de verkiezingen van 26 mei wist professor grondwettelijk recht Marc Uyttendaele het al: het wordt aartsmoeilijk om een federale regering te vormen. Uyttendaele zag “een veelvoud aan onmogelijkheden”, met een nieuwe stembusslag als enige manier om de knoop te ontwarren. 

87 dagen na de verkiezingen heeft hij op één punt alvast gelijk gekregen. De informateurs Johan Vande Lanotte en Didier Reynders zijn amper dichter bij een nieuwe federale regering gekomen. Een rondetafelgesprek met een handvol partijen is tot nog toe hun belangrijkste realisatie.

Diep water

Hoe langer de consultaties vastzitten, hoe langer het voorstel van Uyttendaele vruchtbare bodem vindt. Weinigen die het hardop zeggen, maar nieuwe verkiezingen gaan wel degelijk over de tongen in de Wetstraat. Het idee ligt niet op tafel, maar zit wel ergens in een schuif. 

Vooral bij de PS dan, waar voorzitter Elio Di Rupo tot nu toe ieder gesprek met Bart De Wever heeft geweigerd. De afkeer van de N-VA is bij een deel van de Franstalige socialisten zo groot dat ze nog liever nieuwe verkiezingen afdwingen dan over samenwerking praten.

Onverantwoord, vindt socioloog Mark Elchardus (VUB). “Dat gesprek weigeren is een teken van incivisme, en een gebrek aan respect voor de kiezer. Ons politiek stelsel is niet bedoeld om om de haverklap naar de kiezer te trekken. Op basis van de uitslag onderhandelen de partijen met elkaar. De situatie is op dat vlak heel duidelijk. PS en N-VA moeten samenzitten. Dat zal geen makkelijk gesprek worden, maar het moet wel gebeuren.”

Hoe diep het water tussen PS en N-VA is, viel afgelopen weekend nog te peilen. Johan Van Overtveldt (N-VA), minister van Financiën in de regering-Michel en nu Europees Parlementslid, liet in Het Laatste Nieuws optekenen: “Het lijkt me zelfmoord voor de N-VA om met de PS te besturen.” 

PS-kopstuk Laurette Onkelinx – overigens de partner van Uyttendaele – deed in De Tijd niet onder en verklaarde PS en N-VA “onverenigbaar”. Nieuwe verkiezingen zijn te vermijden, maar niet uitgesloten, zei Onkelinx.

Doos van Pandora

Het is maar de vraag of die piste veel heil biedt. Eén voordeel is er alvast wel: het voordeel van de duidelijkheid. Op 26 mei werd niet enkel federaal gestemd, maar ook regionaal en Europees. Dat maakt het sowieso al troebele signaal van de kiezer nog moeilijker om te lezen. Hebben de Vlamingen van de N-VA de grootste partij gemaakt omdat ze het aso willen behouden zoals het is, omdat ze de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen willen versterken, of omdat ze de kernuitstap in twijfel trekken?

Postelectoraal onderzoek van vijf Belgische universiteiten toonde aan dat het alvast niet in de eerste plaats om het confederalisme ging. Zowel in Vlaanderen als in Wallonië stond de staatshervorming op de negende plaats in het lijstje met belangrijkste verkiezingsthema’s. Bij amper 6,1 procent van de Vlamingen was het een van de twee topprioriteiten. 

Toch is het precies dat thema dat een toenadering van de PS zo moeilijk maakt. N-VA wil alleen met de Franstalige socialisten aan tafel om het confederalisme te realiseren. Dat is imbuvable voor Di Rupo en de rest van zijn partij.

In die zin zouden nieuwe verkiezingen kunnen neerkomen op een zuiverder vraagstelling: quo vadis, België? Iedere partij kan haar toekomstplan voor de staatsstructuur voorstellen, waarna de kiezer zich uitspreekt en het resultaat het vertrekpunt vormt van nieuwe federale regeringsonderhandelingen.

Tot daar de theorie. De praktijk laat wellicht veel te wensen over. Nieuwe verkiezingen kunnen weleens de doos van Pandora openen. Het valt niet uit te sluiten dat de bestuurspartijen afgestraft worden voor hun onvermogen om het land te leiden, en dat de extremen kiezers naar zich toe zuigen. Een regering vormen zal er niet makkelijker op worden als Vlaams Belang en PVDA nog meer zetels veroveren. 

En wat houdt de voorzitters van de andere partijen in zo’n geval nog tegen om te zeggen: sorry beste kiezer, ook dit resultaat werkt niet voor ons, ga nog maar eens stemmen.

Bart De Wever (N-VA) en Elio Di Rupo (PS): het water is extreem diep.Beeld belga

Ondanks alle vraagtekens en logische bezwaren steekt het idee om nieuwe verkiezingen uit te schrijven al twee maanden lang te pas en te onpas de kop op. Socioloog Luc Huyse (KU Leuven) gelooft er niet in, en ziet vooral een poging om een onwaarschijnlijk scenario in de markt te zetten. “De media maken deel uit van het spel onder de stolp van de Wetstraat. Politici weten dat, en gebruiken dat. Ze weten hoe ze journalisten moeten bespelen.”

In tijden van regeringsonderhandelingen worden wel meer voorstellen strategisch naar buiten gebracht die niet als reële opties gelden, maar die moeten dienen om andere pistes in gang te zetten. Kort voor De Wever aankondigde een Vlaamse regering te willen vormen met CD&V en Open Vld lekte uit N-VA-kringen het gerucht dat ook een coalitie zonder de liberalen mogelijk was. Moeilijk te zeggen of dat echt overwogen werd of net bedoeld was om Open Vld zenuwachtig te maken.

“Ik heb geen aanwijzingen dat nieuwe verkiezingen een serieuze piste zijn”, zegt politiek analist bij de RTBF Alain Gerlache. “Het zou zeker kunnen dat dit een manier is om zich onbuigzaam voor te doen.” 

Daarmee verwijst Gerlache naar de Waalse regeringsvorming. De PS onderhandelt op dit moment met de MR en Ecolo. Die formatie loopt nog een stukje trager dan de Vlaamse. Net zoals De Wever zijn kiespubliek eerst wou tonen dat hij een geloofwaardige poging had ondernomen om met het VB rond de tafel te zitten, wou Di Rupo eerst afrekenen met de PVDA. Aangezien cdH voor de oppositie gekozen heeft, kan de PS enkel nog aan een meerderheid raken met de MR. Toch willen de socialisten ook Ecolo in de regering loodsen, al zijn die mathematisch niet nodig.

Met of zonder Ecolo

Bij de Franstalige groenen is de afkeer van de N-VA bijzonder groot. De partij stuurde ook haar kat naar de rondetafel van Vande Lanotte en Reynders, omdat ze niet met de N-VA wil onderhandelen. En dat zorgt er dan weer voor dat de PS niet al te opzichtig de opening naar de N-VA durft te maken, uit vrees dat Ecolo alsnog de Waalse regeringsonderhandelingen verlaat. Dat zou betekenen dat de PS jarenlang linkse oppositie moet incasseren van PVDA en Ecolo, die samen 22 van de 75 zetels in het Waals Parlement hebben.

“Veel meer dan nieuwe verkiezingen of de federale regering is dat de eerste bekommernis van de PS: de Waalse formatie. De verwachting is dat die nu snel rond kan zijn, en dat dus ook snel duidelijk wordt of het met dan wel zonder Ecolo is. Dat zal een groot verschil maken”, zegt Gerlache. Eens die horde genomen is, kan de PS stilaan de bocht inzetten.

Duidelijk is in ieder geval dat Di Rupo zelf vragende partij is voor een hervorming van de financieringswet. Die bepaalt hoeveel geld uit de federale pot naar de deelstaten vloeit. De wet is zo opgebouwd dat vanaf 2025 Wallonië zijn inkomsten zal zien dalen en meer op eigen benen moet staan. Het Waals Gewest dreigt daardoor in een precaire financiële situatie terecht te komen. Di Rupo wil daarom aan het mechanisme sleutelen, wat op zich al zou neerkomen op een kleine staatshervorming.

Het is de uitrookstrategie die in 2009 door de Vlaamsgezinde politicoloog Bart Maddens werd gepropageerd en die sindsdien door De Wever werd overgenomen: laat Vlaanderen demandeur de rien zijn, vroeg of laat komt Wallonië wel zelf bedelen om meer middelen en een nieuwe staatshervorming. 

De Wever liet weliswaar al verstaan dat een hervorming van de financieringswet niet bespreekbaar is. Maar twee partijen die elk iets willen wat de andere niet bereid is te geven, daar liggen kansen voor een compromis.

De informateurs Johan Vande Lanotte en Didier Reynders blijven vooralsnog proberen een doorbraak te forceren.Beeld Photo News

Een andere reden waarom een gesprek tussen PS en N-VA er op zeker moment moet komen, is om de andere partijen vrije ruimte te geven. Open Vld en CD&V willen dat de twee grootste partijen eerst kristalhelder duidelijk maken dat ze er samen niet uit zullen raken. Pas daarna kan aan andere opties gedacht worden. De blokkering van de federale gesprekken is immers niet totaal. Zoals een CD&V’er zegt: “Natuurlijk zijn er nog mogelijkheden.” Paars-groen (liberalen, socialisten en groenen) bijvoorbeeld, eventueel aangevuld met CD&V.

De federale impasse is als een Chinese vingerval. Dat is een kokertje waarin je aan beide zijden een vinger stopt, waarna je moet proberen je vingers weer los te krijgen. Trekken en sleuren maakt het probleem alleen maar erger. De oplossing is eenvoudig: knip het kokertje door. Zo is het ook met de formatie. Als het probleem niet op te lossen valt, knip dan het probleem door.

Water bij de wijn

België is niet onbestuurbaar. België is onbestuurbaar binnen de voorwaarden die de partijen elk afzonderlijk op tafel hebben gelegd. De N-VA wil niet weten van een coalitie zonder Vlaamse meerderheid en dus – omdat Vlaams Belang en PVDA uitgesloten blijven van machtsdeelname – een coalitie zonder de N-VA zelf. 

Ook voor CD&V en Open Vld is een Vlaamse meerderheid het ideale scenario. 

De PS wil geen regering met de N-VA, Ecolo evenmin. 

Met zo veel exclusieven op tafel valt niet te werken. Iemand zal met andere woorden water bij de wijn moeten doen.

Dezelfde CD&V’er: “Nieuwe verkiezingen worden nu nog niet serieus genomen, maar misschien rond de kerst wel. Dan kunnen ze dienen als smeerolie om een en ander in gang te zetten.” 

Wat nu moeilijk in te denken is – een regering met Vlaamse minderheid, de sp.a die een overwegend rechts kabinet depanneert, Groen-Ecolo en N-VA samen rond de tafel – kan opeens als een verantwoordelijke houding verkocht worden als na 200 dagen van vruchteloze onderhandelingen nieuwe verkiezingen als serieuze optie naar voren geschoven worden.