21 tot 27 augustus 1944: Parijs bevrijd!
In deze reeks geven we een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. Deze week van 21 tot 27 augustus 1944: Parijs is bevrijd, de Slag om Normandië is voorbij, Belgische troepen komen in actie, en opperbevelhebber Eisenhower beveelt de opmars naar België.
"Paris, Paris outragé ! Paris brisé ! Paris martyrisé ! Mais Paris libéré !."
“Parijs, gekwetst Parijs ! Gebroken Parijs ! Gemarteld Parijs ! Maar bevrijd Parijs !.. “ Het zijn de woorden van generaal Charles de Gaulle in een toespraak aan de bevolking vlak na zijn aankomst op het stadhuis van de bevrijde Franse hoofdstad, op 25 augustus.
De geallieerde opperbevelhebber Eisenhower had aanvankelijk de bedoeling zijn legers rond Parijs te laten trekken. Tactisch had de stad geen betekenis en de snelle opmars mocht niet gehinderd worden door drukke en nauwe straten.
Het nieuws dat er in Parijs een opstand aan de gang was, veranderde die plannen echter. De opstand bracht de Duitsers immers in moeilijkheden. De Gaulle drong er bij Eisenhower op aan om meteen troepen naar de hoofdstad te zenden. Hij herinnerde hem aan een eerdere belofte dat Parijs door Franse troepen zou worden bevrijd. Dat was niet alleen symbolisch, maar ook politiek van belang. Het verzet in Parijs staat immers voornamelijk onder communistische leiding.
De avond van 22 augustus beval Eisenhower de 2e Franse Pantserdivisie onder generaal Leclerc naar Parijs door te stoten. Leclerc was al van plan om dat te doen, zelfs zonder orders.
Hitler wilde intussen dat Parijs een “nieuw Stalingrad” zou worden: de stad mocht alleen als een puinhoop in geallieerde handen vallen. De Duitse generaal Dietrich von Choltitz beschikte echter maar over 16.000 man, overwegend onervaren troepen die tijdens de bezetting in de hoofdstad gemakkelijke jobs hadden verricht. Hij kon de opstand niet de baas, probeerde te onderhandelen en liet een aantal opgepakte verzetsleiders vrij.
Duitse genietroepen hadden springladingen aangebracht onder de bruggen en belangrijke gebouwen. Maar de springladingen werden nooit tot ontploffing gebracht.
De divisie-Leclerc rukte twee dagen op zonder te slapen. Na zware gevechten in de voorsteden reed de divisie op 24 augustus ’s avonds de stad binnen. Behalve uit Fransen bestond de divisie voor een kwart uit Noord-Afrikanen en enkele honderden buitenlandse vrijwilligers, vooral Spaanse republikeinen. Het was trouwens een overwegend Spaanse compagnie die als eerste het stadhuis bereikte, het hoofdkwartier van de opstand.
De volgende ochtend arriveerde ook een Amerikaanse infanteriedivisie. In de namiddag tekende generaal von Choltitz zijn overgave voor Leclerc. Parijs was bevrijd.
De bevolking was uitzinnig van vreugde. De dag nadien, op 26 augustus, liep Charles de Gaulle aan het hoofd van een grote triomfmars op de Champs-Elysées. Ondanks die feeststemming waren er toen nog altijd sluipschutters van de SS actief, die zich niet wilden overgeven.
Naschrift : het is niet helemaal duidelijk waarom de Duitsers geen verwoestingen hebben aangericht. Von Choltitz zal later beweren dat hij Hitlers bevelen genegeerd heeft om de bevolking en de waardevolle gebouwen van de stad te sparen en omdat hij wist “dat Hitler gek was”. Er is ook beweerd dat de bevelen tegengehouden werden door een lagere officier of dat de chaos het doorgeven van bevelen verhinderde.
Slag om Normandië voorbij
Er is een einde gekomen aan de bloedige strijd rond de Zak van Falaise in Normandië. Enkele Poolse eenheden slaagden er op 21 augustus in de uitgang van de “zak” langs de rivier de Dives af te sluiten. Dit na hevige gevechten met de SS-pantserdivisies.
De ingesloten Duitse troepen konden niets anders meer doen dan zich over te geven. Meer dan 40.000 Duitsers gingen in krijgsgevangenschap, terwijl er wellicht 10.000 gesneuveld zijn. Ze lieten zowat 5.000 voertuigen en 500 kanonnen achter.
Daarmee is de slag om Normandië voorbij, elf weken na D-day en drie weken na de geallieerde uitbraak bij Avranches. De Duitse legers die de invasie moesten tegengaan, bestaan niet meer. Sinds D-day zijn er in Frankrijk zowat 50.000 Duitsers gesneuveld en 200.000 gevangen genomen.
Toch is de geallieerde overwinning niet totaal. Het grootste deel van de ingesloten troepen, zowat 100.000 soldaten, is kunnen ontkomen. Een sneller en meer gecoördineerd optreden van de geallieerden had dat kunnen voorkomen.
Belgen bevrijden Deauville
De Belgische Groepering Bevrijding van kolonel Piron heeft de mondaine Normandische badplaats Deauville bevrijd. De Brigade Piron was begin augustus in Normandië geland.
De slag om Normandië is voorbij, maar de kust ten oosten van Caen wordt nog steeds door kleinere Duitse garnizoenen gecontroleerd. Pirons troepen ruimen die nu systematisch op. De eerste steden op de Côte fleurie (Franceville, Cabourg, Houlgate...) vielen vrij gemakkelijk. Bij gevechten in Auberville kwamen vijf Belgen om.
In Deauville verliep de bevrijding moeilijker. De Duitsers bliezen de brug met het aangrenzende Trouville-sur-Mer op, maar de Belgen zijn meteen een houten noodbrug gaan bouwen.
Overal zijn onze landgenoten als helden en bevrijders onthaald.
Bevrijding van Frankrijk schiet snel op
In ijltempo worden grote delen van Frankrijk bevrijd. Soms op chaotische en onoverzichtelijke wijze.
De tanks van Patton hebben in enkele dagen de streek rond Parijs bevrijd en zijn al doorgedrongen tot Troyes, in de Champagne.
Intussen is ook het zuidwesten van Frankrijk verder ontruimd. In de grote havenstad Bordeaux onderhandelt de Duitse commandant met het verzet over een vreedzame aftocht. Alleen op enkele vestingen aan de Atlantische kust blijven er Duitse garnizoenen, zoals de havenstad La Rochelle en de eilanden Oléron en Ré.
De dunbevolkte streken van de Limousin zijn helemaal in handen van het verzet. Ook uit de Auvergne zijn de Duitse troepen weggetrokken.
Het oosten van Frankrijk is nog stevig in Duitse handen, behalve het zuidoosten, waar de invasie van de Provence een succes is. Amper een week na de landing is een Amerikaanse divisie via de Route Napoléon door de zuidelijke Alpen opgerukt tot Grenoble en vandaar tot Chambéry, 300 km van de landingsstranden.
Een andere Amerikaanse divisie is doorgedrongen tot de Rhône-vallei en heeft Avignon bevrijd. Maar ten noorden daarvan, bij Montélimar, bieden de Duitsers dan weer hardnekkig weerstand.
Aan de Middellandse Zee is de haven van Toulon op 27 augustus in geallieerde handen gevallen. Rond Marseille wordt zwaar gevochten. Zoals elders wil Hitler dat die havenstad tot de laatste man verdedigd wordt. De haven zelf – de grootste van Frankrijk – is al grondig vernield. Bij de verovering vechten meer dan 10.000 Franse verzetsstrijders aan de zijde van het geallieerde leger, waar veel Algerijnse en Marokkaanse eenheden ingezet zijn.
Eisenhower beveelt opmars naar België
Generaal Eisenhower heeft nieuwe orders uitgevaardigd voor zijn Geallieerde Expeditiemacht in Europa. Nu Operatie Overlord is uitgedraaid op een volledige overwinning dienden nieuwe doelstellingen te worden uitgewerkt.
De nieuwe orders beogen een snelle opmars van de Seine naar de Rijn, dwars door België.
Oorspronkelijk wilde Eisenhower pas verder oprukken als hij voldoende havens in handen had. Dat is nog lang niet het geval. Heel wat Franse havens zijn ofwel nog in Duitse handen, ofwel vernield. Alle bevoorrading moet via Cherbourg en de kunstmatige haven van Arromanches verlopen.
Maar door de snelle terugtocht van de Duitse legers zijn de geallieerden wel verplicht de achtervolging in te zetten. Er komt een snelle geallieerde opmars ten noorden van de Seine.
De Brits-Canadese legergroep (waar ook Polen, Belgen en Nederlanders in vechten) onder generaal Montgomery zal oprukken langs de Kanaalkust, de V1-lanceerplaatsen aldaar vernietigen en de havens veroveren. Vooral Antwerpen wordt een belangrijk doel.
De Amerikaanse legergroep onder generaal Bradley moet ten oosten daarvan doorstoten en de Britten steun verlenen. Intussen trekt het leger van Patton noordoostwaarts naar de Maas.
Montgomery wil voor alles zo snel mogelijk opschieten. Om brandstof te besparen worden kanonnen niet meegenomen.
Dat de geallieerden op nog geen 300 km van de Belgische grens zijn, doet de spanning in België toenemen. Iedereen begint er te beseffen dat de dagen van de bezetting geteld zijn.
VNV-leider Elias en zijn medewerkers hebben van de Duitsers de raad gekregen het land te verlaten. De treinen richting Duitsland zijn volgeboekt. In veel kantoren, zoals dat van de Gestapo, wordt haastig ingepakt. Dossiers en andere delicate documenten worden verbrand. Het aantal schoorsteenbranden neemt dan ook spectaculair toe...
Massale arrestaties in Duitsland
In Duitsland pakt de Gestapo massaal politici en vakbondsleiders op die actief waren tijdens de Weimarrepubliek, het democratische regime dat bestond voor de nazi’s aan de macht kwamen.
In totaal zou het om 5.000 mensen gaan. Het gaat in de eerste plaats om communisten en sociaaldemocraten die lid waren van de nationale en regionale parlementen en gemeentebesturen, of die leidende functies hadden binnen hun partij of vakbond. Ook gewezen mandatarissen van de liberalen of de katholieke Centrumpartij vallen eronder. Dat geldt niet als ze te oud of ziek zijn, of eerder de kant van de nazi’s hebben gekozen.
Oud-politici van linkse en democratische partijen werden onder het naziregime meestal ongemoeid gelaten, voor zover ze zich van elke activiteit onthielden.
Deze Aktion Gitter (‘Actie Rooster’) is een gevolg van de mislukte aanslag en staatsgreep tegen Hitler. De gearresteerden hebben daar niets mee te maken, maar de nazi’s willen voorkomen dat ze bij een machtswisseling de kaders voor een nieuw regime zouden leveren.
Ze zijn in Schutzhaft (‘beschermende hechtenis’) genomen, wat betekent dat ze onbeperkt kunnen worden vastgehouden, zonder dat ze voor een rechter moeten komen. Ze kunnen naar een concentratiekamp worden overgebracht, wat in de praktijk ook meestal gebeurt.
Oostfront stilgevallen
Terwijl de geallieerden nu razendsnel vorderen in het westen is het Oostfront vrijwel tot stilstand gekomen.
Daar zijn verscheidene redenen voor. De Duitse veldmaarschalk Model (intussen overgeplaatst naar het westen) slaagde erin nieuwe verdedigingslinies uit te bouwen, waardoor het front stabiliseerde.
Daarnaast ondervindt het Rode Leger logistieke problemen door de snelle opmars. In twee maanden is het dan ook soms meer dan 400 km opgerukt. Het heroverde gebied is een woestenij, omdat de terugtrekkende Duitsers vrijwel alles hebben vernield. De Russen zelf hebben enorme verliezen geleden. Er is sprake van 180.000 doden en vermisten.
Hoe dan ook kan Operatie Bagration, zoals het offensief wordt genoemd dat in juni begon, beschouwd worden als het grootste succes van het Rode Leger ooit. Het grondgebied van de Sovjet-Unie is bevrijd. De Duitsers zijn uit vrijwel heel Polen ten oosten van de Weichsel verdreven en ook uit het oosten van Litouwen en Letland. In Litouwen staat het Rode Leger voor de Duitse grens.
Bovendien lijkt het Duitse leger een onherstelbare slag te hebben gekregen. Hele divisies en legerkorpsen zijn verdwenen. De Legergroep Midden is vernietigd.
De Sovjet-Unie zegt dat er meer dan 380.000 Duitsers zijn gedood en nog eens 155.000 gevangen genomen. Duitse bronnen hebben het over 150.000 tot 200.000 doden en vermisten. Onder de verliezen bevinden zich veel ervaren officieren en onderofficieren, zodat het moeilijk wordt om met nieuwe troepen efficiënte eenheden op te bouwen. Er zijn 9 Duitse generaals gedood en 22 gevangen genomen.
Hoe dan ook is er nog maar weinig beweging in het Oostfront, behalve in het zuiden, bij Roemenië en Moldavië. Daar lag het front de laatste maanden stil.
Roemenië verandert van kamp
De As-bondgenoot Roemenië is op enkele dagen van kamp veranderd. Het beschouwt zich nu in oorlog met Duitsland.
Maarschalk Ion Antonescu, die sinds 1941 als regeringsleider een pro-Duitse dictatuur over Roemenië voerde, werd op 23 augustus bij de jonge koning Michael ontboden om te horen dat hij afgezet en gearresteerd was. De koning vormde meteen een nieuwe regering die bestaat uit pro-geallieerde politici en officieren.
Deze staatsgreep gebeurde met de steun van de legerleiding. Die is in paniek door een nieuw Sovjet-offensief langs de rivieren Pruth en Dnjestr, waarbij het Rode Leger enkele dagen eerder de Roemeense grenzen heeft overschreden. Daarbij is de belangrijke Roemeense stad Iaşi veroverd.
De nieuwe regering heeft meteen een wapenstilstand gevraagd. Moskou is daar nog niet op ingegaan.
Hitler had eerder waarschuwingen over het mogelijk afvallen van Roemenië afgewimpeld, maar heeft nu wel bliksemsnel gereageerd. Hij heeft meteen een tegenregering laten vormen die bestaat uit leden van de fascistische “IJzeren Garde”.
De dag na de machtswissel vielen 6.000 man Duitse troepen de hoofdstad Boekarest binnen. Maar ze werden zwaar onder vuur genomen. Later heeft de Luftwaffe het koninklijk paleis gebombardeerd. Dat lijkt niet meer dan een blinde wraakpoging van Hitler. Ook elders in het land braken gevechten uit tussen Duitse en Roemeense troepen.
Een dag daarop volgde een Roemeense oorlogsverklaring aan Duitsland en meteen ook aan diens bondgenoot Hongarije. Intussen blijft de staat van oorlog met de Sovjet-Unie voortduren, zodat het land met beide partijen tegelijk in oorlog is !
Voor de Duitsers is de ommezwaai van Roemenië een ramp. De meer dan 600.000 Duitse militairen in Roemenië moeten zich nu snel terugtrekken om te beletten dat ze worden ingesloten. Maar bovenal is Roemenië verreweg de grootste olieleverancier van Duitsland. Zonder de Roemeense olie riskeren de Duitse tanks, transportvoertuigen, vliegtuigen en duikboten zware brandstofproblemen…
Conferentie van Dumbarton Oaks begonnen
In het oude landgoed Dumbarton Oaks bij Washington is een conferentie van grote mogendheden begonnen over een organisatie die na de oorlog de vrede en veiligheid in de wereld moet waarborgen.
Die organisatie moet er komen in plaats van de Volkenbond, die na de Eerste Wereldoorlog werd opgericht. De Volkenbond is er niet in geslaagd om de vrede te bewaren en kent sinds het begin van deze oorlog een sluimerend bestaan. Bovendien zijn de Verenigde Staten er nooit lid van geweest, terwijl de Sovjet-Unie in 1939 uit de Volkenbond werd gezet.
Nog geen jaar geleden is op de Conferentie van Moskou afgesproken dat er een nieuwe internationale organisatie moet komen, die de vrede desnoods met geweld kan bewaren.
Aan de conferentie nemen vertegenwoordigers deel van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië en China. De Sovjet-Unie wil echter niet rechtstreeks praten met China, waarvan het de regering niet erkent. Daarom zijn de Chinezen in de eerste fase van de conferentie afwezig. Later zullen ze aan tafel zitten, maar zonder de Sovjets.
