De zussen van de koning: Esmeralda, van pienter kakenestje tot vrijgevochten activist die geen blad voor de mond neemt

Venezuela, 1952: Leopold III onderneemt een van zijn eerste expedities sinds hij de troon aan zijn oudste zoon Boudewijn heeft overgedragen. Deze keer vaart hij de Casiquiare af, een aftakking van de beroemde Orinoco die helemaal tot aan de grens met Colombia stroomt. De tocht brengt hem langs een paradijselijk oord waar stukken rots in de verte op smaragden lijken. Het inspireerde de Spaanse conquistadores eeuwen geleden om de plek “La Esmeralda” te noemen. 

De ex-koning is betoverd en vertelt zijn echtgenote Lilian bij thuiskomst honderduit over de schoonheid die hij mocht aanschouwen. Ze maken een afspraak: als ze nog een dochter krijgen, geven ze haar de naam Esmeralda. Die dochter komt er, op 30 september 1956. Haar ouders houden woord en noemen haar (Marie-)Esmeralda.

Esmeralda is het derde kind van Leopold en Lilian na Alexander en Marie-Christine. Met Josephine Charlotte, Boudewijn en Albert heeft ze ook een halfzus en 2 halfbroers uit het eerste huwelijk van haar vader met Astrid. Esmeralda is zonder meer een nakomertje: haar vader is bijna 55, haar moeder bijna 40.

Samen hebben Leopold en Lilian met de oorlog, de deportatie, de ballingschap en de Koningskwestie al een heel leven achter de rug, een leven in de schijnwerpers dat ze stilaan inruilen voor een bestaan op de achtergrond. “Ik was de laatste van de zes kinderen van mijn vader”, zegt Esmeralda. “Ik kwam op een moment dat hij zich helemaal niet meer met staatszaken bezighield. In die periode van sereniteit heeft hij beslist om enorm veel tijd aan mijn opvoeding te wijden.”

Esmeralda groeit de eerste jaren van haar leven op in het kasteel van Laken waar ze in geen tijd tot de lieveling van haar vader uitgroeit. Met hem ontwikkelt ze een hechte band die de rest van hun leven standhoudt. “Mijn vader noemde me zijn TP, zijn tout petit. Ik had hem gezworen dat ik nooit de naam “papa” zou gebruiken voor iemand anders dan voor hem, ook niet om tegen mijn toekomstige kinderen over hun vader te spreken. “Dat wordt moeilijk”, zei hij lachend. Het probleem heeft zich nooit voorgedaan: mijn kinderen noemen hun vader “daddy”.”

Wanneer Boudewijn eind 1960 met Fabiola trouwt, verhuist Esmeralda samen met haar ouders, Alexander en Marie-Christine naar het kasteel van Argenteuil in Waterloo. Dat wordt een echte thuis voor Esmeralda. “Toen we ons in Argenteuil installeerden, begonnen we echt een familiaal leven te leiden”, zegt ze. “Er was veel minder personeel en beveiliging en er waren veel minder hoogwaardigheidsbekleders. Elke maaltijd aten we samen, dat deden we nooit toen we in Laken woonden.”

Video onder: een terugblik op de voorstelling in 1960 van Fabiola als bruid van Boudewijn, met een piepjonge Esmeralda als figurant ("Dat was het nieuws", 16 september 2003)

“Aan mijn kindertijd hou ik de herinnering van gelukkige jaren over, doorgebracht in een warme gezinssfeer. In tegenstelling tot mijn vader die mijn grootouders altijd met “u” aansprak, hebben wij onze ouders altijd getutoyeerd en onze verhouding was heel hartelijk.”

Esmeralda gaat niet naar school, maar krijgt haar hele jeugd thuis lessen van privéleerkrachten. “Mijn ouders volgden mijn studies op de voet. Georges Gérardy, mijn huisleraar, kwam me elke dag lesgeven. Afwisselend Frans, Latijn, letterkunde en geschiedenis.” De prinses krijgt voorts lessen wiskunde en Nederlands.

Haar ouders kruipen ook zelf in de huid van leerkracht. “Mama verfijnde mijn kennis op vlak van geschiedenis en letterkunde, papa controleerde mijn vorderingen in wiskunde en natuurwetenschappen. Ik moet toegeven dat zijn inspanningen op vlak van wiskunde niet erg werden beloond. Het vak was aan mij noch aan mijn zus besteed. We begrepen er helemaal niks van zodat hij niet meer wist van welk hout pijlen te maken.”

“Als kind had ik weinig interactie met kinderen van mijn leeftijd, op enkele zeldzame neven en nichten na”, voegt ze daaraan toe in een gesprek met VRT NWS. “Ik was altijd samen met mensen die veel ouder waren. Het was erg eenzaam. Thuisonderwijs had ook voordelen want ik kon veel tijd met mijn ouders doorbrengen en samen met hen reizen, dus ik wil niet klagen. Maar ik miste andere kinderen, ik miste dingen met hen delen.”

De bewondering van Esmeralda voor haar vader is groot. “Hij had een geduld en verdraagzaamheid voor alles wat ik deed. We brachten uren samen door, niet alleen voor huistaken, maar ook voor verhalen en spelen. Het deed hem echt plezier. We hadden een sterke relatie, vol vertrouwen.”

Dat uit zich onder meer wanneer haar grootmoeder koningin Elisabeth op 23 november 1965 sterft. “Mijn vader nam me in zijn armen en zei me: “Ik heb mijn moeder gisteravond verloren”. Het was de enige keer in mijn leven dat ik hem zag huilen. Hij was op dat moment 64, maar hij stond erg dicht bij zijn moeder.”

Esmeralda ontdekt pas gaandeweg dat ze een prinses is, zegt ze. “Ik denk dat ik het instinctief aanvoelde gezien we in een paleis of een kasteel woonden waar overal bewakers en mensen in uniform waren. Het was een deel van mijn kindertijd, zonder dat ik het besefte.” “Kleine meisjes fantaseren vaak dat ze een prinses zijn”, zegt ze aan VRT NWS. “Ik veronderstel dat ik van iets anders droomde, gezien ik er echt een was. Ik had meer een rebels karakter.”

Bij haar moeder heeft ze wel snel door dat ze een prinses is. “Als klein meisje ontdekte ik dat ze een prinses was toen ze zich op een dag klaarmaakte om naar een diner te gaan. Ik bekeek haar terwijl ze zich coiffeerde, haar make-up opdeed, haar jurk aantrok. Toen ik haar zag met al haar schoonheid en elegantie dacht ik bij mezelf: mijn moeder is een echte prinses.”

Naar het beroep van haar vader heeft ze langer het raden. Lange tijd denkt ze dat hij een avonturier of een ontdekkingsreiziger is omdat hij voortdurend verre expedities onderneemt. “Minstens 2 of 3 maanden per jaar was hij weg naar verre uithoeken. Hij schreef me om mijn interesse als kind te wekken. Hij vertelde over buitengewone dieren of mysterieuze verhalen van het woud. Het waren net sprookjes waarvan ik een keer per week een aflevering ontving. Telkens rende ik dan naar de wereldbol in zijn kantoor om te kijken op welke stroom hij had gevaren of in welk dorp hij had verbleven.”

Verschillende historische gebeurtenissen staan Esmeralda in het geheugen gegrift, zoals de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy op 22 november 1963. Zelf zat ze net in bad toen het nieuws bekend geraakte. “Mijn moeder liep de badkamer binnen en zei: “Leo, in Texas is president Kennedy neergeschoten. Hij verkeert in een hopeloze toestand”.”

“Mijn ouders haalden mij uit bad, trokken mij mijn pyjama aan en snelden naar de televisie. Zelf ben ik naar mijn kamer gegaan. Daar was mijn gouvernante met het kamermeisje aan het babbelen. Ik nam een gewichtige houding aan en, vanuit de hoogte van mijn zeven jaar, verklaarde ik: “U zou beter ophouden met kletsen, men heeft daarnet president Kennedy vermoord”.”

Ook de maanlanding op 21 juli 1969 blijft haar bij. “Mijn vader haalde mij midden in de nacht uit bed om rechtstreeks de eerste stappen van de mens op de maan mee te beleven. Ik was 12 jaar en kon met moeite wakker blijven. “Je zou er je hele leven spijt van hebben als je dit niet had meegemaakt”, zei hij terwijl hij me voor de televisie dropte.”

“De dochter van een koning zijn, kan zwaar zijn. Maar het kan ook een uitzonderlijke kans zijn”, meent Esmeralda. “Het hangt er maar vanaf hoe je het bekijkt. Ik had een uitzonderlijke vader en moeder en ik had de kans om veel mensen te ontmoeten die ik anders nooit had ontmoet.”

Die ontmoetingen vinden vaak bij haar thuis plaats. “Mijn ouders wilden van Argenteuil een centrum van culturele en wetenschappelijke ontmoetingen maken. Dat interesseerde hen heel erg. Er kwamen altijd mensen over de vloer, artsen, historici, wetenschappers, ontdekkingsreizigers, schrijvers, kunstenaars en filosofen.”

Ook wielrenner Eddy Merckx is een graag geziene gast in Argenteuil. Tijdens een van zijn bezoekjes schenkt hij Esmeralda een fiets. Wanneer hij in 1972 naar Mexico trekt om het werelduurrecord te verbreken, reizen Leopold, Lilian en hun kinderen hem achterna om hem te steunen. “Het was er extreem warm en bovendien zaten we op grote hoogte. Het moet vreselijk zijn geweest voor hem, maar hij was erg geconcentreerd. We juichten hem luid toe tot we geen stem meer hadden.”

Video onder: Esmeralda blikt samen met Karl Vannieuwkerke terug op het werelduurrecord van Eddy Merckx in 1972 ("Merci Merckx", 6 oktober 2015)

De zomers brengt Esmeralda vaak door in het kasteel van Ciergnon in de Ardennen, samen met de rest van haar gezin. “Het was de tijd van de lange tafels waaraan de ouders, de zes kinderen, de gouvernantes en vaak talrijke neven het middagmaal namen. Wat was me dat telkens een vrolijke bende! Ik herinner me de dagen dat het onweerde. Ik wachtte er vol ongeduld op want dan mochten we beschutting op zolder zoeken. Daar mochten we alle dozen en geheimzinnige koffers openen terwijl de regen tegen de ruiten kletterde.”

“In Ciergnon ontvingen mijn ouders veel vrienden en familieleden. Ze organiseerden er golftornooien en jachtpartijen. ’s Avonds speelde iedereen biljart. Terwijl ik al in bed lag, hoorde ik tot diep in de nacht de biljartballen die tegen elkaar botsten en de kreten van mijn vader en mijn broers. Van onze kant hadden mijn zus en ik een heuse voetbalploeg samengesteld. Alle huisgenoten werden daarvoor opgetrommeld: de rijkswachters, de koks, de chauffeurs en de hoveniers. Mijn zus en ik waren de doelwachters.”

Het gezin vertoeft daarnaast vaak in het zuiden van Frankrijk, eerst in Antibes, later in Biot. Ook daar ontmoeten ze de groten der aarde, soms onverwacht. “Zo had papa op een keer net de tafel verlaten na een lunch toen, tot mama’s verrassing, president Mobutu Sese Seko van Zaïre naar haar toe kwam.”

““Ik zou vanavond graag met u en de koning het avondmaal gebruiken”, zei hij. Mijn moeder antwoordde dat ze er met mijn vader over zou spreken zodra hij terugkwam, waarop Mobutu doodleuk verklaarde: “Prima, maar in afwachting zullen mijn kinderen overgelukkig zijn als ze de namiddag in uw gezelschap mogen doorbrengen, want ik word verwacht in Nice. Het zou heel vriendelijk van u zijn als u een oogje in het zeil wilde houden”.”

“Ik herinner me dat mijn moeder en ik die beruchte namiddag hebben gebruikt om de kinderen die ons tegen onze zin waren toevertrouwd te tellen en te hertellen. Het waren er meer dan tien en ze verdwenen voortdurend achter de bomen van het pijnboombos. Gelukkig zijn we erin geslaagd om ze allemaal gaaf en gezond aan hun ouders terug te bezorgen.”

Halfweg de jaren 70 is de tijd voor Esmeralda rijp om hogere studies aan te vatten. Eerst trekt ze naar de Facultés universitaires Saint-Louis in Brussel waar ze rechten studeert. Ze behaalt een kandidatuursdiploma, maar houdt de opleiding nadien voor bekeken. Ze schrijft zich vervolgens in aan de universiteit van Louvain-la-Neuve waar ze de richting journalistiek volgt.

“Ik wou nooit een carrière in rechten uitbouwen”, zegt ze aan VRT NWS. “Waarschijnlijk wou ik altijd al journalistiek doen, maar om in dat domein een licentiaat te behalen, moest ik eerst een kandidatuursdiploma hebben. Het had om het even wat kunnen zijn, maar ik koos voor rechten omdat het een nuttige, algemene opleiding was.”

“Mijn vader wist dat ik journalistiek wou studeren. Hoewel de pers hem heel slecht had behandeld, vond hij dat vreemd genoeg geen probleem, zolang ik als journalist eerlijk zou handelen en de waarheid zou nastreven. Ik hou enorm van schrijven. Ik ontmoet graag verschillende mensen en hou van dingen onderzoeken. Daarnaast had ik een soort ideaalbeeld van journalistiek waarbij ik naar verre landen zou trekken en ongelooflijke reportages zou maken.”

Op kot gaan is niet aan de orde: Esmeralda reist elke dag heen en weer tussen Argenteuil en de universiteit. Voor het eerst merkt ze dat haar afkomst een vloek kan zijn. “Als ik denk aan mijn eerste stappen op de universiteit, het wantrouwen van de professoren, dat was zwaar om te dragen. Ik had anders willen heten. Ik kreeg vijandige blikken van sommige mensen, misschien omdat ze niet van de koninklijke familie hielden. Dat kan pijn doen: beoordeeld worden op basis van je familie of je naam en niet als een individu. Het is dan aan dat individu om het in een voordeel om te zetten, dat heb ik geprobeerd.”

In 1980 is Esmeralda afgestudeerd en begint voor haar het echte leven. Eerder heeft ze een stage gelopen bij de Franstalige krant La Libre Belgique, nu vestigt ze zich als journalist in Parijs. “Het was fantastisch”, zegt ze aan VRT NWS. “Ik zat vol verlangen om vrij te zijn en uit te gaan."

"Ik logeerde eerst een half jaar bij vrienden terwijl ik naar een appartement zocht. Nadien had ik mijn eigen plek, maar ik verhuisde wel vaak binnen de stad. Het was heerlijk want ik had een job waarvan ik hield en ik was onafhankelijk. In het weekend keerde ik regelmatig naar Argenteuil terug, maar ik had veel vrijheid.”

“Eerst was ik een jaar lang een stagiair bij Figaro Magazine. Nadien werkte ik freelance voor veel verschillende publicaties, ook in Italië, Spanje en Duitsland. Ik stuurde mijn artikels naar alle hoeken van Europa. Ik ging ook even in Italië wonen, omdat ik daar zoveel artikels aan magazines verkocht. Zo woonde ik een jaar in Milaan.”

Esmeralda schrijft onder haar nom de plume Esmeralda de Réthy, een knipoog naar de naam die haar ouders vaak gebruiken om incognito te reizen. Ze slaagt erin interviews te versieren met grote namen zoals de gekidnapte baron Edouard-Jean Empain en kunstenaar Jean-Michel Folon. Ze weet ook haar tante Marie José te strikken voor een reportage, de ex-koningin van Italië. In een beweging kan ze ook haar zoon en troonpretendent Victor Emmanuel van Savoye enkele vragen stellen. 

“Het hielp natuurlijk dat we familieleden waren”, vertelt ze aan VRT NWS over die laatste twee. “Maar wie wat onderzoek doet, merkt al snel dat ze ook aan anderen interviews gaven. Het was dus niet onmogelijk hen te bereiken. Natuurlijk opende mijn titel sommige deuren, maar het kon ook het omgekeerde effect hebben. Mensen die zich afvroegen of ik wel een professionele, ernstige journalist was. Of deed ik het misschien gewoon als hobby? Een satirisch magazine in België beweerde ooit zelfs dat iemand anders mijn artikels schreef. Dat dreef me tot wanhoop want het was zo onrechtvaardig en onjuist. Tegelijk kon ik het niet bewijzen, mensen geloven het zomaar.”

In het voorjaar van 1982 laat Esmeralda van zich horen wanneer Maurice De Wilde in zijn reportagereeks “De nieuwe orde” de rol van Leopold III tijdens WO II ter discussie stelt. In een vlammende open brief in Paris Match geeft ze de BRT-journalist en zijn team een veeg uit de pan.

“Onder het voorwendsel de kijker in te lichten over de historische gebeurtenissen in de periode 1940-1945 in ons land, hebben de makers getuigen verzameld die louter de houding van de vorst in deze moeilijke periode onder vuur nemen. Onder het mom van de waarheid maken ze doelbewust zijn intentieproces en leggen ze zelfs uit wat hij in het diepste van zijn geweten dacht. Dat is opmerkelijk gezien het hoofdpersonage zelf niet is  geraadpleegd.” 

“Het is ernstig op te merken dat men een man en een instituut straffeloos tendentieus kan lasteren. Ik walg in de eerste plaats als journalist die verstoken is gebleven van de waarheid en als Belg die door sommige landgenoten is teleurgesteld, pas daarna als dochter.”

De Wilde is niet opgezet met de kritiek van Esmeralda. Hij stelt dat hij niks liever wil dan Leopold III persoonlijk te interviewen “in het belang van de geschiedenis” en hij roept de prinses op mee te werken aan het blootleggen van de waarheid.

Audio onder: Maurice De Wilde zegt in een het radioprogramma aansluitend op de uitzendingen van "De nieuwe orde" dat hij Leopold III maar wat graag wil interviewen (30 april 1982)

Pas vele jaren later blikt Esmeralda op deze episode terug. “Het is normaal dat een dochter zo reageert”, zegt ze. “Ik heb gezegd wat ik dacht. Ik heb mijn hart laten spreken. Vooraf had ik hierover niks gezegd aan mijn vader. Zijn stelregel was om nooit te reageren. Hij moest er om lachen, het deed hem plezier.”

In 1974 trekt Leopold III een laatste keer op expeditie. Die voert hem naar de Andamanen, een eilandengroep in de Indische Oceaan. Nadien maakt hij nog verschillende gewone reizen en geregeld gaat Esmeralda met hem mee. “We zijn onder meer naar Afrika en naar de Antillen geweest”, zegt ze. “Onze laatste reis samen was in januari 1983. We zijn toen 2 weken naar Senegal geweest.”

“Mijn vader was erg moe, maar hij was nog in goeie gezondheid. Het was erg warm, maar hij stond erop alles te voet te doen. Hij nam enorm veel foto’s en wou dat ik hem voor een enorme apenbroodboom fotografeerde. Hij grapte dat ze er allebei even oud uit zagen. Ik heb melancholische herinneringen aan die reis want hij voelde dat het de laatste was. Hij was al 81 en kon minder dingen doen dan vroeger.”

Op 25 september 1983 sterft Leopold III na een operatie aan het hart. Esmeralda is net geen 27 en verliest haar mentor, haar held en haar idool. “Ik had een hechte band met hem, dus het was vreselijk”, vertelt ze aan VRT NWS. “Ik sprak hem elke dag aan de telefoon. Naast vader en dochter waren we ook echt goeie vrienden.”

“Hij heeft niet het geluk gehad om onafhankelijk te leven”, zegt ze. “Zijn weg was uitgestippeld. Hij had niet de vrijheid die ik heb om een krant te kopen of een kop koffie te drinken. Hij was blij dat ik vrij kon leven. Hij leefde dat leven door mij. Op een of andere manier heb ik een leven geleid dat hij had willen hebben.”

 “Mijn werk was het enige dat me na zijn dood rechtop hield”, vertelt Esmeralda aan VRT NWS. “Ik kon me daarop concentreren en dat maakte het wat makkelijker. Voor mijn moeder was het triest. De eerste twee weken bleef ik bij haar, maar nadien moest ik weer aan de slag. Ze begreep dat wel, maar ze vond het niet leuk omdat ze zich natuurlijk erg eenzaam voelde. Maar ik moest aan mezelf en mijn leven denken.”

Video onder: Esmeralda woont samen met haar moeder Lilian en haar broer Alexander een herdenking van haar vader Leopold III bij ("Het Journaal", 24 september 1993)

Op 5 april 1998 trouwt Esmeralda in Londen met Salvador Moncada, een gerenommeerde wetenschapper geboren in Honduras. In 1981 ontmoet ze hem voor het eerst op een colloquium van de cardiologische stichting van haar moeder, maar dat kan ze zich niet meer herinneren. “Op die conferenties liepen altijd zoveel mensen rond”, zegt ze aan VRT NWS.

“Pas in de vroege jaren 90 dook hij opnieuw op omdat mijn moeder hem in de wetenschappelijke raad van haar stichting wou. We zagen elkaar toen opnieuw een keer of twee. In 1996 liet hij mij op een keer weten dat hij in Parijs moest zijn en hij nodigde me uit voor een etentje. Ik zei “ja” en zo is onze relatie begonnen.”

Lilian is aanvankelijk niet opgezet met de partnerkeuze van Esmeralda. “Mijn moeder, zoals vele moeders, wou een welbepaalde echtgenoot voor haar dochter”, vertelt ze aan VRT NWS. “Ze had veel commentaar op mijn echtgenoot, bijvoorbeeld dat hij veel ouder was dan ik ben. Daarop zei ik dat zij en mijn vader bijna hetzelfde leeftijdsverschil hadden, maar dat maakte voor haar niks uit.”

Video onder: Esmeralda vertelt in een gesprek met VRT NWS over de kritiek die haar moeder op Moncada had (Skype)

“Mijn echtgenoot was al eens eerder getrouwd en weer gescheiden. Dat was voor mijn moeder zeker niet goed. Er waren veel dingen waarmee ze niet gelukkig was, maar weet je, ik was bijna 40 en ze had niks meer te zeggen. Ze waardeerde hem wel enorm als wetenschapper, gewoon niet als schoonzoon.”

Lilian draait uiteindelijk bij en woont de huwelijksplechtigheid bij, net als koning Albert II. Esmeralda is op dat moment 5 maanden zwanger van haar eerste kind. Dat wordt geboren op 4 augustus 1998. Het is een dochter die de naam Alexandra Léopoldine krijgt. Op 21 mei 2001 volgt nog een zoon, Leopoldo Daniel. Het gezin vestigt zich in Londen waar het nog steeds woont.

Voor Lilian zijn Alexandra en Leopoldo haar enige kleinkinderen, maar veel tijd samen krijgen ze niet want op 7 juni 2002 sterft ze in Argenteuil. Ze is 85. Esmeralda doet een poging om van het domein een ontmoetingsplaats ter herinnering aan haar ouders te maken, maar het keert naar de staat terug. “Argenteuil is 42 jaar mijn ouderlijke thuis geweest”, zegt ze. “Het is het enige huis dat ik echt heb gekend want ik was erg klein toen we Laken verlieten.”

“Het is moeilijk afscheid te nemen van het huis van je kindertijd. Nooit zal ik mijn kinderen kunnen tonen waar ik ben opgegroeid, waar ik verstoppertje heb gespeeld, waar ik heb gehuild of gelachen. Elke plek is vergeven van herinneringen. Mooie, maar ook melancholische. Elke boom doet me denken aan mijn vader die van bomen hield en die wou dat ik alle namen zou kennen. Ik heb het gevoel dat elk moment een deur kan opengaan en dat mijn vader of moeder naar me toe zal komen.”

Video onder: Esmeralda woont samen met haar broer Alexander en andere leden van de koninklijke familie de uitvaartplechtigheid van haar moeder Lilian bij ("Het Journaal", 14 juni 2002)

Ook na haar huwelijk blijft Esmeralda actief als journalist en auteur. Zo publiceert ze in de jaren die volgen verschillende boeken. In haar debuut schrijft ze over het modehuis Dior (1998), maar al snel wijdt ze zich aan de herinnering van haar vader met de (foto)boeken “Mijn vader Leopold III” (2001) en “Leopold III, fotograaf” (2006). Later volgen met “Lilian, une princesse entre ombre et lumière” (2012) en “Albert & Elisabeth” (2014) boeken over haar moeder en haar grootouders.

Die liefde voor haar familie vertaalt ze ook naar de televisie. In 2011 maakt ze samen met Nicolas Delvaulx de documentaire “Léopold III, mon père” voor de RTBF. Drie jaar later werken ze opnieuw samen voor de documentaire “Sur les pas du roi Albert et de la reine Elisabeth, mes grands-parents”.

Ook voor haar moeder gaat Esmeralda meermaals op de barricades staan. Dat doet ze onder meer begin 2019 na de publicatie van de dagboeken van Achille Van Acker, de man die in de jaren 50 een poos premier van België was. Daarin staan insinuaties dat Lilian en Boudewijn een geheime relatie hadden, onder meer omdat ze tijdens een reis een slaapcabine in een trein deelden. “Ik ben de uwe en ik zal u nooit verlaten”, zou de koning zijn stiefmoeder bovendien aan de telefoon hebben verteld.

Esmeralda doet het verhaal af als nonsens. “Boudewijn sprak mijn moeder nooit met “u” aan”, zegt ze in een interview met Paris Match. “Die boodschap moet voor zijn vader of de rest van de familie zijn geweest.” Nog volgens Esmeralda gebeurde het regelmatig dat haar familieleden slaapcabines deelden, zonder dat dit iets hoefde te betekenen. Wel geeft ze toe dat haar halfbroer en haar moeder een hechte relatie hadden. “Dat is wel vaker het geval tussen een moeder en haar zoon.”

Video onder: Esmeralda vertelt in een gesprek met VRT NWS over hoe ze zich voelt bij de kritiek die haar moeder te verduren kreeg (Skype)

“Mijn moeder had een erg moeilijk karakter”, vertelt Esmeralda aan VRT NWS. “Ik had vaak ruzie met haar, maar ik hield van haar en ik bewonderde haar. De meeste mensen die kritiek op haar uitten, hadden haar nooit ontmoet. Ze had een moeilijk leven. Ze was zo jong toen ze met mijn vader trouwde. Meteen was ze l’ange noir, de zwarte engel, omdat ze volgde op zo’n geliefde figuur als koningin Astrid. Ze had geen enkele kans om het te maken. Het was pijnlijk en vandaag vind ik het nog altijd triest als ik artikels en boeken over haar lees die altijd hetzelfde herhalen.”

Met haar broer Alexander heeft Esmeralda tot zijn dood in 2009 een goeie band. Haar zus Marie-Christine ziet ze nooit meer. Zij breekt al in de jaren 80 met haar familie en woont sindsdien in de VS. In interviews en in haar autobiografie “De breuk” schildert ze haar ouders af als onmensen die haar emotioneel en psychologisch mishandelden en haar nooit kansen of geluk gunden. Vooral haar moeder moet het daarbij ontgelden.

Het contrast met de herinneringen van Esmeralda kan niet groter zijn. Het lijkt alsof de 2 zussen in 2 verschillende huishoudens zijn opgevoed door 2 verschillende ouderparen. “Niemand heeft het helemaal juist en niemand heeft het helemaal fout”, zegt Esmeralda daarover aan VRT NWS. “Het is een kwestie van perceptie. Ik ben zeker dat ze redenen heeft om te zeggen wat ze heeft gezegd.”

“Ik heb haar boek niet gelezen. Mijn broer Alexander wel en hij zei me dat ik het beter niet zou doen omdat het nogal moeilijk was om te lezen. Ik weet het niet. Ze had altijd al problemen, vooral met mijn moeder. Ik denk dat ze allebei boter op het hoofd hadden.”

Video onder: Esmeralda probeert in een gesprek met VRT NWS de moeilijke relatie met haar zus te verklaren (Skype)

“Mijn moeder had niet het psychologische inzicht om met iemand die problemen en angsten had en een moeilijk kind was om te gaan. Ze had helemaal geen geduld daarvoor. Aan de andere kant was mijn zus erg moeilijk. Ze had veel fantasie en ze wist niet altijd wat de waarheid was. Het is een complex verhaal.”

“Toen we nog samen in Argenteuil woonden, hadden mijn zus en ik een hechte band. We waren de jongste. Later veranderde dat. Ze kreeg een andere kijk op de zaken en ze wil me niet meer zien. Het leven verandert. Ik bel haar nog elk jaar op met haar verjaardag, maar ze heeft me duidelijk gemaakt dat ze geen contact wil. Het is triest, maar het is haar beslissing. That’s it.”

De jongste jaren profileert Esmeralda zich vooral als voorvechter voor het milieu en het klimaat. Al in 1983 neemt ze het voorzitterschap van het Fonds Leopold III over na de dood van haar vader. Dat fonds zet zich in voor natuurbehoud en natuuronderzoek. Het financiert onder meer wetenschappelijke expedities buiten Europa. 

In 2010 publiceert ze het boek “Terre! Agissons pour la planète: il n’est pas trop tard”. Daarin schrijft ze gesprekken neer met prominente figuren uit de wetenschap, politiek, economie en de media zoals poolreiziger Alain Hubert, ex-president van de Sovjet-Unie Michael Gorbatsjov, auteur Mario Vargas Llosa en muzikant Youssou N’Dour.

Sinds juni 2014 is Esmeralda actief op Twitter waar ze zich als journalist, auteur, milieuactivist en feminist omschrijft. Via het medium laat ze zich geregeld positief uit over klimaatspijbelaars en klimaatprotesten in het algemeen en spreekt ze haar steun uit voor hun leiders als Greta Thunberg en Anuna De Wever. Met hen gaat ze ook op de foto. Ze neemt voorts zelf deel aan manifestaties en ze zet haar schouders onder projecten van organisaties als Greenpeace. Sinds kort is ze ereambassadeur van WWF België.

In tweets en interviews lijkt ze meer dan eens politieke standpunten in te nemen (of minstens te ondersteunen). Zo heeft ze geen hoge dunk van leiders als de Amerikaanse president Donald Trump of zijn Braziliaanse uiterst rechtse collega Jair Bolsonaro. Ook oud-premier Theresa May van het Verenigd Koninkrijk krijgt af en toe een veeg uit de pan, vooral dan in verband met de brexit. Die lijkt ze overigens niet te steunen.

Mensenrechten zijn eveneens een stokpaardje van Esmeralda en die brengt ze meer dan eens in verband met de klimaatopwarming. Zo spreekt ze haar steun uit voor klimaatvluchtelingen in Bangladesh en ziet ze het veranderende klimaat als een onzichtbare hand die wereldwijd migratiestromen op gang zet, ook die richting Europa. Ngo’s die migranten en vluchtelingen op de Middellandse Zee redden, draagt ze een warm hart toe.

In oktober 2019 wordt Esmeralda in Londen opgepakt tijdens een protestactie van Extinction Rebellion. Dat is een radicale klimaatorganisatie en precies die radicale houding is volgens haar nodig in de strijd tegen de klimaatopwarming, zegt ze in "De afspraak". "Burgers moeten zich mobiliseren. Dat kunnen ze het beste doen via burgerlijke ongehoorzaamheid. Niet gewelddadig weliswaar, dat is belangrijk."

"De geschiedenis toont aan dat zulke burgerbewegingen kunnen slagen. Ik zeg niet dat het de meest effectieve manier is, maar het is een van de vele manieren. Ook ngo's die lobbyen zijn essentieel. We hebben allerlei drukkingsmiddelen nodig om regeringen tot actie te dwingen."

Video onder: Esmeralda legt haar engagement voor Extinction Rebellion uit ("De afspraak", 4 december 2019)

Ook inheemse volkeren kunnen op de steun van Esmeralda rekenen. Daarmee volgt ze het voorbeeld van haar vader die zich tijdens zijn expedities graag in lokale culturen en gebruiken liet onderdompelen. In mei 2019 ontmoet ze Raoni Metuktire, het wereldberoemde stamhoofd van het Kayapovolk in Brazilië. Zowat een halve eeuw eerder schudde ook Leopold hem de hand.

Tot slot laat Esmeralda geregeld van zich horen in de strijd voor vrouwenrechten. Enkele jaren geleden publiceert ze “Femmes prix Nobel de la paix”, een boek waarin ze gesprekken voert met 10 vrouwen die de Nobelprijs voor de vrede hebben gewonnen. Het gaat onder anderen om Ellen Johnson Sirleaf, oud-president van Liberia en de eerste vrouw die het tot staatshoofd van een land in Afrika schopte, Aung San Suu Kyi, de (inmiddels gecontesteerde) mensenrechtenactivist uit Myanmar, en Malala Yousafzai, de kinderrechtenactivist uit Pakistan die een moordaanslag overleefde.

“Ik heb het geluk dat ik niet verplicht ben mijn mond te houden”, zegt ze aan VRT NWS. “Ik krijg geen dotatie van de regering en ik heb geen officiële functie. Ik moet mezelf dus niet intomen en daarom wil ik mijn mening verkondigen. Natuurlijk zal ik niks zeggen over de politiek in België omdat dit mijn familie in moeilijkheden zou kunnen brengen. Maar de rest? Why not! Als het nuttig kan zijn om een doel of mensen te verdedigen, des te beter.”

In juli 2019 gaat Esmeralda een stevige uitdaging aan door samen met haar dochter de Kilimanjaro te beklimmen, de hoogste berg van Afrika. Dat doen ze na enkele weken voorbereiding in de Alpen in Oostenrijk. Met de tocht zamelen ze geld in voor Hero Women Rising, een organisatie die zich inzet voor onderwijs voor meisjes in Congo.

“Het was echt een ervaring”, vertelt ze aan VRT NWS. “De Kilimanjaro is zo’n mooie en mythische plek. Het landschap is zo divers, prachtig gewoon. Fysiek is het zwaar, hoewel het waarschijnlijk de makkelijkste van alle hoge bergen is. Je moet niet klimmen en je hoeft geen materiaal te gebruiken. Toch was het een zware inspanning. Ook mentaal was het een uitdaging. Toen ik op de top stond, moest ik aan mijn vader denken. Hij zou zo trots zijn geweest.”

Met dit activisme en liefdadigheidswerk weet Esmeralda de erfenis van haar vader tot diep in de 21e eeuw in leven te houden. Meer dan 35 jaar na zijn dood neemt hij nog altijd een belangrijke plek in haar leven in. “Ik mis mijn vader enorm en ik vind het jammer dat hij mijn kinderen niet heeft gekend. Het was voor hem een groot geluk geweest.”

“Mijn dochter is 21 en mijn zoon is 18”, zegt ze aan VRT NWS. “Ze zijn erg trots op hun afkomst. Ze voelen zich zowel Latijns-Amerikaans als Europees, echte burgers van de wereld. Ze zijn ook allebei geëngageerd. Mijn dochter zet zich net als ik in voor het milieu en natuurbehoud. Mijn zoon is erg politiek. Hij wil de wereld veranderen.”

“Mijn dochter heeft nog een jaar aan de universiteit te gaan. Ze studeert moleculaire en mariene biologie. Ze is erg wetenschappelijk aangelegd. Mijn zoon heeft net zijn middelbare school afgerond. We wachten op het resultaat en op basis daarvan kan hij in september aan de universiteit beginnen.”

“Mijn echtgenoot en ik hebben altijd geprobeerd om onze kinderen verantwoordelijkheidszin bij te brengen en hen onafhankelijkheid te gunnen. Dat heb ik zelf als kind nooit gehad. Mijn bewegingsvrijheid was erg beperkt en ik werd streng gecontroleerd. Ik kon nooit alleen op pad. Daarom hebben wij precies het tegenovergestelde gedaan met onze kinderen. We hebben ook een open huis, dus al hun vrienden mogen langskomen. Soms blijven wel 10 of 12 jongelui logeren.”

Hoewel Esmeralda al bijna 40 jaar in het buitenland woont, draagt ze België nog steeds een warm hart toe. “Ik heb altijd de band behouden. Ik woon nu al 21 jaar in het Verenigd Koninkrijk, maar twee of drie keer per maand reis ik naar België voor mijn activiteiten, voor conferenties of voor mijn boeken. Ik zie de koninklijke familie nog af en toe, natuurlijk niet elke week of elke maand. Het is mijn familie en ik heb goeie contacten met mijn neven en nichten, zowel in België als in Luxemburg.”

Esmeralda is bijna 63, maar aan haar pensioen denkt ze nog lang niet. “Ik ben nog altijd een journalist, maar vandaag ben ik vooral een activist. Ik doe veel lezingen en woon veel conferenties bij over de onderwerpen die me na aan het hart liggen. De druk is groot om de wereld een beetje beter te maken. We hebben de indruk dat er zoveel ongelijkheid, haat en conflict is. Iedereen heeft een stem, maar soms luistert niemand. Ik probeer dat te veranderen door via mijn stem andere stemmen te laten weerklinken.”

• VAN BELGIË, Esmeralda. "Mijn vader Leopold III". Uitgeverij Lannoo, 2001.
• VAN BELGIË, Esmeralda. "Leopold III, fotograaf". Uitgeverij Lannoo, 2006.