2019 Getty Images

Groenland heeft wel andere uitdagingen dan een Amerikaanse overname 

Donald Trumps idee om Groenland te kopen, werd aanvankelijk op hoongelach onthaald. Later bleek het toch niet te gaan om een late aprilgrap. Dat de Verenigde Staten geïnteresseerd blijken in Groenland is niet nieuw. Maar de echte uitdagingen voor dit Arctische eiland liggen elders, met name bij het uitwerken van een realistische en duurzame visie op zelfbestuur, zo schrijft Hendrik Schoukens. Zeker nu de klimaatuitdagingen zich opstapelen. 

opinie
Hendrik Schoukens
Hendrik Schoukens is assistent aan de universiteit van Gent en gespecialiseerd in milieurecht.

Een beetje geschiedenis

De Oude Grieken hadden het over het “ultima Thule”, het uiterste noorden en het verste van alle landen. Het waren echter de Vikings die er in de 10e eeuw als eerste Europeanen voet aan wal zetten, gedreven door hun zin voor avontuur en eilandhopping. Ook marketing was hen niet vreemd. Erik de Rode, de officieuze ontdekker van het eiland, doopte zijn nieuwe kolonie – nochtans voor het grootste deel bedekt met ijs – “Groenland”. Het riedeltje sloeg aan. Groenland werd zelfs de ultieme opstap voor Eriks zoon, Leif Erikson, op weg richting Amerika. Vijfhonderd jaar voor Columbus.

Groenland is een buitenbeentje. Misschien was het wel die outsider-attitude die de huidige Groenlandse eerste minister, Kim Kielsen, ertoe bracht om op Trumps aanbod droogweg te repliceren dat de Groenlanders, als Leifs afstammelingen, ook hun rechten zouden kunnen doen gelden op Amerika. 

(lees verder onder de video)

Videospeler inladen...

Interesse van VS voor Groenland dateert al uit 19e eeuw

Maar het huidige Groenland is al lang géén samenraapsel meer van verre afstammelingen van stoere Vikings. De onafhankelijke Noorse kolonies stierven door het kouder wordende klimaat immers geleidelijk uit in de vijftiende eeuw. Enkel de Inuit bleven over als inheemse bevolking.

Deens-Noorse kolonisten deden het eiland pas opnieuw aan in de negentiende eeuw. Ook van die tijd dateert de interesse van de Verenigde Staten in het eiland. Nadat ze in de eerste helft van de 19e eeuw Louisiana van Frankrijk, Florida van Spanje en Alaska van Rusland hadden gekocht, leek de aankoop van Groenland niet eens zo’n gek idee voor een jonge, groeiende natie. 

Het zou de ultieme strategische zet zijn geweest om de Britten, die toen nog prominent aanwezig waren in Canada, te omzeilen. Robert J. Walker, de toenmalige Amerikaanse minister van Financiën, had het in een geheim rapport in 1868 ook over een grote rijkdom aan mineralen. Het rapport werd gelekt door politieke tegenstanders en afgedaan als politieke hybris (hoogmoed, red.). Nil novi sub sole (Niets nieuws onder de zon, red.)?

(lees verder onder de illustratie)

Groenland werd echter alsnog een Deense kolonie, waarop een doorgedreven vorm van culturele assimilatie volgde voor de Inuit. Deens werd de voertaal. Pas in 1979 kreeg het eiland enige vorm van zelfbestuur. De buitenlandse politiek, defensie en justitie bleven echter in strakke Deense handen. 

Wat minder bekend is, is dat het eiland al enkele jaren de facto onafhankelijk is geweest. Tijdens de Duitse bezetting van Denemarken gedurende WO II riepen de toenmalige Deense bestuurders zelfbestuur uit. Uiteindelijk bouwden de Amerikanen er verschillende militaire basissen.

Het eiland was op het einde van WO II de facto een protectoraat van de VS. Opnieuw volgde een (tweede) aanbod tot aankoop, ditmaal op aansporen van de Amerikaanse president Harry S. Truman. Militaire noodzaak en een groeiend strategisch belang in een toenemende Koude Oorlogssfeer noopten tot die zet. Men had er 100 miljoen dollar voor over, maar het mocht niet baten.

De Amerikaanse militairen bleven wel, met hun luchtmachtbasis in het "mythische" Thule als strategisch paradepaardje. Dat het grootste eiland van onze planeet in 2008 een belangrijke nieuwe stap richting zelfbestuur had gezet, haalde echter niet de voorpagina’s. Een duidelijke meerderheid van de 55.000 inwoners had toen voor meer zelfbestuur gestemd.

Deens werd als officiële taal vervangen door Groenlands. De Groenlanders kregen autonomie inzake justitie en wetshandhaving. Bovendien kreeg Groenland onder de “lov om Grønlands selvstyre” (de Groenlandse zelfbestuurwet) de garantie dat het te allen tijde een referendum over onafhankelijkheid zou kunnen organiseren. 

De echte uitdagingen voor Groenland

De voorbije zomer was het echter wel al Groenland wat de klok sloeg in de westerse media. De door de mens veroorzaakte klimaatverandering liet zich immers van haar meest dramatische kant zien op Groenland. Er was de voorbije zomermaanden sprake van een hittegolf, met temperaturen die stegen tot 25 graden. Op donderdag 1 augustus ging er een hoeveelheid ijs equivalent aan 4,4 miljoen olympische vijftigmeterzwembaden verloren. 

Donald Trump benadert de klimaatverandering, zoals bekend, niet zozeer als een bedreiging maar wel als een opportuniteit. Zowel vanuit Denemarken als Groenland werd Trumps bod intussen unaniem afgedaan als dagdromerij. Trump annuleerde vervolgens een officieel staatsbezoek aan Denemarken. Er lijkt een serieuze diplomatieke haar in de boter te zitten. Toch maken Trumps fratsen op onbedoelde wijze duidelijk dat Groenland op een kruispunt staat. 

Donald Trump benadert de klimaatverandering niet zozeer als een bedreiging maar wel als een opportuniteit

Het smeltende ijs maakt dat het noordpoolgebied aan geostrategisch en economisch belang wint. De strijd voor de ondergrondse minerale rijkdommen in het Arctische gebied is enkele jaren geleden al ingezet door de Russen met de symbolische plaatsing van een titanium, roestwerende vlag op de zeebodem ter hoogte van de Noordpool. Nieuwe zeeroutes worden plots bevaarbaar.

(lees verder onder de foto)

De vraag is welke rol Groenland hier zal spelen. Vandaag hangt het eiland nog aan het financiële infuus van Denemarken, dat jaarlijks maar liefst 52 procent van alle publieke Groenlandse uitgaven dekt. Militair zit het eiland echter deels onder de Amerikaanse paraplu, terwijl Chinese bedrijven nadrukkelijk investeren in nieuwe mijnbouw­projecten aan de Groenlandse kust. Er zijn dan ook meerdere kapers op de kust. 

Het lijkt vooralsnog ondenkbaar dat een bevolking van 50.000 inwoners – te vergelijken met de bevolking van een Vlaamse centrumstad – een landmassa ter grootte van de helft van Europa effectief zou kunnen besturen. Al zeker wanneer het land de vorm heeft aangenomen van een Arctisch eldorado (goudland, red.).

Het smeltende ijs maakt dat het noordpoolgebied aan geostrategisch en economisch belang wint

Hoewel volgens polls zo’n 75 procent van de Groenlandse bevolking het idee van onafhankelijkheid genegen is, zou zo’n 78 procent alsnog tegenstander zijn wanneer dit een achteruitgang van de levensstandaard zou impliceren. Voorlopig lijkt slow-independence het te halen van now-independence. Er is géén gebrek aan beleidsuitdagingen, nu Groenland een van de hoogste zelfmoordcijfers onder jongeren kent ter wereld, het alcoholisme er welig tiert en de klimaatuitdagingen zich opstapelen. 

Recentere polls geven echter aan dat meer en meer Groenlanders inzien dat de waardevolle minerale grondstoffen hun onafhankelijkheidsdroom zouden kunnen financieren. 

Alleen door bedrijven meer toegang te verlenen tot waardevolle grondstoffen, verscholen onder het smeltende ijs, zal de onafhankelijkheidsdroom zich kunnen materialiseren. Een catch 22 (een paradoxale situatie red.) zonder weerga. 

De Groenlanders staan voor een verscheurende keuze

Zo komen we opnieuw uit bij de mythische plek Thule. Goethes gedicht over de Koning van Thule had het over diens gouden beker, die hem door zijn lief op haar sterfbed werd toevertrouwd. Toen hij stierf, schonk hij al zijn landen weg, maar hield hij de beker bij zich. “Hij dronk een laatste levensgloed, en wierp de heilige beker uit het venster in de vloed.” Het vat goed samen voor welke verscheurende keuze de Groenlanders staan.

(lees verder onder de afbeelding)

Bron : Kasteel van Gaasbeek, www.lukasweb.be – Art in Flanders, foto Dominique Provost.
© www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw

Houden zij hun natuurlijke schatten voor zich? Of worden zij een speelbal van machtigere naties? Of hoe Groenland riskeert misschien wel op papier onafhankelijk te worden maar in de praktijk zal functioneren als een economisch wingewest van ver gelegen landen en economieën.

Toenemende milieuschade kan de zoveelste kras op de ziel van de Inuit vormen, een inheemse bevolkingsgroep die het al zo moeilijk heeft om zich te verzoenen met de vele veranderingen om zich heen. Of zou de toenemende welvaart alsnog fungeren als balsem op een gekwetste ziel? De tijd zal het uitwijzen.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen