Frank Van Massenhove: "Belgacom-CEO Didier Bellens vermoordde talent"

Frank Van Massenhove is een man met een onweerstaanbare drang om de wereld waarin hij binnenstapt, om te woelen en naar zijn hand te zetten. Compromissen met lelijkheid en onvolmaaktheid? Ondenkbaar. Zijn woonst is een visitekaartje: een ruime loft in een van de zeventiende-eeuwse panden van het Gentse Begijnhof, waarin elke raampartij stond voor een nauw nonnenkamertje.

Van Massenhove bleef trouw aan zijn handelsmerk. Hij sloopte de tussenmuren en veranderde een muffe brok geschiedenis in een modern nest met de perfecte belichting, designmeubels en kunst aan de muren. Vandaag is er taart. Van Kobe Desramaults. Daar wordt een mens gelukkig van. En mensen gelukkig maken, dat doet hij ook bij de FOD Sociale Zekerheid, die hij transformeerde tot een voorbeeldorganisatie waarin iedereen zelf bepaalt waar en wanneer hij werkt.

Maar de voorbije weken zette staatssecretaris Philippe De Backer (Open Vld) een domper op de goede luim. Zijn plan om de sociale inspectie onder te brengen bij de RSZ stuitte op heftig verzet. In zijn column in De Tijd had Van Massenhove het over "een catastrofe". Hij noemde De Backer "een arrogante pipo" en "een post-truth-politicus" die hem had behandeld "als een schurftige straathond".

Vandaag is Van Massenhove alweer zijn minzame zelf. De Backer heeft hem de ultieme case gegeven om de boodschap uit zijn boek uit te leggen.

Van Massenhove: "De wereld heeft leiders nodig, geen managers die zeggen wat er moet gebeuren. Een manager legt zaken op zonder overleg. Een leider zorgt ervoor dat de beste beslissing wordt genomen. En die komt zelden van hem. Op de FOD duid ik het probleem aan en stimuleer ik mijn mensen om met een oplossing te komen. Daardoor voeren ze die ook uit met heel hun hart. Politici vinden die aanpak te tijdrovend. Maar een project dat niet wordt gedragen op de vloer, lukt nooit. En hoeveel tijd heb je dán verloren?"

"Uit onderzoek blijkt dat steeds meer mensen ongelukkig zijn in hun job. Vooral hogeropgeleiden. Ze worden verplicht om te werken binnen systemen waarin geen ruimte meer is voor creativiteit. Hun managers willen de organisatie lean and mean krijgen en kijken alleen nog naar procedures, zonder zich af te vragen hoe hun mensen zich daarbij voelen. Ouderwetse managers - onder wie politici - geloven dat mensen werken omdat ze ervoor betaald worden. Mijn mensen niet. Dat zijn idealisten die avonden, nachten en weekends wijden aan de strijd tegen de maffia in de sociale sector."

"Tien jaar geleden haalden we 40 miljoen euro per jaar binnen, vorig jaar 180 miljoen. Bijna vijf keer meer, zonder extra mensen. De moeite, hè? Ik heb hen niets opgelegd. Ik heb hen niet gedwongen om harder te werken. Ik heb alleen gevraagd hoe we beter en efficiënter konden werken. Hún goede ideeën hebben onze performantie verhoogd. Loopt er toch iets fout, dan neem ík de verantwoordelijkheid. Daardoor voelen ze zich veilig. Veel problemen zijn al opgelost voor ik ervan hoor."

"De beslissing van De Backer slaat die werkcultuur kapot. Mijn mensen werden op geen enkel moment betrokken. Ik zeg niet dat Philippe een slecht karakter heeft, maar zo ga je niet met mensen om."

De Backer beweert dat er wel overleg is geweest. Maar u ontbrak op vijf van de zes vergaderingen.

Frank Van Massenhove: "Ik ga nooit naar vergaderingen over technische zaken waar ik niets van begrijp. Daar is mijn rechterhand, Jean-Claude Heirman, meer voor geschikt. Op de enige vergadering waarop het over de reorganisatie ging, was ik er wel. Daar heeft De Backer niets gelost over zijn plannen. Na de zomervakantie deelde hij plots zijn beslissing mee, zonder dat wij akkoord waren. Bon, heb dan de culot om toe te geven dat je mensen iets door de strot duwt. Maar dat had hij niet. Dat maakte me zo boos. Er zijn harde woorden gevallen, ja. Woorden die ik beter niet had gebruikt. Maar ik vrees dat deze beslissing onze inkomsten zal doen dalen. De Backer is aan het klooien met belastinggeld."

"We delen nochtans dezelfde analyse: het is idioot dat er acht verschillende inspectiediensten bestaan. Die overlapping maakt dat werkgevers in een halfjaar vier inspecteurs over de vloer krijgen. Dan spreken ze over pestcontroles en ze hebben gelijk. De Backer wil nu van acht naar zes gaan. Dat zijn er nog altijd vijf te veel. We hebben één grote inspectiedienst nodig die centraal wordt aangestuurd."

Ziet u zich nog onder hem functioneren?

"Wij gaan tot een consensus komen. De Backer is slim. Hij weet ook dat dit zo niet verder kan. Ik hoop dat hij zijn beslissing herziet. Politici beschouwen dat onterecht als gezichtsverlies. Een leider durft terug te komen op een slechte beslissing. Dat heb ik al vaak moeten doen. Zo leer je bij, je krijgt er zelfs respect voor."

"Vorige week kwam ik De Backer tegen op de gang en hadden we een gesprek. Alexander De Croo (Open Vld) zag ons praten en begon te lachen. Hij kreeg die smile niet meer van zijn gezicht. Het klinkt pathetisch, maar door die smile van Alexander denk ik dat het goedkomt. Zulke kleine menselijke dingetjes maken dat het ijs breekt en je tot een vergelijk komt."

En als De Backer zijn beslissing niet herziet?

"Dan zal ik die uitvoeren als een echte democraat, in de overtuiging dat het een slechte beslissing is."

De Backer is een liberaal. Houdt u er rekening mee dat hij de sociale inspectie wil saboteren?

"Als ik dat dacht, zou ik ontslag nemen. Uw vraag getuigt van het oude denken: een liberale minister en een ambtenaar met een socialistische stempel, dat moet botsen. Ik denk niet in die termen. Ik ben al lang niet meer politiek gebonden."

Frank Van Massenhove heeft wat met 'Franken'. In de jaren 90 was hij kabinetschef voor de Gentse burgemeester Frank Beke (sp.a) en voor minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (sp.a). Na veertien jaar bij de FOD is hij politiek onthecht.

"De politieke besluitvorming heeft me gedegouteerd. Onze politici zijn geen leiders, maar managers die krampachtig de waan van de dag proberen te managen. Ze creëren geen oplossingen voor het algemeen belang, maar halfslachtige compromissen in functie van het partijbelang. Hun akkoorden zijn geen oplossingen. Het zijn afspraken dat er voorlopig geen probleem meer is, niet voor de samenleving, maar voor de mensen aan tafel. Zo kunnen ze het volk wijsmaken dat er een oplossing is. Drie maanden later ligt hetzelfde probleem op tafel. Frank Vandenbroucke durfde soms het algemeen belang boven het partijbelang te stellen. Ze hebben hem ervoor geliquideerd."

"Wij kunnen niet meer beslissen. Daardoor dreigen we af te glijden naar een failed state. Neem de besparingen bij de overheid. Bij elk begrotingsakkoord zijn wij de stoplap. Elke keer moeten we een paar procentjes wegvijlen. Lineair, zonder visie. Het gevolg is dat we niet voorbereid waren op de terreuraanslagen. Men heeft evenveel bespaard op de inlichtingendiensten als op de controles op schimmelkaas. Vinden we dat nu echt even belangrijk?"

"Onze laatste grote politieke leider was Jean-Luc Dehaene (CD&V). Een visionair man die de problemen voorzag en strategische langetermijnplannen doorvoerde. Vandaag zie ik niemand zoals hem. Ik wacht op een leider die de mensen het pad toont, die doet wat er moet gebeuren, wars van links of rechts. Iedereen weet wat er nodig is, maar de rechtse regeringen willen daar maar een deel van uitvoeren, en linkse regeringen het andere deel."

"De bedrijfswagen is een typisch voorbeeld. We hebben daarmee onze files zelf georganiseerd. Iedereen weet dat het onhoudbaar is. Maar men durft bedrijfswagens niet zwaarder te belasten, uit angst voor de kiezer. Dat is politieke lafheid."

"Bart De Wever? Ik bewonder hem. Als hij een interview geeft, lees ik het drie keer. Hij heeft een groot analytisch vermogen en weet wat er leeft bij een brede laag van de bevolking. Maar hij had in die regering moeten zitten. Het is rampzalig dat de mensen die hij daar heeft gezet, nu met een slechter rapport komen dan de regering-Di Rupo."

"Alle hedendaagse politici zijn in hetzelfde bedje ziek: hun ideologieën zijn passé. Ze stammen uit de 19de eeuw en hebben geen oplossingen voor de 21ste eeuw. Jongeren weten dat al lang. Als ik met hen praat, denk ik vaak: ik ben 62 en ik heb 30 jaar verloren met iets dat niet werkt. Pijnlijk."

Veel jongeren vinden dat politici en vakbonden alleen strijden voor de instandhouding van de rechten van de - rijke - babyboomgeneratie. Rechten die voor hen onhoudbaar zijn. Toch zien we geen jongerenpartijen of studentenopstanden. 'Waar zit de 26-jarige pol & soc-student?' vroeg Stijn Meuris zich af in Zeno. 'Op Pokémon aan het jagen?'

"Stijn is een fantastische vent, maar hij moet opletten dat hij niet te oud wordt. Ik coach elk jaar een twintigtal jongeren, high potentials. Wat mij recht houdt in deze tijden waarin zoveel babyboomers voor idioten stemmen, is hun positivisme."

"Ze geloven inderdaad niet meer in de oude recepten van vakbonden en politici. Maar ze komen niet in opstand, omdat ze weten dat dat ook niet werkt. Zij zijn van onderen uit hun eigen wereld aan het vormgeven, via start-ups, webshops en vrijwilligerswerk. En ze hebben meer waarden dan mijn generatie. Zij vragen zichzelf meer af of ze goed bezig zijn voor anderen en hun omgeving. Ze verachten vreemdgaan. Ze worden woedend als ze horen dat iemand dronken rijdt. En ze verwijten ons terecht dat we de wereld naar de knoppen hebben geholpen."

"Hun probleem is dat ze niet in een systeem kunnen stappen om de wereld te veranderen. Ze weten dat ze het zelf moeten doen."

"Ik ben vandaag optimistischer dan 30 jaar geleden. Op mijn 26ste heb ik me laten steriliseren, omdat Ronald Reagan aan de macht kwam. Ik vreesde dat de wereld om zeep was. Nu is het nog erger, met dat crapuul van een Trump en de brexiteers die de Engelsen hebben voorgelogen. En toch geloof ik dat onze jongeren het gaan oplossen."

Maar waarom vindt u de politieke ideologieën passé?

"Omdat ze gebaseerd zijn op een economische realiteit die niet meer bestaat. In 1977 was General Motors het meest winstgevende bedrijf ter wereld. Het boekte een winst van 11 miljard euro met meer dan 800.000 werknemers. Arbeid en kapitaal hielden elkaar in evenwicht. De vakbonden streden tegen het patronaat voor hogere lonen en kortere werktijden. Die wereld bestaat niet meer. Twee jaar geleden was Google het meest winstgevende bedrijf, met 77.000 werknemers. Ze maakten 14 miljard euro winst, met tien keer minder mensen."

"Grote bedrijven trekken geen inwisselbare krachten meer aan, maar superspecialisten, die goed hun boterham verdienen en het management niet meer als vijandig beschouwen. De meerwaarde die ze creëren, gaat naar de aandeelhouders, waardoor de ongelijkheid groeit."

"Volgens de Oxford-professoren Carl Frey en Michael Osborne is de komende 20 jaar 47 procent van de huidige jobs in de VS bedreigd wegens automatisering. Niet alleen routinejobs, maar ook middenklassenbanen. Mensen als Kris Peeters (CD&V) geloven dat het allemaal wel zal meevallen, dankzij de creatie van digitale banen. Dream on! Sinds 2000 kon slechts 0,5 procent van de Amerikaanse werkenden de shift maken naar digitale jobs. We gaan dus naar een economie waarin er nog amper arbeid is en mensen op een andere manier een inkomen moeten verkrijgen. Anders is er geen markt meer en stuikt het economische systeem in elkaar."

Dat betekent: hogere bedrijfs- en kapitaalbelastingen?

"Uiteraard. Maar de oude ideologieën verwachten de oplossing nog altijd van arbeid. De liberalen rekenen op economische groei en meer jobcreatie. En de socialisten strijden voor de 35-urige werkweek: meer banen door kortere werktijden. Dat zijn recepten uit het verleden."

Hogere bedrijfsbelastingen, zei u. Men is ze wereldwijd aan het verlagen.

"Inderdaad. Sommigen vergelijken 2016 met 1933, na wat we dit jaar allemaal hebben meegemaakt. Maar economisch zitten we in de jaren 20. Na de zware crash in 1929 was er ook een race to the bottom, en een decimering van de markt. We hebben gezien wat ervan gekomen is."

Hij zucht. "Ik ben 62, eigenlijk zou ik mijn mond moeten houden. Maar misschien kan ik jongeren behoeden voor de fouten die ik heb gemaakt. Het liefst zou ik opnieuw 25 zijn, met de expertise van de zestiger. Dan zou ik ook een start-up beginnen." (lacht)

"Ik ben het kind van twee ongeschoolde ouders uit Zerkegem, een gat in de grond in West-Vlaanderen. Ik ben opgevoed met twee mantra's: zorg dat je zo snel mogelijk een vaste job hebt en doe zoals een ander. Dat heb ik nooit gedaan. Ik had een hekel aan die poldermentaliteit. Eigenlijk ben ik pas op mijn negentiende geboren, na mijn verhuizing naar Gent. Met mijn rechtendiploma heb ik nooit iets gedaan. Juristen zetten partijen tegen elkaar op. Ik ben zoals mijn mama: ik wil mensen samenbrengen en gelukkig maken."

En zo zijn we weer bij zijn boek: Hebben we nog managers nodig? Hij beschrijft drie types van CEO's: narcisten, depressieven en evenwichtige leiders. De narcisten zijn in de meerderheid. Ze vinden zichzelf de slimste, luisteren niet naar anderen, en zijn op van de stress omdat ze overal bij willen zijn. Narcisten maken nooit fouten. De depressieven zijn onbekwaam. Ze vragen zich elke dag af hoe ze in de job zijn beland en zijn op elke receptie om te checken of ze al door de mand zijn gevallen. De evenwichtige managers zijn zich bewust van hun talenten en fouten. Ze verzamelen sterke mensen rond zich, ze delegeren, nemen fouten op zich en zeggen nooit dat ze het te druk hebben.

Kunt u een voorbeeld geven van een narcistische CEO?

"Didier Bellens (ex-topman van Belgacom, RL). Ik zeg het met schroom, omdat de man is overleden, maar hij vermoordde talent. 260 managers heeft hij daar buitengegooid. Hij had een speciale lift naar zijn bureau, omdat hij het plebs niet wilde tegenkomen."

"Ik ben ooit gevraagd om bij Belgacom te komen spreken over de nieuwe bedrijfscultuur binnen de FOD. Bellens had uiteraard een belangrijkere afspraak. Achteraf kwam hij naar het gezamenlijke etentje. Ik zat naast hem aan tafel en hij vroeg: 'Wie bent u?' Dat was tekenend voor die man. Een week later mocht ik een presentatie geven bij Telenet. Duco Sickinghe, de CEO, kwam me beneden aan de balie ophalen en stelde voor om de trap te nemen, zodat we tegen iedereen goeiedag konden zeggen. Ziet u het verschil? Vroeger speelde hij het Belgacom van Bellens helemaal weg. Sinds Bellens werd vervangen door Dominique Leroy, en Duco door John Porter, is de markt aan het kantelen. Ziedaar, de waarde van goed leiderschap."

Volgens Peter Sioen, managementcoach in de Londense City, lopen er veel psychopaten rond in het wereldje van CEO's en topbankiers.

"Voeg daar de Wetstraat maar aan toe. Psychopaten azen op zulke jobs. Om hen te vinden, moet je nagaan hoelang ze in een job blijven. Psychopaten weten hoe ze een warme mens moeten spelen. Maar ze kunnen dat niet volhouden. Ze moeten weg zijn voor ze door de mand vallen. Maar hier noem ik liever geen namen."

U gelooft evenmin in de bulderende baas, maar blijkbaar bent u dat ooit zelf geweest?

"Ja, ik ben soms ook een alfamannetje. En een pipo. Ik heb een kort lontje. (lacht) Vroeger veegde ik mensen de mantel uit. Dan floreerde ik. Een paar uur later begon ik me miserabel te voelen. Ik heb ingezien dat je een zwakkeling bent als je uitbarst. Het werkt niet. Je pakt niet alleen die mens aan, maar een hele groep. Als ik op die manier tien mensen demotiveer, verliezen we inkomsten."

"Als ik nu iemand tot de orde moet roepen, blijf ik kalm en vertel ik meestal dat ik die fout ook heb gemaakt. Dan krijg je een open gesprek. Maar ik heb mezelf daarin moeten trainen. Je moet als CEO leren je reusachtige ego in bedwang te houden. Daar worstel ik al mijn hele leven mee. Je ego maakt je ongelukkig. Het zorgt ervoor dat je ruzie maakt, dat je de slimste probeert te zijn en alleen dingen doet voor jezelf."

Hoe hebt u dat leren bedwingen?

"Via coaching. Om de drie jaar verander ik van coach. Anders begin je elkaar te graag te zien. Aan mijn studentenperiode heb ik ook een kring goede vrienden overgehouden. Vanwege mijn neiging tot hoogmoed, heb ik hen gevraagd om me in het oog te houden: 'Als ik ooit naast mijn schoenen ga lopen, trap me dan tussen de benen.' Wel, ik heb veel blauwe kloten opgelopen. Wij zien elkaar zo graag dat ze de waarheid in mijn gezicht kunnen zeggen zonder dat het onze vriendschapsband aantast. Zulke mensen heb je nodig."

"Ik ben een gelukkige mens. Zeker als ik in mijn organisatie rondloop. Overal hoor je het soort gelach van vrienden op restaurant. Vroeger kon ik heel voldaan in de auto stappen, na alweer een 'briljante' oplossing. Na twee uur was dat effect uitgewerkt en ging ik alweer op zoek naar een volgende briljante vondst. Maar die fijne sfeer in mijn organisatie, die blijft."

Hij staat op en troont ons mee naar de voorkant van zijn woning: een man cave met een flatscreen, en rekken vol boeken en cd's. De boeken zitten drie rijen dik, de cd's zijn alfabetisch gerangschikt per genre. Beneden heeft hij nog een aparte ruimte vol vinyl.

"Ik kan niet leven zonder muziek. Elke week beluister ik zes uur nieuwe muziek. Alles wat goed scoort in de muziekbladen, haal ik binnen en speel ik in willekeurige volgorde af op mijn iPhone. Drie keer per week maak ik een wandeling door Gent, met oortjes in. Als ik iets echt mooi vind, schrijf ik het achteraf op een lijstje."

Ik vraag waarom een mens die de verandering zo omarmt, drie keer per week dezelfde wandeling maakt. Hij trekt me naar het raam. Achter het grasveld van het Begijnhof laat de kerk zich strelen door de milde vooravondzon.

"We hebben al prachtige avonden gehad. Door het licht ziet die kerk er elke keer anders uit. Ze is al blauwe en roze geweest. Soms zie je ze niet door de mist. Op mijn wandelingen zie ik ook telkens een ander Gent. Ik loop continu langs het water, waar de weerselementen zich het mooist manifesteren. Ik zie vogels. Mensen die stappen, of met hun kind spelen. Als ik herkend word, zwaai ik naar de mensen of begin een gesprek. En ondertussen luister ik naar muziek, bedenk ik oplossingen en denk ik na over een column."

In een van die columns schreef u dat stilte en tijd het nieuwe geld zijn.

"We hebben enorm geïnvesteerd in stilte, met tapijt, absorberende wanden en tabletten. Sommige werknemers komen liever naar de werkvloer, omdat het daar stiller is dan bij hen thuis. Ze wonen aan drukke wegen of in lawaaierige buurten. Doorgaans verdienen die mensen niet zo veel."

"Waarom woon ik hier? Omdat ik elke maand 7.000 euro netto heb. Aanvankelijk maakte dat bedrag me doodsbang. Ik vreesde dat ik na mijn pensioen doodongelukkig zou worden, omdat ik dan met drie keer minder moet rondkomen. Daarom heb ik dit pand gekocht en mezelf opgelegd om het in zes jaar tijd af te betalen. Mijn besteedbaar inkomen is hetzelfde gebleven."

"Maar de mensen die in het lawaai wonen, betaal ik graag uit met stilte en schoonheid op de werkvloer. Door thuiswerk toe te staan, hebben we vijf verdiepingen minder nodig. Die besparing laat ons toe om de overgebleven ruimte mooier te maken. Alles is open, niemand heeft een eigen bureau, ook ik niet. Maar we hebben wel lounges, vergaderplekken en stiltelandschappen. En om de twee jaar laat ik mijn mensen alles herinrichten naar hun smaak."

Wordt er nooit geprofiteerd van dat thuiswerken?

"Wij denken niet in uren of werkdagen. Het kan me niet schelen waar en hoeveel mensen werken. Er is maar één ding dat telt: resultaten. Die moeten er zijn, anders zwaait er wat. Hoe kun je dan profiteren? Oubollige managers geloven nog altijd dat je mensen kunt controleren door te kijken of ze er zijn. Dat is dom. Als een moeder bij ons aldoor aan haar zieke zoontje zit te denken, heb ik liever dat ze naar huis gaat om voor hem te zorgen. Wie geconcentreerd is, werkt drie keer zo hard."

Wat vindt u van de plannen van minister Kris Peeters voor werkbaar werk?

"Negentiende-eeuws. Voor Peeters is werkbaar werk: 'We tellen de uren niet meer per week, maar per jaar.' Kunnen we nu echt niet beter? Je kunt geen flexibiliteit vragen van mensen, als je hen die zelf niet geeft. Ik versta niet dat CEO's de familie van hun personeel beschouwen als iets waar ze zich niets van aan hoeven te trekken."

"Onlangs kwam er een jonge vrouw bij me. Ze begon te huilen. Van geluk, zo bleek. Een week voordien had ze 's middags telefoon gekregen van haar vriendin. Ze had borstkanker. Dankzij onze werkcultuur kon ze meteen naar haar vriendin toe om steun te bieden. 'Een organisatie die dat toelaat, daar doe ik alles voor', zei ze."

"Work-life balance vind ik een walgelijke uitdrukking. Alsof werken niet leven is. Die vette lijn tussen werk en privé moet weg. Alles wat je doet in je leven moet met elkaar in evenwicht zijn. Als onze mensen tijdens het WK overdag naar een voetbalwedstrijd willen kijken, dan kunnen ze dat. We moeten werk meer gaan bekijken als iets dat zin geeft aan ons leven, naast andere interesses."

U komt heel evenwichtig over. En toch liep u ooit tegen een depressie aan. Hoe kwam dat?

"Dat had niks met het werk te maken. Het was in mijn tijd bij Frank Beke, de leukste vent voor wie ik ooit gewerkt heb. Maar de relatie met mijn eerste vrouw was uitgedoofd als een kaars. Ik begon vreemd te gaan. Dat liegen en bedriegen was zó tegen mijn natuur dat ik er ziek van werd. Op een ochtend stond ik voor de spiegel en ik walgde van mezelf. Die dag heb ik tegen mijn minnares én mijn vrouw gezegd dat het ophield. Ik zag hen allebei kapotgaan. Vreselijk. Drie dagen later kon ik niet meer uit mijn bed. Ik wilde dood. Durfde niemand meer onder ogen te komen. Ze zouden me een crapuul vinden."

"Ik dacht ook dat ik nooit meer een vrouw zou hebben. Gelukkig hebben mijn vrienden me uit de put geholpen. En kijk nu. Anneke en ik zijn heel gelukkig. En met haar dochter van 32 heb ik een ongelooflijke match."

Dit is uw laatste mandaat als voorzitter van de FOD. Wat gaat u daarna doen?

"Jongeren coachen. Ik wil de volgende generatie CEO's opleiden. En ik wil mensen begeleiden in het kiezen van de juiste CEO's. Ze moeten ophouden met narcisten te kiezen."

Frank Van Massenhove, Zijn er nog managers nodig?, Lannoo Campus, 200 p., 24,99 euro.