Emeritus hoogleraar Mark Elchardus (VUB) begrijpt volkomen dat de N-VA gesprekken heeft gevoerd met Vlaams Belang. Maar hij waarschuwt voor gedweep met ‘de christelijke beschaving’ en voor een anti-islambeleid.
Socioloog Mark Elchardus, die tot 2011 voorzitter van de Landsbond van Socialistische Mutualiteiten was, heeft in talloze interviews en opiniestukken al langer duidelijk gemaakt dat partijen die tegen ‘open grenzen’ strijden daarbij op zijn steun kunnen rekenen: onze welvaartsstaat, onze sociale zekerheid — en dus onze sociale bescherming — kan niet zonder grenzen, zegt hij. Elchardus heeft al lang geen taboes meer met wie hij daarover praat. Hij gaf een interview aan het blad van Vlaams Belang Jongeren en was een spreker op de voorstelling van het laatste boek van Theo Francken en Joren Vermeersch, Migratie in 24 vragen en antwoorden.
Hoe reageert hij op het Knack-artikel over de rechtse oriëntatie die Theo Francken aan zijn partij heeft gegeven? En hoe kijkt hij zelf aan tegen de toenadering tussen beide Vlaams-nationalistische partijen en het feitelijke opgeven van het cordon sanitaire?
De verkiezingen van 26 mei werden niet opnieuw ‘Zwarte Zondag’ genoemd. Integendeel, de N-VA feliciteerde Vlaams Belang met zijn winst, en als Vlaams informateur heeft Bart De Wever uitvoerig met de partij gesproken. Theo Francken was de pleitbezorger van die nieuwe koers.
Mark Elchardus: Ik vind dat die gesprekken in de lijn liggen van hoe ik de N-VA de voorbije jaren heb ervaren: N-VA’ers gedragen als zich als echte politici. Ze zoeken binnen de regering naar compromissen, praten met andere partijen. Kortom, ze doen zoals de politici deden die wij van vroeger kenden: ook zij beseften dat ze, om de macht te verwerven, een voldoende groot draagvlak moesten zoeken. Ze wisten dat je zelfs je opvattingen mag en moet aanpassen naargelang de mensen van opvatting veranderen. De N-VA is dus een behoorlijk pragmatische partij, in tegenstelling tot veel andere politici, helaas vaak uit de linkerzijde. Die zijn hun functie eerder ecclesiastisch beginnen in te vullen. In mensentaal: ze gedragen zich vaak meer als pastoors dan als politici.
In de uitwerking van die politieke lijn heeft de N-VA de voorbije jaren Theo Francken op een cruciale post gezet. Hij moest en moet het deurtje naar extreemrechts dichthouden. Ik kan me inbeelden dat dat soms belastend voor hem is geweest. Vandaar dat zijn uitspraken harder dan zijn beleid zijn: het past bij zijn functie — de deur dichthouden. Per definitie moet hij zich richten tot een N-VA-publiek dat overweegt om op Vlaams Belang te stemmen. Dat is een dunne lijn.
Ik vind dat Francken het gemeenschapsdenken van zijn partij goed en terecht verdedigt. In de hitte van het politieke debat gebruikt hij soms woorden en uitdrukkingen waarvan ik denk: Theo toch. Maar zo dicht mogelijk bij dat Vlaams Belang-discours raken, zonder over de schreef te gaan, is nu eenmaal een moeilijke opdracht.
In de hitte van het politieke debat gebruikt Theo Francken soms woorden en uitdrukkingen waarvan ik denk: Theo toch. Maar ik vind dat hij het gemeenschapsdenken van zijn partij goed en terecht verdedigt.
Bart De Wever heeft er al sinds hij N-VA-voorzitter werd op gehamerd dat het (Vlaams-)nationalisme van de N-VA niet dat van Vlaams Belang is. Blijkbaar zijn er toch overeenkomsten.
Elchardus: Veel politici vinden het natuurlijk veel veiliger om ver weg te blijven van het discours van het Vlaams Belang-publiek. Maar de discussie die Francken op zijn post gevoerd heeft, is essentieel. Een van de grote politieke kwesties van dit tijdsgewricht is tenslotte het verschil tussen inclusief en exclusief nationalisme.
Dat het algemene politieke discours nationalistischer wordt, lijkt me onvermijdelijk. Zelfs een gereputeerd blad als Foreign Affairs wijst op de grote kracht van liberal nationalism als leidende ideologie voor westerse democratieën: dat is hun woord voor inclusief, gematigd nationalisme. Overal in Europa hebben inclusieve nationalisten de wind in de zeilen. Alleen noemen ze zich niet allemaal zo. In landen die geen enkel probleem hebben met hun eigen soevereiniteit noemen ze hun beleid of hun politieke lijn ‘patriottisch’: kijk naar Emmanuel Macron in Frankrijk, maar ook naar Rutten in Nederland. In landen of streken waar die soevereiniteit niet gegeven is, noemen dergelijke politici zich ‘nationalistisch’ — terwijl ze eigenlijk een verwant beleid voeren: kijk naar de nationalisten in Vlaanderen, Catalonië of Schotland.
Goed, er zijn zeker verschillen: de N-VA is eerder eurokritisch, terwijl Macron duidelijk inzet op meer Europese structuren — maar tegelijk zorgt hij wel dat de invloed van Frankrijk in die structuren groter is dan ooit.
Kan dat ooit leiden tot een gemeenschappelijk front tussen N-VA en Vlaams Belang of zelfs een regering met beide partijen?
Elchardus: Dat de N-VA na de verkiezingen is gaan praten met een nationalistische partij die 20 procent van de Vlamingen vertegenwoordigt, vind ik juist en verstandig. Zo vergroot je de kans om Vlaams Belang in een democratische bedding te leggen. Door met voorzitter Tom Van Grieken gesprekken te voeren, weet zelfs Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter dat hij bepaalde zaken niet meer mag zeggen. Praten met die partij zorgt ervoor dat ze de harde kanten van haar exclusieve nationalisme vijlt.
Dat gezegd zijnde zou ik Vlaams Belang niet snel bij het beleid betrekken. Ik las in Knack dat Theo Francken die deur enigszins openzet, toch voor 2024. Dat lijkt me voorbarig, tenzij Vlaams Belang haar discours verder aanpast en op haar beurt ook een – wellicht strenge variant – van het inclusieve nationalisme belijdt. Dat lijkt me de historische missie van Tom Van Grieken.
Ik zou Vlaams Belang niet snel bij het beleid betrekken. Dat Francken die deur enigszins openzet, toch voor 2024, lijkt me voorbarig.
Als het N-VA-discours op één punt dat van Vlaams Belang genaderd is, dan wel in de kritische tot negatieve kijk op de rol van de islam.
Elchardus: Natuurlijk schuilt er ook een gevaar in de toenadering tussen beide partijen. Vooral als het gaat over de houding van de overheid tegenover religies, zie ik potentiële ontsporingen. Hoe Liesbeth Homans de voorbije jaren als Vlaams minister de hardliner speelde als het over moslims ging: dat was compleet verkeerd. Haar aankondiging om vijf jaar lang geen moskeeën te erkennen en haar pogingen om onze scholen af te sluiten voor godsdienstonderwijs — in de praktijk is dat natuurlijk vooral gericht tegen islamonderwijs — is fout.
Ik denk altijd aan de gevleugelde woorden van Nicolas Sarkozy, toen zijn achterban hem jaren geleden kritiek gaf omdat hij als Frans minister van Binnenlandse Zaken moskeeën erkende: ‘Il ne faut pas avoir peur des minarets. On doit craindre les garages.’ Dat zien wij nu ook in eigen land: die snelle verspreiding van salafistische Koranschooltjes in allerlei achterafbuurten en -plaatsen. Die ontsnappen helemaal aan onze controle. In plaats van religie te bannen van school, zou ik het aanbod eerder uitbreiden. In plaats van 2 uur levensbeschouwing naar 1 uur te gaan, zou ik voor 3 uur pleiten. Maar dan natuurlijk in een systeem waarbij wij een betere kwaliteitscontrole organiseren op het levensbeschouwelijk onderwijs van álle religies. En waarbij de grootste levensbeschouwelijke groep, de ongelovigen, vrijgesteld wordt van dat onderwijs.
Uit sociologisch onderzoek weten we dat een betrekkelijk grote groep van moslims in ons land vatbaar is voor een salafistisch discours. Ongeveer 20 procent van de moslimgezinnen heeft zeer problematische opvattingen — je vindt er nog altijd bereidwilligheid om homoseksuelen te stenigen. Als wij bezorgd zijn om de kinderen uit die gezinnen, kunnen we beter zorgen voor een omgeving waarin ze niet gestimuleerd worden om naar duistere, onmogelijk te controleren Koranschooltjes te gaan. Het moet dan vanzelfsprekend zijn dat ze ook hun religieuze onderwijs op school krijgen, en in voldoende mate. Een antimoslimverhaal heeft geen toekomst in dit land. Wat wel nodig is, is een strenge aanpak van extremistische moslimbewegingen die de islam willen misbruiken om onze westerse samenleving te gronde te richten.
Een antimoslimverhaal heeft geen toekomst in België. Wat wel nodig is, is een strenge aanpak van extremistische moslimbewegingen die onze westerse samenleving te gronde willen richten.
Hoe dan ook is overal in de Europese Unie een debat op gang gekomen over de verdediging van de westerse waarden en de democratische rechtsstaat. Europa, heet het, heeft zijn wortels in de Grieks-Romeinse en joods-christelijke traditie en aanvaardt de waarden van de verlichting.
Elchardus: Ik huiver voor een discours waarin beklemtoond wordt dat het Europese project geworteld is in de ‘christelijke beschaving ‘. Ik heb niets tegen christenen. Ik vind bijvoorbeeld dat een minister of staatssecretaris van Asiel of Migratie indien nodig welbepaalde groepen christenen, boeddhisten of moslims mag redden. Dat is zijn discretionaire bevoegdheid. We zijn het er inmiddels toch over eens dat de westerse democratieën ooit beter méér hun best hadden kunnen doen om joden te redden, ook een welbepaalde religieuze minderheid? Maar ik ben wel een beetje bang van het gedweep met die ‘christelijke roots’.
Trouwens, ook over de verlichting en de Franse Revolutie kun je beter zwijgen in al die voorstellen tot preambules van grondwetten. Mocht er bij de Belgische grondwet al een preambule komen, dan moet daar niets anders in staan dan wat wij over de generaties heen geleerd hebben om goed en vreedzaam samen te kunnen leven. Die preambule moet het seculiere karakter van onze staat bevestigen. Precies daarom moet ze toestaan dat alle levensbeschouwingen in dit land hun volle rechten kunnen genieten.
Daarom is het volkomen onaanvaardbaar om, zoals Vlaams Belang voorstelt, de erkenning van de islam in te trekken. Na het ongeloof en het christendom is de islam de derde levensbeschouwing in dit land, dus de tweede religie. Als het aankomt op het actief religieus leven, is het wellicht zelfs de eerste religie. Wie de islam niet wil erkennen, krenkt het seculiere karakter van onze democratische staat.
Dat zijn voor mij ook meteen de grenzen van het gesprek tussen N-VA en Vlaams Belang. Die gesprekken zijn goed om Vlaams Belang binnen de Europese identiteit te brengen of te houden, ja. Maar natuurlijk niet om het waardevolle van die identiteit uit te hollen of af te bouwen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
