De 26 ton die dit jaar in beslag werd genomen, is slechts een fractie van de werkelijke hoeveelheid cocaïne die via de Antwerpse haven Europa binnenstroomt. Op de drugsmarkt is al enkele maanden sprake van een overaanbod aan cocaïne, waardoor de prijs die handelaars voor een kilo moeten betalen, fors is gedaald. Enkele jaren geleden kostte een kilogram 26.000 tot 28.000 euro, vandaag betalen dealers slechts 20.000 tot 22.000 euro.

Ook de prijs die gebruikers op straat betalen, staat onder druk. De prijs van een gram van het witte poeder schommelt al jaren rond de 45 à 50 euro. Maar om hun drugs verkocht te krijgen, voeren dealers in Antwerpen al een tijdje ‘promoacties’, waarbij gebruikers bij de aankoop van twee gram er één gram gratis bovenop krijgen.

Ken Witpas, referentiemagistraat Internationale Drugshandel bij het Antwerpse parket, legt uit wat er aan de hand is in de drugswereld.

Wat is de verklaring voor de enorme golf van cocaïne in de haven van Antwerpen?

Ken Witpas: Om te beginnen is het geen typisch Antwerps fenomeen. Ook in Rotterdam zijn er in vergelijking met voorgaande jaren grotere inbeslagnames gedaan. Verschillende factoren spelen een rol. Zo is het aanbod vanuit de cocaïneproducerende landen toegenomen. Colombia blijft een van de grote, zo niet de grootste producent. Sinds 2000 is de oppervlakte van de cocaplantages er verdubbeld, waardoor de productiecapaciteit is toegenomen tot 420 ton cocaïne. Daarbij komt dat de Colombiaanse autoriteiten zijn gestopt met het vanuit de lucht besproeien van cocavelden, omdat de gebruikte onkruidverdelger glycofaat mogelijk kankerverwekkend is. Gezien de stijging van de productie hebben de kartels grote voorraden cocaïnebase, cocapasta en zuivere cocaïne kunnen aanleggen. Het is best mogelijk dat de Zuid-Amerikaanse schuren volgestouwd zijn.

Ook het vredesproces tussen de Colombiaanse regering en de rebellenbeweging FARC speelt wellicht een rol. Volgens recente berichten zijn criminele organisaties bezig om de cocavelden die in de oude FARC-gebieden liggen, in te nemen.

Op het terrein merken we dat de partijen coke die via containerschepen naar Antwerpen worden gesmokkeld, steeds groter worden. Enkele jaren geleden ging het telkens om een paar honderd kilo per partij, vandaag spreken we al gauw over 500, 600 kilogram of meer. De ‘berekende risico’s’ die smokkelaars nemen, worden dus groter en stoutmoediger.

Ik denk persoonlijk ook dat het verhoogde terreurniveau in Europa een rol speelt. Mogelijk redeneren smokkelaars – ten onrechte – dat de controles op drugstrafiek minder stringent zijn als gevolg van de aandacht die naar de terreurdreiging gaat. Men schat de slaagkans op een succesvolle trafiek hoger in, waardoor er grotere volumes naar Europa worden gezonden.

Een andere belangrijke factor is de opkomst van transitlanden aan de oostkust van Zuid-Amerika of in het Caraïbisch gebied. Die landen produceren geen cocaïne, maar beschikken wel over duizenden kilometers kustlijn met groeiende zeehavens en jachthavens die door de kartels misbruikt kunnen worden. Zo zien we de jongste jaren dat er in Antwerpen een opmars is van partijen cocaïne die meereizen met containers uit Braziliaanse havens, zoals die van Santos.

In Rotterdam werd dit jaar 12 ton cocaïne onderschept, in Antwerpen meer dan dubbel zoveel. Enkele jaren geleden waren de rollen nog omgekeerd.

Op het gebied van cocaïne-invoer fungeren de havens van Antwerpen Rotterdam en Hamburg als communicerende vaten. De invoer is een samenspel van mogelijkheden, opportuniteiten en risico-inschatting. Drugshandelaren vragen zich af: hebben we een directe lijn vanuit Zuid-Amerika naar Antwerpen of Rotterdam? Zijn er havenmedewerkers die aangesproken kunnen worden? Kan een bepaalde container in de logistieke keten gemanipuleerd worden? Wat is het risico op controle van de deklading door de douane? Dat zijn allemaal elementen die ervoor zorgen dat nu weer de ene haven hot is en de andere not.

De rip on/rip off-methode, waarbij sportzakken met drugs in containers worden gelegd en er door havenmedewerkers weer uit gehaald worden, komt bijvoorbeeld minder vaak voor in Rotterdam. Daar zijn een aantal containerterminals volledig geautomatiseerd en heb je geen mens meer nodig in de kilometerslange rijen containers. Vandaar misschien de tendens (in het buitenland, red.) dat vrachtwagens bij het verlaten van de haven even klemgereden worden door criminelen die hun cocaïne willen onderscheppen.

Wat onderneemt het parket om de golf van cocaïne tegen te houden?

Ik zal het formuleren aan de hand van een retorische vraag. Welke andere boodschap kan het parket brengen dan een absolute zero- tolerance te hanteren wanneer het gaat over drugshandel? Geen enkel onderzoek wordt beëindigd als niet alle mogelijke onderzoeksmiddelen zijn uitgeput. We proberen ook het vermogen van criminelen op te sporen en in beslag te nemen. Dit jaar hebben wij 83 dossiers naar internationale drugshandel geopend. In 46 gevallen ging het om de handel in of smokkel van cocaïne. Al die dossiers hebben in 2016 geleid tot de arrestatie van 152 verdachten.

Politie en parket kunnen maar een beperkt aantal onderzoeken uitvoeren. Beschikt het parket over voldoende capaciteit om de cocaïnesmokkel te beheersen?

Dat de totale omvang van de in beslag genomen cocaïne groter wordt, betekent niet noodzakelijk dat ook het aantal onderzoeken evenredig stijgt en er bij het parket capaciteitsproblemen zouden ontstaan. Maar ook hier geldt de leuze dat meer handen en middelen altijd welkom zijn. Hoe meer men investeert, hoe beter de resultaten zullen zijn. Zo werd bijvoorbeeld eind 2014 een backscatter voor de douanediensten aangeschaft, een mobiele en wendbare scan. Dat was een gouden investering, want een week later kon dankzij deze backscatter beslag worden gelegd op 47 kilogram cocaïne.

In Antwerpen kunnen we gelukkig bogen op de professionaliteit, de kennis en de jarenlange ervaring van de partners op het terrein, zoals de federale gerechtelijke politie, de Dienst Opsporing en Onderzoek van de Douane en de Scheepvaartpolitie, die de ogen en oren zijn in het havengebied. Deze diensten hebben een enorm buikgevoel en netwerk opgebouwd en de informatie wordt zeer vlot uitgewisseld tussen de verschillende diensten.

Wat doet het parket om de criminele vermogens van drugshandelaren aan te pakken?

Zulke criminele vermogens kunnen op twee manieren benaderd worden. Een eerste benadering vertrekt vanuit een drugsmisdrijf, waarna we verder financieel onderzoek voeren. De federale en lokale politie van Antwerpen beschikken over Pluk-teams die de financiële situatie en het illegale vermogen van een verdachte tegen het licht houden. Bij een tweede methode vertrekt men vanuit vaststellingen op financieel vlak, zoals het bezit van opvallend waardevolle goederen. In dat geval is het aan de verdachte om te bewijzen dat zijn bezit of transactie een plausibele, legale oorsprong heeft. Slaagt de verdachte daar niet in, dan maakt hij zich schuldig aan een witwasmisdrijf.

Het vergt dan soms inderdaad wat stunt- en vliegwerk om het complexere financieel onderzoek op eenzelfde punt te krijgen met het relatief eenvoudigere drugsonderzoek. Maar soms lukt dit met de beste wil van de wereld niet, bijvoorbeeld wanneer we op gegevens uit het buitenland moeten wachten. De laatste jaren springt bijvoorbeeld Dubai in het oog wanneer het gaat om buitenlandse investeringen door een verdachte. In dergelijke gevallen bekijken we of het financiële luik in een apart onderzoek kan worden ondergebracht, zodat we sneller gevolg kunnen geven aan de drugsfeiten zelf.

Dure auto’s en cash geld zijn de klassiekers die we in beslag nemen, maar evengoed gaat het over motoren, merkkledij, dure handtassen, televisies, luxehorloges, juwelen, diamanten, luxepennen, boten, antiek en kunst. We nemen ook vastgoed in beslag, zowel in België als in het buitenland. En ook minder zichtbaar ‘pochmateriaal’, zoals rekeningdeviezen, investeringsportefeuilles of zelfs virtuele bitcoins.