De beslissing van Amerikaans president Donald Trump om zijn troepen uit Noord-Syrië terug te trekken, roept veel controverse op. Zijn manoeuvre is pervers, maar ook zeer weloverwogen. ‘Hij gebruikt een ultiem drukkingsmiddel om de Europese Unie naar zijn hand te zetten.’
Amerikaans president Donald Trump kondigde maandagmiddag plots aan dat zijn troepen Noord-Syrië zullen verlaten. Daardoor ziet Turkije haar kans schoon om de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), die voor een aanzienlijk deel uit Koerden bestaan, aan de Turkse grens te verjagen. Maar hoewel Trumps boodschap voor velen als een totale verrassing kwam, is het manoeuvre ook een weloverwogen zet.
Thuisfront
De communicatie van de Amerikaanse president was – zoals wel vaker – bijzonder volatiel, te meer omdat het Pentagon op voorhand niet ingelicht was over de kwestie. Enkele vooraanstaande Republikeinen reageerden vrijwel meteen afkeurend op Trumps aankondiging. Mitch McConnell, voorzitter van de Amerikaanse Senaat, noemde de aankondiging van het Witte Huis een slechte beslissing. Zijn republikeinse collega Lindsey Graham dreigde er zelfs mee om Turkije tijdelijk uit de NAVO te laten schorsen als Ankara, wat volgens de statuten van de Verdragsorganisatie helemaal niet mogelijk is.
Bij Turks president Reçep Tayyip Erdogan klinkt de beslissing als muziek in de oren. De AKP-leider vreest namelijk dat een autonome Koerdische zone in Noord-Syrië de Koerdische minderheden in Turkije op gedachten zullen brengen. Dat zelfs de oppositiepartij CHP de militaire operatie van Erdogan ondersteunt, illustreert hoe hoog die kwestie op de nationale veiligheidsagenda prijkt.
Bovendien krijgt Erdogan op het thuisfront flink wat kritiek omdat Turkije de afgelopen jaren meer dan een miljoen Syrische vluchtelingen heeft opgevangen. Erdogan wil die vluchtelingen herplaatsen in het Noord-Syrische gebied ten oosten van de Eufraat en het Assadmeer, waar de SDF het grootste deel van het grondgebied controleert. Op die manier wil de Turkse president een bufferzone creëren waarmee hij twee vliegen in één klap kan slaan.
De belangen van de Europese Unie en Turkije staan lijnrecht tegenover elkaar. Dat biedt Trump een interessante hefboom.
Drukkingsmiddel
Omdat de SDF van cruciaal belang is geweest om het grondgebied van Islamitische Staat af te nemen, vinden velen Trumps aankondiging pervers.Toch komt het manoeuvre niet zomaar uit de lucht gevallen. Trump staat in Washington danig onder druk. Na zijn omstreden telefoontje met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky startten de Democraten met een onderzoek naar een mogelijke afzettingsprocedure tegen de Amerikaanse president. Nu een tweede klokkenluider uit de CIA zich heeft gemeld, kan het Oval Office in het Witte Huis best wat afleiding gebruiken. In december 2018, toen speciaal aanklager Robert Mueller zijn onderzoek naar Trumps betrokkenheid bij de Russische inmenging in de verkiezingscampagne aan het afronden was, kondigde de Amerikaanse president eveneens aan dat hij de Amerikaanse troepen uit Syrië en Irak zou terugtrekken.
Maar de centrale beweegreden van Trumps beslissing ligt vooral bij de lidstaten van de Europese Unie. Trump vraagt al langer dat de Europese landen in Syrië de Amerikaanse troepen ondersteunen. Maar op de bescheiden bijdrage van de Fransen en de Britten na, komt er van die hulp maar weinig in huis. Dat stuit de Amerikaanse president, die de ongelijke militaire lastenverdeling op het internationale toneel hekelt, danig tegen de borst. De meeste Europese lidstaten opperen dat ze geen mandaat hebben om troepen in Noord-Syrië in te zetten. ‘Dat wordt vooral gebruikt als schaamlapje voor hun inertie’, vertelt een topdiplomaat op voorwaarde van anonimiteit aan Knack.
Het Witte Huis eist bovendien al enkele jaren dat de Europese landen de foreign fighters in eigen land berechten om de situatie ter plekke te ontmijnen. Begin dit jaar vroeg Trump aan de Europese landen dat die achthonderd strijders van Islamitische Staat zouden opnemen. ‘De tijd is gekomen dat iedereen zijn verantwoordelijkheid moet opnemen. Anders zien we ons op termijn gedwongen om ze vrij te laten’, klonk het in een tweet. Het gros van de Syriëstrijders wordt momenteel vastgehouden in kampen die worden gecontroleerd door de Syrische Democratische Strijdkrachten. Volgens de speciale gezant van de globale coalitie tegen Islamitische Staat zaten er in augustus een tweeduizendtal foreign fighters in de detentiekampen van de SDF.
De Syriëstrijders met Belgische nationaliteit zijn onze verantwoordelijkheid, maar we weigeren er simpelweg iets aan te doen.
De eis van Trump viel bij de Europese lidstaten in dovemanstoren. Probleem is dat er – ook in België – geen appetijt is om aan zo een huzarenstuk te beginnen. Omdat de diplomatieke banden met Syrië zijn afgebroken, is het erg moeilijk om de Syriëstrijders te repatriëren en het juiste bewijsmateriaal voor de berechting te verzamelen. Daarnaast hebben de Europese lidstaten vooral weinig zin om zulke problemen naar eigen bodem te importeren. Midden februari zei N-VA-voorzitter Bart De Wever dat hij de Belgische Syriëstrijders in Irak wilde laten berechten. Enkele weken geleden opperde ook de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok om die piste te volgen.
Struisvogelpolitiek
Maar indien de Verenigde Staten zich terugtrekken en Turkije het Noord-Syrische gebied binnenvalt, dreigt er een periode van chaos waar de gevangen gevangen genomen Syriëstrijders gebruik van kunnen maken. ‘Een enorm gevaar. Er zullen ongetwijfeld Syriëstrijders ontsnappen en het is niet ondenkbaar dat die naar Europa zullen terugkeren’, waarschuwt de topdiplomaat. ‘Struisvogelpolitiek’, vult David Criekemans, professor Internationale Politiek aan de Universiteit van Antwerpen, aan. ‘Het is ook onze verantwoordelijkheid, maar we weigeren er de handschoen op te nemen. Het probleem zal niet vanzelf verdwijnen. Wel integendeel. Als we niet oppassen kan Turkije dit zelfs aangrijpen om de Europese Unie onder druk te zetten’, aldus Criekemans.
Met andere woorden: staan de rechtstreekse belangen van Turkije diametraal tegenover die van de Europese Unie. Op het juiste moment biedt het Trump een interessante hefboom om de Europese lidstaten alsnog tot actie te dwingen. Islamitische Staat is zijn grondgebied dan wel verloren, het islamistisch fundamentalisme is daarmee allerminst verdwenen. Deze week werden in Parijs en het Duitse stadje Limburg nog twee terreuraanslagen gepleegd, naar alle waarschijnlijkheid vanuit islamistische motieven. Willen de Europese lidstaten zulke scenario’s in de mate van het mogelijke vermijden, dan moeten ze snel en doortastend optreden. ‘Trump zet vooral een bijzonder gevoelig punt opnieuw bovenaan de geopolitieke agenda’, besluit Criekemans.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
