Poetin probeert met ultrageheime eenheid Europa te destabiliseren

Eerst was er een campagne om Moldavië te destabiliseren. Toen was er de vergiftiging van een wapenhandelaar in Bulgarije, vervolgens een verijdelde staatsgreep in Montenegro. Vorig jaar was er een poging tot moord met een zenuwgas op een voormalige Britse spion in Groot-Brittannië. Hoewel al die operaties de stempel van de Russische inlichtingendiensten droegen, beschouwden de autoriteiten ze aanvankelijk als geïsoleerde, op zichzelf staande aanslagen.

Westerse inlichtingendiensten zijn nu tot de vaststelling gekomen dat de operaties, en wellicht nog veel andere, deel uitmaken van een gecoördineerde campagne om Europa te destabiliseren. Ze worden uitgevoerd door een elite-eenheid in het Russische inlichtingensysteem gespecialiseerd in destabilisatie, sabotage en moord.

De groep, die bekendstaat als eenheid 29155, is al tien jaar actief. Toch zijn westerse inlichtingendiensten pas onlangs achter zijn bestaan gekomen. Mensen bij vier westerse inlichtingendiensten stellen dat onduidelijk is hoe vaak de eenheid gemobiliseerd wordt en waarschuwen dat het onmogelijk is te weten wanneer en waar ze zal toeslaan.

Het doel van eenheid 29155, waar niet eerder over bericht werd, illustreert de mate waarin de Russische president Vladimir Poetin het Westen actief bestrijdt met zijn zogenaamde hybride oorlogsvoering – een mengeling van propaganda, hackingaanvallen en desinformatie – en openlijke militaire confrontatie. “Ik denk dat we vergeten waren hoe genadeloos de Russen kunnen zijn”, zegt Peter Zwack, een inlichtingenagent op rust en een voormalig attaché bij de Amerikaanse ambassade in Moskou, die zegt dat hij zich niet bewust was van het bestaan van de eenheid.

In een tekstbericht verwees Dmitri S. Peskov, een woordvoerder van Poetin, vragen over de eenheid door naar het Russische ministerie van Defensie. Het ministerie weigerde commentaar te geven.

De eenheid valt hiërarchisch onder de Russische militaire inlichtingendienst, de GROe, en opereert vanuit Oost-Moskou. Veel van wat de GROe doet, blijft een mysterie, maar stilaan krijgen westerse inlichtingendiensten een beter beeld van zijn architectuur. In de maanden voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 hackten twee cyberunits van de GROe – 26165 en 74455 – volgens Amerikaanse bronnen servers van het Democratic National Committee en de Clinton-campagne, om vervolgens compromitterende interne communicatie te publiceren.

Gedecoreerde veteranen

Vorig jaar stelde Robert S. Mueller III, de bijzonder aanklager die op zoek ging naar Russische inmenging in de presidentsverkiezingen van 2016, meer dan een dozijn agenten van die eenheden in staat van beschuldiging, ook al werden ze nooit gearresteerd. De hackingteams opereren vooral vanuit Moskou, duizenden kilometers verwijderd van hun doelwit.

Agenten van eenheid 29155 daarentegen reizen wel naar Europese landen. Sommigen van hen zijn gedecoreerde veteranen van bloederige oorlogen in onder meer Afghanistan, Tsjetsjenië en Oekraïne. Hun operaties zijn zo geheim, volgens inschattingen van westerse inlichtingendiensten, dat andere geledingen van de GROe wellicht zelfs niet op de hoogte zijn van bestaan van de eenheid.

De eenheid lijkt een hecht blok te vormen. Op een foto uit 2017 zie je de bevelhebber, generaal-majoor Andrei V. Averyanov, in grijs kostuum en met strikje, op het huwelijk van zijn dochter. Hij poseert met kolonel Anatoly V. Chepiga, een van de twee agenten die in Groot-Brittannië in staat van beschuldiging werden gesteld voor de moordpoging op een voormalige spion, Sergei V. Skripal.

“Dit is een eenheid van de GROe die al jaren actief is in Europa”, zegt een Europese inlichtingenagent die anoniem wil blijven omdat het gaat om geheime inlichtingenmaterie. “Het was een verrassing dat de Russen er geen enkel probleem mee hadden door te gaan met die extreem kwaadaardige activiteiten in bevriende landen. Dat was een schok.”

Disruptieve agenda

De vier operaties die met de eenheid in verband werden gebracht, hebben allemaal in variërende mate de publieke aandacht getrokken. Toch ging er wat tijd over voor de autoriteiten tot het besef kwamen dat ze aan elkaar gekoppeld waren. Westerse inlichtingendiensten kwamen achter het bestaan van de eenheid in 2016, na een coup in Montenegro waarbij twee agenten van de eenheid de eerste minister wilden doden en het parlementsgebouw wilden innemen.

Pas na de mislukte aanslag in maart 2018 op Skripal, een voormalige GROe-agent die spioneerde voor de Britten, begonnen westerse inlichtingendiensten een zicht te krijgen op de disruptieve agenda van de eenheid. Skripal en zijn dochter Joelia werden zwaar besmet door een zenuwgas, maar overleefden de aanslag. (Ook drie andere mensen raakten besmet, onder wie een politieagent en een man die het flesje vond waarin volgens de Britse diensten het chemisch spul zat en dat aan zijn vriendin gaf. De vrouw stierf nadat ze het op haar huid had gespoten – ze dacht dat het parfum was.)

De vergiftiging leidde tot een geopolitieke confrontatie, waarbij meer dan 20 landen uit solidariteit met Groot-Brittannië 150 Russische diplomaten uitwezen. Uiteindelijk wezen de Britse autoriteiten twee verdachten aan, die onder een valse naam gereisd hadden maar later door de onderzoekswebsite Bellingcat geïdentificeerd werden als kolonel Chepiga en Alexander Mishkin. Zes maanden na de vergiftiging beschuldigden Britse aanklagers de twee ervan dat ze met het gif naar het huis van Skripal gegaan waren en het aan de klink van zijn voordeur hadden gesmeerd.

Maar de operatie was een pak complexer dan dat ze werd beschreven. Exact een jaar voor de moordaanslag reisden drie agenten van eenheid 29155 naar Groot-Brittannië, mogelijk bij wijze van oefening, zeggen twee Europese inlichtingenmensen. Een van hen was Mishkin. Een tweede man gebruikte de alias Sergei Pavlov. De inlichtingendiensten nemen aan dat de derde, die de alias Sergei Fedotov gebruikte, de leiding van de missie had.

De diensten kwamen er al snel achter dat twee van de agenten – de mannen die de namen Fedotov en Pavlov gebruikten – deel uitmaakten van een team dat in 2015 probeerde de Bulgaarse wapenhandelaar Emilian Gebrev te vergiftigen. (De andere agenten zijn alleen bekend met hun pseudoniemen Ivan Lebedev, Nikolai Kononikhin, Alexey Nikitin en Danil Stepanov.) Het team probeerde Gebrev twee keer te doden: één keer in de hoofdstad Sofia, en een maand later in zijn woonplaats aan de Zwarte Zee.

Eenheid 29155 is niet de enige dienst die geautoriseerd is om zulke operaties uit te voeren, zeggen bronnen bij de inlichtingendiensten. De Britse autoriteiten voerden de moord op Litvinenko terug tot de Federale Veiligheidsdienst, het inlichtingenagentschap dat Poetin ooit leidde en dat vaak in concurrentie gaat met de GROe.

Ruimere strategie

Ook al is weinig geweten over eenheid 29155 zelf, toch zijn er aanwijzingen in publieke Russische documenten dat ze kadert in de ruimere hybride strategie van het Kremlin. Een richtlijn uit 2012 van het Russische ministerie van Defensie kende bonussen toe aan drie eenheden voor “speciale verdiensten in de militaire dienst”. Een ervan was eenheid 29155. Een andere was eenheid 74455, die betrokken was bij de manipulatie van de Amerikaanse verkiezingen in 2016. De derde was eenheid 99450, waarvan vermoed wordt dat de agenten een rol speelden bij de annexatie van de Krim in 2014.

Een gepensioneerde GROe-agent die weet heeft van eenheid 29155 zegt dat ze zich specialiseert in de voorbereiding van “verdeling zaaiende” missies, “in groep of individueel – bomaanslagen, moorden, alles”. “Dat waren serieuze gasten. Het waren agenten die undercover werkten en internationaal actief waren.” 

Foto’s die opdoken van het onderkomen voormalige hoofdkwartier van de eenheid tonen ontelbare rekken voor geweren met labels voor een breed assortiment wapens. Naast Duitse G3A3’s, Oostenrijkse Steyr AUG’s en Amerikaanse M16’s ging het ook om Belgische FN-30’s.