Direct naar artikelinhoud
Reportage

Britten op weg naar de brexit: ‘Alles is hier nú al anders’

Op de markt van St Albans. Brexiteers houden zich hier gedeisd, ze zijn amper te vinden.Beeld Wouter Van Vooren

De man van de thuisverpleging zit met de handen in het haar, de bibliothecaris vindt dat Boris Johnson het land redt, de schrijfster is woest en Melinda van het strudelkraam haalt haar schouders op. Welkom in St Albans, een forensenstadje nabij Londen. ‘Omdat mijn vriendin Hongaars is, hebben ze haar kat vergiftigd. In St Albans!’

Op 31 oktober krijgt de vechtscheiding tussen het VK en de EU een nieuwe climax. Wij peilen op verschillende plaatsen naar de stemming onder de Britten. Vandaag in deel 1: St Albans, stadje met veel EU-fans – maar een brexitgezind Lagerhuislid.

Tijdens de korte treinrit van Londen St Pancras naar St Albans filosofeert een van vouwfiets voorziene pendelaar over de staat van zijn land. “Wijlen Labour-politicus Denis Healey heeft ooit de eerste wet van de politiek bedacht: als je in een put zit, houd op met graven. We hebben dat duidelijk verleerd. Wij blijven graven.” Ik heb niet de tijd om te vragen wat hij bedoelt, zie hem haastig wegfietsen in een donkere straat aan St Albans City Station.

Op het eerste en het tweede gezicht is St Albans een typisch Engels stadje. Het is de voortzetting van een Romeinse stad, Verulamium. De gigantische en tegelijk best mooie kathedraal herbergt de resten van ’s lands eerste christelijke heilige, Alban, die in de derde of de vierde eeuw werd onthoofd. Er is een marktzone die al sinds de middeleeuwen floreert.

Wat is er verder nog opmerkelijk aan St Albans?

“Dit was de plaats van de eerste pub”, zegt Claudio Duran, de voorzitter van de plaatselijke afdeling van de Conservatieve Partij. Zoals zijn naam enigszins suggereert: Duran is niet in St Albans opgegroeid. Hij komt uit Chili en maakte als kind mee hoe Salvador Allende nipt de verkiezingen won en Augusto Pinochet vervolgens de macht greep. Zijn ouders en zijn familie dweepten met de socialist Allende, en ze gruwden van dictator Pinochet.

Hijzelf trok naar Groot-Brittannië en vond Margaret Thatcher een beter rolmodel, met haar boodschap van hard werken om veel te verdienen. Hij stampte samen met zijn echtgenote een bedrijf voor thuisverpleging uit de grond en is op zijn 56ste behoorlijk welgesteld.

Dat St Albans de eerste Britse heilige een graf heeft geboden, wordt klaarblijkelijk nergens betwist. Dat de eerste pub van Engeland er staat, is des te meer aangevochten. Ye Olde Fighting Cocks is weliswaar oud, maar kenners vinden elders pubs die veel ouder zijn.

Duran bedoelt het anders: St Albans was de plaats van de eerste pub voor wie uit Londen kwam. De koetsen uit Londen raakten net voor valavond in St Albans. Het was tegelijk de laatste stop voor wie naar de hoofdstad terugkeerde. Daarom zijn er zoveel pubs in St Albans. Daarom is de horeca er zo dominant. Al klaagt Christo Tofalli, de eigenaar van Ye Olde Fighting Cocks steen en been. Brexit-onzekerheid en onbillijke bedrijfsbelastingen maken het volgens hem steeds lastiger om een zaak draaiend te houden.

Twee weken geleden stonden enkele honderden milieuactivisten voor zijn pub om te betogen tegen de opdroging van de plaatselijke rivier, de Ver. Het water wordt volgens de manifestanten ondoordacht gebruikt door onder meer de landbouwers. Na ettelijke stortbuien treedt het riviertje inmiddels bijna buiten zijn oevers. Maar de rivier is niet zijn aansprakelijkheid. Andere betogers eisten een naamswijziging van de pub, zodat die niet langer zou verwijzen naar de barbaarse praktijk van de hanengevechten.

Enfin, een typisch Engelse stad.

Splijtzwam in huwelijk

Partijvoorzitter Duran, die zelf in 2016 voor Remain heeft gestemd, dus voor het blijvend EU-lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk, had in dat jaar tot tweemaal toe een officieuze peiling georganiseerd. In de hoofdstraat stonden stembussen waarin marktgangers hun voorkeur konden uitdrukken. “In beide gevallen was er een kleine meerderheid voor Leave”, voor het vertrek uit de EU.

De oeroude pub Ye Olde Fighting Cocks. Baas Christo Tofalli klaagt: de brexit-onzekerheid maakt het lastig de zaak draaiende te houden. Beeld Wouter Van Vooren

Hij stond te kijken toen naderhand bleek dat bijna 63 procent van de kiezers, bij een hoge opkomst, voor Remain had gekozen. “We krijgen nogal wat toeristen over de vloer, die de kathedraal komen bewonderen.

Wellicht hebben die het resultaat van onze peilingen vertekend.”

Bij nader inzien was het niet zo verwonderlijk dat Remain hier zo ruim won. St Albans is tegenwoordig een slaapstad voor wie in Londen werkt. Het resultaat in St Albans lag in de lijn van de uitslagen in Londen.

Maar in tegenstelling tot Londen had St Albans met Anne Main een Conservatieve voorstander van de brexit naar het parlement gestuurd.

Claudio Duran voelde de splijtzwam in zijn partij, en in zijn huwelijk. Zijn echtgenote had voor de brexit gekozen. “Wij hebben daar geen ruzie over gemaakt. Zij vond dat er te veel regels zijn. Ik geef haar daarin gelijk: die regels maken ons leven moeilijker. Als een werknemer echt niet deugt, werd het de voorbije tijd steeds moeilijker om haar of hem te ontslaan. Er zijn tegenwoordig vier stappen vereist om tot een ontslag te kunnen komen.”

Hijzelf was tegen de brexit vanuit het idee dat zijn adoptieland mét de EU sterker staat dan zonder. “En lang niet alle nieuwe regels kwamen van de EU.”

Het is sinds dat referendum van 2016 raar gelopen, zegt hij. In dat jaar stemde zijn echtgenote voor de brexit omdat mensen ontslaan zo moeilijk geworden was. Nu slaagt hun bedrijf er niet langer in om voldoende personeel in dienst te nemen. De grote meerderheid van hun thuisverplegend personeel is afkomstig uit de EU, vooral uit Polen en Roemenië.

Ziekenhuizen overvol

“Vroeger was dat een ideale regeling. Britten willen het werk niet doen. De EU-werkkrachten zijn goed en enthousiast. Ze spreken meer dan behoorlijk Engels. Ze werkten enkele maanden, keerden terug naar huis voor enkele maanden, en zo af en aan. Maar tegenwoordig blijven ze weg – door de onzekerheid, vermoed ik. We hebben momenteel nog negentig mensen in dienst, maar ik zou zo vijftig mensen extra kunnen aanwerven. De cliënten voor thuisverzorging zijn er. We moeten er elke dag weigeren.”

Het is een van vele voorbeelden waar de brexit ingrijpt in de samenleving, nog voor de scheiding echt heeft plaatsgevonden. Bij gebrek aan thuisverzorgers worden meer mensen naar de ziekenhuizen overgeheveld, “waar bedden geblokkeerd worden en waar een bed per dag evenveel kost als een week aan thuisverzorging”. De ziekenhuizen raken overvol en de gezondheidsdiensten proberen het probleem onder controle te krijgen door de thuisverzorging in de tijd te beperken, en minder cliëntvriendelijk te maken. “Per bezoek wordt nog een kwartier of twintig minuten voorzien. En een bejaarde die hulp nodig heeft bij het aankleden, zal tegenwoordig misschien om 10 uur aangekleed zijn in plaats van om 8 uur.”

Duran is al in het parlement gaan lobbyen voor een uitzonderingsregeling in een nog niet bestaande overeenkomst met de EU. Zodra er een brexit komt, wil hij dat EU-verplegers en ander medisch personeel wel nog makkelijk in Groot-Brittannië aan de slag kunnen. “Want nu staat het verzorgingssysteem onder druk. Op relatief korte termijn kan het helemaal in de soep draaien.”

Claudio Duran heeft een bedrijf voor thuisverpleging. ‘Onze EU-werkkrachten, vooral Polen en Roemenen, zijn goed. Maar nu blijven ze weg – door de onzekerheid, vermoed ik.’Beeld Wouter Van Vooren

De andere splijtzwam, tussen hem en zijn parlementslid Anne Main, is onder controle, vindt hij. “Hier was men tegen de brexit, maar nationaal is men voor. Zij is terechtgekomen aan de winnende kant, ik aan de verliezende. En nu moeten we maar gezamenlijk uitvoeren wat de bevolking nationaal beslist heeft. Dat gaat in tegen St Albans, maar je maakt geen nationaal beleid op basis van een regionale uitslag. Ik hoop dat er deze maand een deal komt. Dan is een herverkiezing van Anne Main niet uitgesloten.”

O ironie

Er zijn andere gevolgen die voorafgaan aan de deal.

De eigenaar van mijn AirBnB, Charles Mo, werkt als consultant in Londen. Hij is gespecialiseerd in EU-regelgeving inzake banken, waarbij hij als Brit – hij ziet er de ironie van in – geregeld naar Europese hoofdsteden reist om leidinggevenden uit te leggen hoe de EU-wetgeving in elkaar zit. Hij is getrouwd met een Française, die Frans doceert. Hun twee kinderen hebben de dubbele nationaliteit.

Voor hem heeft het referendum alles veranderd, van de ene dag op de andere. “Mensen in mijn kring praten over niets anders.” Hij ziet de veranderingen vooral bij zijn echtgenote. “Mensen waren vroeger gewoon geïnteresseerd als ze hoorden dat ze Française is. Je hoorde hen over Franse keuken praten, of over Franse films. Tegenwoordig krijgt ze steevast als eerste vraag: blijf je in het land?”

Doorgaans is dat niet vijandig bedoeld, is het gewoon een feitelijke vraag: zie je het nog zitten om in het land te blijven na de brexit? “Dat soort vragen bepaalt de atmosfeer.”

Dit is geen ‘verwelkomend’ landje meer. Integendeel. Buitenlanders houden het voor bekeken, Britten herontdekken hun navel. Zijn echtgenote geeft les in scholen die in Frankrijk erkende diploma’s afleveren. Dit jaar is het aantal leerlingen met 10 procent teruggelopen. In Londen zijn een aantal internationale scholen dichtgegaan. Mensen in gemengde relaties overwegen te trouwen, niet omdat ze het echt willen, maar omdat een huwelijk voor ‘de buitenlander’ in het koppel misschien de kansen verhoogt om in het land te kunnen blijven. De relatie krijgt een sérieux die er zonder de brexit misschien niet zou zijn geweest.

O ironie
Beeld Wouter Van Vooren

“Wat mij vooral stoort, is dat voorstanders van de EU de verdediging niet goed hebben gevoerd. Er was jarenlang een negatief discours over de EU. Ik zal de laatste zijn om te beweren dat alles binnen de EU rozengeur is. Maar er was ook een positief verhaal mogelijk, dat niet verteld en niet gehoord werd”, zegt Charles Mo. “Na de bankencrisis van 2008 heeft de EU regels uitgewerkt om de misstappen uit het verleden te vermijden. Het is niet perfect, maar het is behoorlijk verregaand. En een groot deel van de specialisten die aan deze wetgeving hebben gewerkt waren Britten. Wie weet dat? Wie beseft hoe baanbrekend het was? Willen ze het nog wel weten als het om banken gaat? Het positieve verhaal over de EU wordt niet verteld.

“En nog iets. De EU, met al haar problemen, is tenminste een project. Het heeft een bedoeling, een richting. Dat stoort mij aan de brexit: er is geen project, toch niet iets wat ik als dusdanig kan onderscheiden.

“Persoonlijk denk ik dat het Verenigd Koninkrijk zich op termijn weer zal willen aansluiten bij de EU. Dat kan niet onmiddellijk, daar gaat wellicht twintig jaar overheen.”

Hongaars gebak

De Remainers zijn in St Albans dik gezaaid. Ik moet moeite doen om brexiteers te vinden. Ze zijn nationaal in de meerderheid, maar plaatselijk in de minderheid, en ze houden zich gedeisd.

Op de markt heeft Melinda haar eigen kraampje. Ze verkoopt Hongaars gebak, voornamelijk strudel, gevuld met appel of abrikoos of kers. Ze is zoals haar strudel zelf ook Hongaars, jaren geleden overgekomen en niet geneigd om terug te keren naar Hongarije. “Onze leiders zijn veel erger dan de Britse. In Hongarije is het duidelijk slechter dan hier.”

Haar Britse vriend heeft in 2016 voor de brexit gestemd, “maar hij is tot inkeer gekomen. In die tijd vertelde men dat er niets zou veranderen voor mensen als ik. Hij denkt daar nu wel anders over.” Haar nieuwe verblijfsvergunning is in orde, wat niet betekent dat ze zich geen zorgen maakt over komende beperkingen tegen buitenlanders. Ze werkt met Hongaarse producten. Misschien maakt de brexit de ingrediënten van haar gebak via invoerrechten zodanig duurder dat haar strudels onbetaalbaar worden. “Dan sluit ik mijn zaak en zoek ik wel ander werk.” Ook bij haar speelt de idee van een huwelijk als noodoplossing.

De markt puilt uit van uitheems aanbod. Je kunt er Nepalese momo’s eten, of Indiase veganistische macaroni. De Poolse bakker staat aan de ene kant, de Nederlandse kaasboer aan de andere. Aan het fruitkraam kun je lezen in welk land je nectarines zijn geplukt. Er is behoorlijk wat variëteit voor een stadje van niet eens 60.000 inwoners.

Gebeurt dat vaak? Dat mensen anders over hun stem zijn gaan denken sinds het referendum? Ik vraag het in de bibliotheek, waar vijf bibliothecarissen samenstromen.

The Cheesewheeler, kaaskraam met Nederlandse roots. Verderop staan een Poolse bakker en een Hongaarse strudelverkoopster.Beeld Wouter Van Vooren

“Ik ken persoonlijk niemand die van idee veranderd is”, zegt de eerste. “Mensen gebruiken nu misschien andere argumenten dan toen, en het is zeker niet zo gemakkelijk gebleken als destijds werd betoogd, maar het resultaat blijft hetzelfde. Mensen hebben zich volgens mij in hun standpunt gebetonneerd. De bibliotheek is neutraal terrein. Eigenlijk praten we er onderling helemaal niet over. We zijn zoals de plaatselijke krant: we hebben officieel geen mening in het debat.”

Zij heeft voor Remain gestemd, preciseert ze even later. Slechts een van de vijf, en de enige man, spreekt zich uit voor Leave. “Europa is gebouwd op nationalisme”, zegt hij. “Dat gaf soms problemen, maar je gooit de nationale staat toch niet zomaar weg ten voordele van een ondemocratische Europese superstaat? En ja, nu is er chaos, maar zonder brexit en met open grenzen zal de chaos op termijn veel groter zijn. Ik bedoel via migratie. Boris Johnson redt dit land. Met de anderen houden we op te bestaan. Zo zie ik het.”

De vrouwen zijn niet overtuigd. “Waar heeft dat nationalisme toe geleid?”, vraagt er een. “En was het vroeger zo goed?”

“Mensen zijn het beu, dat wel”, zegt de eerste. “Drie jaar na het referendum is er nog altijd geen beslissing gevallen. De houding wordt steeds meer: doe iets, om het even wat, maar los het op, laat ons niet langer in het ongewisse.”

Gebakken lucht

Carol Hedges heeft onze afspraak in de bibliotheek belegd. De meeste gesprekspartners tonen iets van gelatenheid rond de brexit – ze willen hem niet maar hij zal er komen. Ze zijn somber maar gelaten over de richting van hun land. Hedges daarentegen is in aanvalsmodus. Ze is een goed getimede menselijke dynamo (een half uur voor mij, daarna koffie met haar echtgenoot – tien minuten, schat ik), die aan de kost komt als schrijfster van victoriaanse misdaadverhalen. Ze geeft haar romans in eigen beheer uit.

“Ik was kwaad na het referendum”, begint ze. En ze is permanent kwaad gebleven. “De voorstanders van de brexit hadden gebakken lucht verkocht. Ze konden steunen op jaren van anti-Europese en antimigratiebagger in de pers. Premier Tony Blair had nagelaten om de migratie binnen de EU afdoende te reglementeren.

“Vervolgens kreeg je Boris Johnson, toen nog lang geen premier, die fulmineerde over een EU die alleen nog rechte bananen zou toelaten – wat niet klopte. Het taalgebruik schoof op. Men ging spreken over een vloedgolf van migranten, over toestromende buitenlanders. Dat alles heeft wrevel opgebouwd en de Leave-stem gevoed. De realiteit was dat we volop uitzonderingen kregen binnen de EU, en dat onze financiële bijdrage fors werd verlaagd.

“Niemand die er destijds bij stilstond dat Noord-Ierland een onoplosbaar probleem gaf, met die backstop en zo. Ik heb echt de indruk dat een kleine politieke elite ons wilde weghalen bij de EU, wellicht omdat zij er zelf beter van zou worden.”

Maar beter op welke manier dan?

“Wie weet welke belangen er spelen? Europa wil offshore-accounts aan banden leggen of openbaar maken. De financiers van brexitpolitici hebben misschien geen zin in die openheid.”

Sinds het referendum heeft Carol Hedges haar Duitse nationaliteit ‘hersteld’. Dat is mogelijk voor nakomelingen van mensen die in concentratiekampen zijn omgekomen. “Ik wist er niets van af, maar toen ik erover las, besefte ik meteen dat ik het wilde. Niet zozeer voor mezelf maar voor mijn kinderen en kleinkinderen, want die kunnen nu ook Duits worden.

“Toen de rassenweten van Nürnberg van kracht werden en ze hun burgerschap kwijtraakten – mijn moeder werd van de universiteit geschopt – besloten mijn ouders te vertrekken. Dat lukte net voor Hitler de grens sloot. De ouders van mijn moeder zijn meegekomen. De ouders van mijn vader, echter, vonden dat Duitsland een beschaafd land was, het land van Schiller en Goethe. Ze dachten dat de mensen Hitler en zijn knokploegen wel snel zouden doorzien, en dat de normaliteit zou terugkeren. Ik vond hun namen op de vertreklijsten uit Berlijn, en op de aankomstlijsten en de dodenlijsten van Auschwitz.

Gebakken lucht
Beeld Wouter Van Vooren

“Vandaag hoor ik weer veel mensen die beweren dat het gezond verstand uiteindelijk zal zegevieren. Ik hoor dat in Hongarije, of hier, maar hoeveel vertrouwen kunnen we hebben dat het niet uit de hand zal lopen?”

Gruwelijke lui

De andere boutade is: dat waren andere tijden. Ontwaart zij parallellen?

“Jazeker. Wat zien we in alle gevallen? Sterk leiderschap van een man die een slechte verhouding onderhoudt met de waarheid – die waarheid niet ziet als iets wat waardevol is of zelfs maar kan bestaan. Wat zien we nog? Een man die aan de macht wil blijven door het onderscheid te benadrukken tussen ‘ons’ en ‘de anderen’. De anderen zijn nu de buitenlanders en de EU. In de tijd van Hitler waren het Joden, zigeuners, homo’s of gehandicapten.

“Het mechanisme is hetzelfde: de andere creëren, de andere de schuld geven, het eigen land isoleren zodat de remmen wegvallen en de leiders hun eigen ideologie kunnen botvieren. Ik zie het tegenwoordig zowel op links als op rechts gebeuren.

“En dan is er nog het verglijdend taalgebruik. We worden ‘overspoeld’ door migranten, we zijn ‘in oorlog’ met de EU, en wie niet voor de brexit is, ‘kapituleert’. In het taalgebruik is het al oorlog.

“Ik zie de ironie wel. Angela Merkel geeft me een nationaliteit terug, terwijl David Cameron en Theresa May en Boris Johnson me mijn nationaliteit ontnemen. Ik bedoel, mijn Europese nationaliteit. Zonder de brexit zou ik wellicht de procedure voor een herstelde nationaliteit niet hebben aangevat.”

Hedges beschrijft in haar blog de toegenomen spanning in dit deel van het land. Een Hongaarse vriendin, die al lang in St Albans woont, en er kinderen kreeg, kampte na het referendum met xenofobie van de buren.

“Iemand vergiftigde haar kat. Haar echtgenoot werd bedreigd. Ze zijn uiteindelijk verhuisd. En dat in beschaafd, rijk St Albans. Waar je ook bent, er is altijd wel een groepje van gruwelijke lui.

“Ik ga voortdurend betogen. Maar EU-burgers zijn bang om mee te manifesteren. Zover is het gekomen.”

Haar Hongaarse vriendin mijdt de publiciteit en wil in ieder geval niet met mij praten.

In haar recentste misdaadroman, Intrigue & Infamy, beschrijft Hedges Jodenhaat en racisme in het Londen van de 19de eeuw. Injecteert ze de brexit-discussie in de victoriaanse tijd?

“Juist andersom. Haat voor de buitenlander heeft een lange geschiedenis in dit land. Tot 1858 mochten Joden niet in het parlement zetelen. De eed was christelijk en een Jood kon niet zweren op de christelijke Bijbel. In 1858 werd de zogenaamde Jodenwet uitgevaardigd die dat wel mogelijk maakte. Joden zijn vaak dit land uitgezet, te beginnen onder Richard II. Nu is het antisemitisme er op links en op rechts. De Conservatief Jacob Rees-Mogg zei aangebrande dingen. Binnen Labour worden Joden geviseerd. Ze verontschuldigen zich niet. Ze trekken hun woorden niet in. Dat is doelbewust.”

Ze heeft, ook weer in een blog, een driepunten-actieplan opgesteld, waarbij haar lezers opgeroepen worden om Amerikaanse parlementsleden aan te schrijven, om de eigen parlementsleden aan te schrijven, en om de media aan te schrijven. Zijzelf heeft ongeveer wekelijks een lezersbrief in de plaatselijke pers.

Waarom wil ze de Amerikaanse politici bewerken?

“Daar ligt mijn hoop. Nancy Pelosi (de Democratische leidster van het Huis van Afgevaardigden, RR) heeft al enkele keren gezegd dat het Amerikaanse Congres geen enkele handelsdeal met het Verenigd Koninkrijk zal goedkeuren als de Ierse vredesakkoorden na de brexit geschonden worden. De Ierse lobby in de VS is machtig, en over de twee partijen verspreid. Het Amerikaans Parlement kan voorkomen dat Trump en Boris Johnson een handelsovereenkomst afsluiten.”

Verkiezingsbezoek

De nationale leider van de Lib Dems, de liberale partij, is op bezoek in St Albans. Ze komt officieel met de locale middenstand praten, maar eigenlijk is dit een vroeg verkiezingsbezoek. Jo Swinson hoopt dat haar kandidaat Daisy Cooper de zetel van St Albans binnenhaalt. Eigenlijk is St Albans een vrij zekere Conservatieve zetel (met Labour als een verre derde), maar nu de Conservatieven opnieuw brexiteer Anne Main uitspelen, zien de liberalen hun kans schoon. Ze wonnen hier eerder dit jaar de gemeenteraadsverkiezingen.

Verkiezingsbezoek
Beeld Wouter Van Vooren

Zelfs haar lokale voorzitter loopt niet hoog op met de campagnekwaliteiten van Main. “Ze is een sterk parlementslid”, zegt Claudio Duran. “Ze wist de Bangladeshi gemeenschap in ons district aan zich te binden, maar ze is niet krachtdadig in haar uitspraken, ze maakt geen gebruik van sociale media.” En ze woont op 30 kilometer van St Albans, terwijl Cooper volop meedraait in het leven van de stad. Cooper is niet uit de media weg te branden. Van de andere kant: Cooper heeft al op andere locaties een gooi gedaan naar een parlementszetel. De Conservatieven suggereren dat St Albans niet haar eerste keus is, dat haar ambities elders liggen.

Het hoog bezoek van Swinson baart een lage opkomst. Welgeteld drie journalisten wonen haar persconferentie bij, de buitenlander inbegrepen.

De Lib Dems willen af van de brexit, via een nieuw referendum en/of na verkiezingen. Daarvoor zouden ze dan wel de meerderheid in het parlement moeten behalen, wat op zijn zachtst gezegd minder dan waarschijnlijk is.

De liberalen staan er goed voor in de peilingen (evenwel lang niet goed genoeg voor een meerderheid), maar traditioneel scoren ze beter in plaatselijke dan in nationale verkiezingen, en het zou een omwenteling zijn om van de derde partij in het land ineens de grootste te worden.

Swinson heeft geen tijd voor pessimisme. “Uit peilingen blijkt”, zegt ze, “dat honderden verkozenen op de wip zitten”.

Daisy Cooper zegt het wat uitvoeriger: “We hopen dat Remainers binnen de andere partijen op ons zullen stemmen. We trekken volgens peilingen evenveel voormalige Labour- als Conservatieve kiezers aan. Ze komen tot de vaststelling dat ze dichter bij onze waarden staan, dan bij die van hun oude partij. Er is een politieke aardverschuiving aan de gang. De oude tegenstelling tussen links en rechts is ten gronde verdwenen. Het gaat nu om de tegenstelling tussen degenen die openheid en internationale waarden voorstaan, en degenen die afsluiting en nationalisme verkiezen. De twee traditionele partijen zijn intern verdeeld tussen die twee polen. En degenen die de openheid voorstaan, komen nu bij ons terecht.”

Is het democratisch om de brexit tegen te houden waar een meerderheid voor gestemd heeft?, vraagt een journalist uit Watford.

Partijleider Swinson: “Mensen hebben het democratische recht om van idee te veranderen. Uit peilingen blijkt dat een meerderheid nu tegen de brexit is. Mensen worden zich steeds meer bewust van de gevolgen van een brexit. We hebben nationaal een tekort van 40.000 verplegers. Sinds het referendum zijn er 5.000 verplegers minder uit de EU. De brexit hééft al een impact. Duizenden banen zijn in de onzekerheid al verloren gegaan. Mensen moeten in staat gesteld worden dit te laten ophouden.”

Denkt ze echt dat de EU na al die jaren van troebelen het Verenigd Koninkrijk weer aan de borst zal drukken? “We hebben het recht om artikel 50 in te roepen”, zegt ze. Dat artikel stipuleert dat het VK bij de EU blijft zolang er geen akkoord is over een uittreding, en zolang de datum voor een no-dealbrexit niet is overschreden. Tot dan kan alles ongedaan gemaakt worden.

“Ik begrijp dat er volop frustratie is, maar zowel voor ons als voor de EU is de brexit niet het enige probleem. Er zijn zoveel dringende zaken waarrond we kunnen en moeten samenwerken: klimaat, innovatie, handel.”

Daisy Cooper: “Mensen kregen in 2016 te horen dat de brexit een fluitje van een cent zou zijn. De gemakkelijkste deal ooit. Drie jaar later staan we ongeveer nergens. We zijn zelfs nog niet aan het onderhandelen over een handelsakkoord. Als de brexit er komt, zijn we daar allicht nog vijf of tien jaar over aan het palaveren. We verwaarlozen nu al drie jaar lang de andere problemen, en dat zal na de brexit nog vele jaren voortduren, en de onzekerheid doen aanhouden. Wij zeggen: vergeet de brexit, en laten we ons concentreren op de echte problemen: klimaat, gezondheidszorg, de mentale gezondheid van jongeren.”

Maar zelfs aanhangers van de partij betwijfelen hardop of de intrekking van de brexit een goede zaak zou zijn. Christo Tofalli, de baas van Ye Olde Fighting Cocks, komt de Lib Dems in ieder geval zijn steun toezeggen – vooral omdat ze openstaan voor een verandering van de bedrijfsbelasting. En hij wil het nog eens met zoveel woorden gezegd hebben: dat zijn pub de oudste van het land is, wordt nu erkend in het Guinness Book of Records. Niet dat hij daarmee specialisten overtuigt.