Waarom N-VA en PS maar niet aan samenwerken toekomen
Een optimist zou uit de aanstelling van de preformateurs Geert Bourgeois (N-VA) en Rudy Demotte (PS) kunnen opmaken dat het nog slechts een kwestie van tijd is voor een nieuwe federale regering met hun beider partijen rond raakt. Dat is een vergissing. Hoofdredacteur Bart Eeckhout analyseert de politieke week.
Tegen december een nieuwe federale regering? Moet kunnen, meende vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) in De ochtend. “We staan verder dan velen denken.”
Zou het? Dezelfde teneur zat ook in het interview dat afscheidnemend informateur Johan Vande Lanotte (sp.a) in deze krant gaf. Vande Lanotte werd daarin verrassend concreet over de te volgen weg: een combinatie van een genereus sociaal beleid en een streng migratiebeleid, naar Deens model.
De sp.a’er vertelde er nog bij dat de PS een drommels goede reden had om met de N-VA te onderhandelen. De sociale zekerheid stevent op het bankroet af. Vande Lanotte: “Over een klein jaar stopt de extra financiering van de sociale zekerheid. Wil de PS dat risico nemen?”
Dat zit zo. In principe wordt de sociale zekerheid gefinancierd door de bijdragen van werkgevers, werknemers en zelfstandigen. Die middelen schieten tekort, en dus past de staat vanuit andere bronnen bij. Op die ‘evenwichtsdotatie’ is evenwel een tijdslot gezet: vanaf 2021 wordt het tekort slechts aangevuld als er eerst voldoende bespaard is op de sociale zekerheid zelf.
Met die wurgkoord om de hals is het onmogelijk om een linkse ‘retour du coeur’ in het sociale beleid mogelijk te maken, met bijvoorbeeld verhoogde minimumpensioenen. En dus kunnen de Franstalige socialisten maar beter gauw een regering vormen om het beleid om te gooien.
Er zit evenwel een stevig gat in die redenering. Het klopt dat de PS in de federale regering wil om de sociale zekerheid te bewaken. Maar waarom zou ze daarvoor de N-VA onder de arm nemen? In tegenstelling tot de N-VA heeft de PS nog een alternatief: paars-groen, weliswaar dan zonder meerderheid in het Nederlandstalige deel van de Kamer en vooralsnog tegen de zin van Open Vld. Ook niet simpel.
Tijdens hun informatieronde stuurden Johan Vande Lanotte en Didier Reynders (MR) kordaat weg van de groene optie. Begrijpelijk, vanuit hun positie. Enkel een ‘Grote Coalitie’ met PS én N-VA heeft een stabiele meerderheid aan weerszijden van de taalgrens.
Oerknal
Zeker Vande Lanotte liep zich het vuur uit de sloffen om die coalitie mogelijk te maken. Daarmee treedt de Oostendenaar in de voetsporen van die andere socialistische ‘dienaar van de staat’, Willy Claes. Die mag er zich graag op beroemen dat hij de Vlaams-nationalist Hugo Schiltz en de Franstalige socialist André Cools bij elkaar wist te brengen.
Volgens de overlevering was het Schiltz die in 1976 Claes als eerste een briefje schreef met de woorden ‘Zo kan het niet verder’ en de vraag om elkaar te ontmoeten. Begin 1977 volgde een eerste discrete afspraak met Cools erbij – de oerknal van het federale België, zeg maar.
Is Johan Vande Lanotte de Willy Claes van deze tijd? Zelfde realpolitieke pragmatisme en hang naar de macht, zelfde gave om te netwerken over alle partijgrenzen heen (en ja, ook wel hetzelfde talent om de neus in zaakjes te steken die niet altijd even fris ruiken).
Alleen: de tijden zijn anders. Wat de band tussen Schiltz en Cools destijds zo hecht maakte, was wederzijds vertrouwen en de wil om er samen uit te komen. Dat ontbreekt vandaag.
Bij de interessante maar hoogst theoretische denkoefeningen over mogelijke samenwerking van N-VA en PS wordt dat ene menselijke, emotionele fundament altijd over het hoofd gezien: vertrouwen. Het is het cement van elke coalitie. Het lijkt verwaarloosbaar en banaal, maar zonder bouw je geen regering. Zo’n band is er vandaag niet tussen N-VA en PS. Tussen Bart De Wever en Elio Di Rupo is het respect gemeend, maar verder dan wat courtoisie gaat dat niet.
De laatste (en eerste) poging om er gezamenlijk wat van te maken onder N-VA en PS dateert uit 2010 toen in Villa Hellebosch in Vollezele een poging ondernomen werd om de contouren van een federaal akkoord te schetsen. Dat liep faliekant af. Sindsdien zijn er amper pogingen geweest om de brug te slaan.
Enige drukte is gemaakt over een etentje, vorige maand, met De Wever, Di Rupo en ook nog Paul Magnette en Theo Francken erbij. Dat de lunch, inclusief het menu met tarbot en jakobsschelpen, meteen uitlekte, geeft de politieke waarde ervan weer: nul.
Luchtspiegeling
Wat evenzeer ontbreekt, is een gedeeld idee over de toekomst van het land. Loopt het Belgische model lek? De N-VA vindt het prima. En dus blijft de PS uiterst kil communiceren over de stand van de onderhandelingen. Ook nu ze samen met de N-VA een preformateur in de piste sturen. Want dat, zegt PS, betekent niet dat de twee partijen ook samen gaan onderhandelen.
Het is waar, intussen laat N-VA geen kans onbenut om te benadrukken dat zij de hand wel wil reiken. Ook na de vorming van de Vlaamse regering liet Bart De Wever verstaan dat zijn partij best ook in de federale regering gaat zitten, wil ze coherent kunnen besturen. Als je bijvoorbeeld dat gewenste, harde integratiebeleid wilt uitvoeren, kun je beter ook dicht bij de knoppen van het federale asielbeleid zitten.
De vraag is hoe gemeend dergelijke ballonnetjes zijn. Zijn ze niet eerder bedoeld om de verantwoordelijkheid van de federale blokkage in de schoenen van de PS te schuiven? Als de Franstalige socialisten N-VA uit de formatie duwen, kunnen De Wever & co. in hun gekoesterde rol van slachtoffer kruipen.
Het enige reële alternatief voor N-VA is dus een regering met de PS en zonder staatshervorming. Het zou een woordbreuk zijn ten aanzien van de kiezers waar zelfs de bocht over de woonbonus bij in het niet valt. Waarom zou de partij zich dat risico op de hals halen?
Niets is onmogelijk. Elke kilte kan ooit ontdooien. Maar het idee van een paars-gele coalitie met N-VA en PS is voorlopig nog altijd maar een verre luchtspiegeling.