Fel, energiek en geduldig. Wordt zij de uitdager van Trump in 2020?
Elizabeth Warren maakt sinds kort een reële kans om de Democratische presidentskandidaat te worden. Haar plannen voor een ‘eerlijker Amerika’ jagen de gevestigde orde de stuipen op het lijf.
Jarenlang heeft Elizabeth Warren gewaarschuwd dat het grote geld te veel invloed heeft op de politiek, en dat ze daar wat aan wil doen – en dus liet het grote geld de afgelopen weken zijn invloed gelden om te voorkomen dat ze daar wat aan gaat doen.
“Als het ernaar gaat uitzien dat Warren de Democratische nominatie krijgt, zullen er pogingen worden gedaan dat tegen te houden”, dreigde een anonieme Democratische fondsenwerver in The Washington Post.
“Democratische geldschieters op Wall Street waarschuwen de partij: als jullie Elizabeth Warren nomineren, blijven wij aan de zijlijn staan of steunen we Trump”, meldde tv-zender CNBC.
“Pas op voor Elizabeth Warren”, kopte een voormalige adviseur van Bill Clinton simpelweg, boven zijn column in The Wall Street Journal.
Precies, dacht Warren. Ze citeerde de dreigende teksten op Twitter en zette er het zinnetje boven dat presidentskandidaten normaal gesproken boven advertenties zetten die hun juist goedgezind zijn. “Ik ben Elizabeth Warren en ik sta achter deze boodschap.”
Elizabeth Warren (70), senator uit Massachusetts, is in een nieuwe fase van de presidentsrace beland. In de grafiek van RealClearPolitics, die het gemiddelde van alle relevante opiniepeilingen weergeeft, kruiste de lijn van Warren voor de allereerste keer die van Joe Biden, de voormalige vicepresident die sinds het begin van de campagne favoriet was bij de Democraten. Warren, die begin dit jaar nog maar op zo’n 5 procent van de Democratische kiezers kon rekenen, staat nu net als Biden op 27 procent.
Goed, het zijn maar peilingen en de voorverkiezingen zijn pas over ruim drie maanden. Maar Biden zal voorlopig blijven kampen met de electorale gevolgen van het verdacht goed betaalde baantje van zijn zoon in Oekraïne en de andere kanshebber, Bernie Sanders, zal voorlopig blijven kampen met de electorale gevolgen van zijn hartaanval van vorige week. En omdat de laatste tijd ook veel aanhangers van andere Democratische kandidaten naar Warren zijn overgelopen, heeft zij nu het punt bereikt waarop Amerikanen die alles liever bij het oude houden ineens denken: oh oh...
Als je haar zo tegenkomt, tijdens een campagnestop deze zomer in New Hampshire, lijkt ze geen vrouw om bang voor te zijn. Ze is fel en energiek, en steekt tijdens haar toespraak vaak haar vuist omhoog, maar als ze uitgesproken is, wil bijna iedereen met haar op de foto. Geduldig werkt ze de slingerende rij af: van de selfies heeft ze een statistisch statement gemaakt, met een teller die volgens haar campagne inmiddels op zestigduizend staat. Ze wil letterlijk aanraakbaar zijn. Geen vrouw op een voetstuk zoals Hillary Clinton dat was, geen vrouw die van haar pantsuits een politiek pantser maakt, maar een praktische vrouw in een zwarte broek, een zwarte top en een loshangend vest, gewoon omdat dat lekker zit en je daarin makkelijk de handen uit de mouwen kan steken.
Haar man Bruce staat met wat toeschouwers te keuvelen en loopt daarna nog even een rondje met de labrador die ook mee is, en als ze klaar is met de kiekjes stappen ze in een witte Ford en rijdt hij haar naar huis, in buurstaat Massachusetts. Zo gezellig kan het zijn, de politiek.
Maar intussen gaat het wel ergens over. Het gevaar dat de gevestigde orde in Elizabeth Warren ziet, zit in haar ideeën en in de steeds groter wordende populariteit daarvan.
Ze wil het Amerikaanse politiek-economische systeem “structureel veranderen”, zegt ze, omdat het alleen nog werkt voor het Amerikaanse bedrijfsleven en voor een kleine bovenlaag van de bevolking. ‘De overheid werkt geweldig’, zegt ze, “voor de bedrijven! We moeten het benoemen zoals het is: corruptie. Dat is corruptie!”
En dan komen haar ideeën. Lobbyisten afschaffen. Geen draaideur meer tussen Wall Street en Washington. Nieuwe regels voor banken om consumenten te beschermen. De vakbonden versterken. De grote techbedrijven opbreken (Mark Zuckerberg noemde Warren in een uitgelekte opname een ‘wezenlijke bedreiging’ voor zijn bedrijf). De thema’s werden drie jaar geleden benoemd door Bernie Sanders en Donald Trump, met hun afkeer van geld in de politiek en het ‘moeras’ van plucheplakkers en baantjesjagers. Trump won ermee, maar ging zelf gewoon door met dergelijke praktijken; Sanders verloor ermee, maar had de grond bouwrijp gemaakt.
Het is Warren die daarop bouwt aan een ander, in haar ogen eerlijker Amerika. “Ik heb daarvoor een plan”, is de kreet waarmee ze haar toespraken doorspekt en die het tot T-shirts en koffiemokken heeft geschopt. Voor haar is een presidentschap geen eindstation van een lange politieke loopbaan, of van een zucht naar macht of zelfbevestiging. Het is gewoon de logische plek waar ze haar wetenschappelijk opgebouwde verontwaardiging het best kan botvieren.
Jarenlang was Warren Republikein. Ze werd geboren in Oklahoma, in het hart van het land, als kind van ouders die de beruchte stofstormen van de jaren dertig hadden meegemaakt, en groeide op aan de rafelranden van de middenklasse, maar met uitzicht op de American dream. Toen haar vader ziek werd, ging haar moeder werken. Het minimumloon dat zij verdiende was genoeg om het gezin te onderhouden en vier kinderen naar een goede openbare school te sturen. Warren ging studeren, trouwde, ging door met studeren, werd lerares, kreeg een kind, werd huisvrouw, ging weer studeren en bleef daarna, als meester in de rechten, als docent en onderzoeker en later als professor verbonden aan universiteiten. Ze dacht: iedereen krijgt kansen, je moet ze alleen zien te grijpen. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen geluk.
Dus toen ze in de jaren tachtig een onderzoek begon naar mensen die failliet waren gegaan, lag haar hypothese aanvankelijk in diezelfde lijn. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen pech. Dit waren mensen die te hoog hadden gegrepen, te veel risico hadden genomen. Of ze konden best hun schuld afbetalen, maar het waren oplichters die het systeem misbruikten. Elke schuld is je eigen schuld.
Maar nadat ze met twee collega’s bij de rechtbanken meer dan tweeduizend faillissementsverslagen had gelezen, concludeerde ze dat achter elk bankroet een verhaal schuilging van “echte pijn, woede, verdriet, vernedering en soms opluchting”, zo schrijft Warren in het boek As We Forgive Our Debtors. In een volgende studie onderzocht ze de oorzaken van de steeds penibelere situatie van talloze middenklassegezinnen en ontdekte dat de kosten van onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting zo hoog waren geworden dat er nog maar weinig marge voor pech was. Dat werd nog eens verergerd door de banken en creditcardmaatschappijen, die de schuldenbubbels voedden. De vrije markt, waarin ze altijd had geloofd, leidde tot groeiende ongelijkheid en uitwassen die uiteindelijk onhoudbaar waren, concludeerde ze.
De bankencrisis van 2008 bevestigde haar gelijk. Warren werd gevraagd voor een commissie die toezicht moest houden op de redding van de banken en belandde als een van de ‘nieuwe sheriffs van Wall Street’ op de cover van Time. In 2010 werd op haar aanraden het Consumer Financial Protection Bureau opgericht, dat Amerikanen moet beschermen tegen oplichterspraktijken van de banken. President Barack Obama vroeg haar vervolgens of ze een gooi wilde doen naar een Senaatszetel, en zo kwam ze in 2012, op 63-jarige leeftijd, in de politiek terecht.
Zo was het haar eigen empirische onderzoek dat haar politieke overtuigingen voedde. Ze gelooft, in tegenstelling tot Sanders, nog steeds in het kapitalisme, maar alleen als dat wordt beteugeld (Warren vergelijkt zich graag met president Teddy Roosevelt, die begin twintigste eeuw de kapitalistische uitwassen van de ‘Gilded Age’ bestreed). Het is in haar Amerika nog steeds mogelijk om schatrijk te worden, maar dan moet je wel, als je meer dan 50 miljoen dollar hebt, over elke dollar 2 cent extra belasting betalen.
“Is dat raar? Als je in dit land fortuin maakt, is dat niet alleen aan jezelf te danken. Je hebt dat fortuin in Amerika gemaakt, waar wij het onderwijs hebben betaald voor al je werknemers. Wij hebben de wegen en bruggen betaald waarover jij je spullen vervoert. Wij hebben de politie en brandweer betaald die je bedrijf hebben beschermd. Wij vinden het prima dat we daarin hebben geïnvesteerd. Maar we willen er wat voor terug. Twee cent van elke dollar. Zodat we iedereen de kans kunnen bieden om zo rijk te worden.”
Het zo geïnde geld, zegt Warren op campagne in New Hampshire, is genoeg voor de aanleg van nieuwe wegen, gratis kinderopvang voor iedereen, gratis peuterscholen, gratis hoger onderwijs en het kwijtschelden van bijna alle studieschulden. ‘En dan blijft er nog geld over!’ Het applaus zwelt aan, als ze dit rijtje opsomt. Niemand hier heeft 50 miljoen dollar of meer. Iedereen hier heeft kinderen of een studieschuld. De ongelijkheid in het land is zo extreem, dat bijna niemand er last van heeft als de extreme ongelijkheid wordt aangepakt.
Voor haar populistische voorstellen krijgt Warren, die altijd zegt dat haar Republikeins stemmende broers het ook met haar eens zijn, complimenten uit onverwachte hoek. Tucker Carlson, presentator op het rechtse Fox News, prees haar voor haar “economisch patriottisme” en noemde haar plannen “overduidelijk verstandig”.
“Vraag jezelf af”, zei hij tegen zijn kijkers, nadat hij Warrens plan had voorgelezen zonder haar naam te noemen, “zat daar iets bij waarmee je het oneens bent? Waarschijnlijk niet. Maar een Republikeinse volksvertegenwoordiger zou zoiets nooit zeggen. De woorden die je net gehoord hebt komen van – zet je schrap – senator Elizabeth Warren uit Massachusetts. Echt waar.”
De aanvallen op Warren zijn, vanwege de populariteit van haar plannen, nog niet heel inhoudelijk. De zwakste plek heeft ze zichzelf toegebracht, toen ze vorig jaar met een genetische test wilde aantonen dat ze, zoals ze uit de familieoverlevering had begrepen, indianenbloed had, en triomfantelijk het bijzonder magere resultaat (tussen 1/64 en 1/1024) als bevestiging presenteerde, en niet als de falsificatie die het net zo goed kon zijn. Tijdens haar Senaatsrace van 2012 maakten de aanhangers van haar Republikeinse tegenstander al tomahawk-gebaren; in een race tegen Trump, die haar standaard ‘Pocahontas’ noemt, zal dat nog een graadje erger worden. Warren heeft haar veronderstelde etniciteit nooit gebruikt om via positieve discriminatie een aanstelling te krijgen, zoals haar tegenstanders beweren, maar wel aangevinkt in een soort telefoongidsje voor professoren, in de hoop daarmee gelijkgestemden te ontmoeten.
Een andere poging haar te beschadigen kwam van de rechtse beroepsleugenaar Jacob Wohl, bekend van zijn verzinsels over Democraten en verdacht van een zwendeltje met aandelen, die op een speciaal belegde persconferentie verkondigde dat Warren buitenechtelijke sadomasochistische seks had gehad met een 24-jarige oud-marinier. Warren twitterde dat het haar herinnerde aan haar studentenjaren in Houston: de universiteit heeft als mascotte een cougar (poema), een benaming die ook wel wordt gebruikt voor een oudere vrouw met een jonge minnaar.
De recentste poging om haar in diskrediet te brengen kwam van Sanders-fans en werd opgepikt door rechts (ze zou een ontslag wegens zwangerschap hebben verzonnen), maar het aangedragen bewijs weersprak haar biografie niet.
Daarmee lijkt Warren de eerste aanvalletjes van buiten te hebben gepareerd. Ook op het dreigement van Democratische Wall Street-donateurs dat ze haar niet zullen steunen, had ze deze week een antwoord: ze wíl hun geld helemaal niet meer hebben. Ze wil het, ook als ze genomineerd wordt als Democratisch presidentskandidaat, zien te redden met de steun van kleine donateurs.
Tot nu toe paste ze dat principe, heel pragmatisch, alleen toe op de voorverkiezingen. Maar toen raakten de Democraten dáárover in paniek: want het geld dat de presidentskandidaat binnenhengelt, is voor een deel ook bedoeld voor alle andere Democraten die gekozen of herkozen moeten worden. Hoe moet dat als Warren het zonder dat grote geld wil doen? Toen zei Warren dat ze wel op fondsenwerfactiviteiten van de Democratische partij zal verschijnen, en dat ze alleen haar eigen campagne zonder hulp van de miljonairs en hun bedrijven wil voeren.
Elizabeth Warren heeft een plan: het systeem moet anders. De vraag is alleen of het systeem daar klaar voor is.
