Wat hebben machtige Amerikanen toch met steenrijke Oekraïners?

Viktor Pintsjoek is de meest trendy oligarch van Oekraïne. Hij runt een museum voor moderne kunst in het centrum van Kiev (gratis toegang), ­financiert een voltallig orkest en organiseert sinds 2004 een jaarlijks forum met vorige maand gasten als bestsellerauteur Yuval Noah Harari, de voormalige Britse premier Tony Blair en CNN-presentator ­Fareed Zakaria.

Amerikaanse presidenten en dito presidenten in spe dragen Pintsjoek op handen. Donald Trump noemde hem in 2015 – hij zou twee jaar later president worden – “een heel, heel speciale man”. Trump had net 150.000 dollar van de Oekraïense staaltycoon aangenomen in ruil voor een videotoespraak van 19 minuten op het jaarlijkse forum.

Pintsjoek was toen al lang close met Bill en Hillary Clinton, de Democratische oud-president en de oud-presidentskandidaat. Beiden spraken op het forum. Bill kwam op Pintsjoeks 50ste verjaardag in de Franse Alpen en hij nodigde de Oekra­ïner weer uit op zijn eigen 65ste verjaardag. Ondertussen maakte Pint­sjoek meer dan 13 miljoen dollar (11,5 miljoen euro) over aan de stichting van de Clintons.

Coole gast

De netwerken van oligarchen als Pintsjoek verklaren waarom Oekraïne, het op een na armste land van Europa, voor de tweede keer in drie jaar een hoofdrol speelt in een Amerikaans politiek schandaal. Eerst was er het schandaal rond Trumps campagneleider Paul Manafort, die moest aftreden wegens verzwegen miljoeneninkomsten in dienst van de corrupte Oekraïense oud-president Viktor Janoekovitsj. 

En nu is er de afzettingsprocedure tegen Trump, omdat hij de huidige president van Oekraïne ertoe zou hebben aangespoord onderzoek te doen naar de zoon van de Democratische presidentskandidaat Joe Biden – ja, ook ­Bidens zoon verdiende fortuinen in ­Oekraïne.

De lijntjes tussen de politieke elite in Washington en de Oekraïense kleptocratie lopen via Amerikaanse spindoctors, juristen en lobbyisten. Die worden betaald door Oekraïense oligarchen en hun bevriende politici.

“Ze geloven dat ze invloed kunnen kopen in Washington, en daar hebben ze gelijk in”, zegt Daria Kalenjoek, directeur van het onafhankelijke Anti-Corruption Action Center in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Pintsjoeks donaties zijn daar een goed voorbeeld van, stelt ze. “Politici in Washington behandelen hem als een coole gast en zijn niet in staat hem te bekritiseren.”

Schimmige privatiseringsdeals

In eigen land is niet iedereen zo lovend over Pintsjoek. Hij behoort tot de kleine groep personen die in voor­malige Sovjet-republieken bijna al het kapitaal in handen kregen via schimmige privatiseringsdeals. Zo kocht Pintsjoek een staalbedrijf van de overheid dankzij de goedkeuring van zijn schoonvader ­Leonid Koetsjma, die toen president van Oekraïne was. Met het kapitaal voor de oligarchen kwam politieke macht, die reikt tot in de rechtbank.

Vaste klant in Washington was oud-president Janoekovitsj, die in 2014 naar Rusland vluchtte. Janoekovitsj liet zich niet alleen bijstaan door Trumps latere campagneleider Manafort, de best­betaalde Amerikaanse spindoctor in Oekraïne – Manafort verdiende er ruim 60 miljoen dollar (54 miljoen euro). ­

Janoekovitsj huurde ook Vin Weber in, oud-adviseur van de Republikeinse presidentskandidaat Mitt Romney. En daarna de Podesta Group, het bedrijf van de invloedrijke lobbyist Tony Podesta, de broer van John Podesta, de voorzitter van Hillary Clintons presidentscampagne.

Janoekovitsj zette de Amerikanen in voor allerlei politieke klusjes. Bijvoorbeeld om een ‘onafhankelijk’ rapport te schrijven over de veroordeling van een van zijn politieke tegenstanders. Een New Yorks advocatenkantoor kreeg 3,6 miljoen dollar (3,2 miljoen euro) voor het rapport dat de veroordeling ondersteunde. Het team stond onder leiding van Gregory Craig, topadviseur in de Witte Huizen van Clinton en Barack Obama.

Geopolitiek slagveld

Oekraïne is lang niet het enige land waar volop gebruikgemaakt wordt van Amerikaanse en andere westerse spindoctors, juristen en lobbyisten. Dictators over de hele wereld zijn al decennia klant.

Een belangrijke reden waarom ­Oekraïne nu komt bovendrijven, is de locatie van het land op de wereldkaart. Sinds de onafhankelijkheid in 1991 vormt het land een geopolitiek slagveld tussen het Westen en Rusland. De scheidslijnen zijn versterkt door de Russische annexatie van de Krim en de voortwoekerende oorlog tussen het Oekraïense leger (dat steun krijgt uit het Westen) en pro-Russische separatisten (die zwaar afhankelijk zijn van Moskou). 

Om die reden noemde The New York Times Oekraïne vorige week “het gastland van de nieuwe Berlijnse Muur” – een plek waar fortuinen te verdienen zijn voor Amerikanen met contacten in de Democratische en Republikeinse partijen.

“Landen met geopolitieke problemen zien de VS als het machtigste land ter wereld. Dat is waar ze invloed willen hebben”, zegt Oekraïne-deskundige Taras Kuzio. “Washington is voor hun de plek waar ze hun imago kunnen oppoetsen.”

Burisma, een Oekraïens gasbedrijf beschuldigd van witwassen, probeerde er met man en macht een total make-over te bewerkstelligen. Het bedrijf legde een oud-CIA-directeur vast, daarna een familievriend van de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en toen de zoon van vicepresident Joe Biden, ook al had die geen enkele ervaring met Oekraïne of gas. Ook begon het bedrijf met donaties aan de Atlantic Council, een denktank in Washington.

Corruptie en cynisme

Geld uit Oekraïne aannemen is niet illegaal. Samenwerken met Oekraïense oligarchen ook niet. Rick Davis, de campagneleider van presidentskandidaat John McCain die pleitte voor de democratisering van de voormalige Sovjet-Unie, hoeft aan niemand verantwoording af te leggen voor zijn latere samenwerking met een pro-Kremlin-oligarch in Oekraïne.

Wel dragen die westerse activiteiten bij aan corruptie en cynisme in Oekraïne, zegt Oekraïne-deskundige Kuzio. Volgens hem wekt de aanwezigheid van een reusachtige lobby-industrie en belastingparadijzen in het Westen de indruk bij corrupte leiders dat de democratische boodschap van westerse leiders niet meer is dan retoriek. En als zij met hulp van westerse bedrijven hun corruptie kunnen doorzetten, motiveert dat de Oekraïense bevolking niet om uit de omvangrijke zwarte markt te stappen en belastingen te gaan betalen.

Eerder dit jaar stelden Oekraïners een president aan die schoon schip belooft te maken. “De reden waarom we het nu over Oekraïne hebben, is dat Oekraïners het systeem proberen te veranderen”, zegt corruptiebestrijder Daria Kalenjoek. “We bevinden ons in een heel ingewikkeld schaakspel. Oekraïne is een slagveld tussen autocratie en democratie. Tussen de vrije wereld en de gesloten wereld. Tussen rechtsstaat en machtsstaat. Er staat ontzettend veel op het spel. Zelfs de positie van de president van de Verenigde Staten.”