Prioriteit Britse regering blijft brexit op 31 oktober, zegt koningin Elizabeth in troonrede

"De prioriteit van mijn regering (de Queen leest het regeerprogramma van premier Boris Johnson voor, red.) is altijd geweest om er zeker van te zijn dat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat op 31 oktober”, stak Queen Elizabeth II meteen van wal. De regering wil op basis van vrijhandel daarna een nieuw partnerschap met de EU afsluiten en een “eerlijk, nieuw en modern immigratiesysteem” uitwerken. Op binnenlands vlak komt er meer geld voor politie, onderwijs en gezondheid, beloofde de Queen.

De regering wil ook een einde maken aan het vrij verkeer van personen naar het Verenigd Koninkrijk. Bij een brexit zonder akkoord eindigt het vrij verkeer zoals dat vandaag bestaat voor EU-inwoners op 31 oktober. Op termijn, na januari 2021, zou voor EU-burgers dezelfde procedure moeten gelden als voor niet-EU-burgers, gebaseerd op een puntensysteem voor wie in het Verenigd Koninkrijk wil komen wonen.

Criminaliteit zou dan weer harder worden aangepakt. Eerder lekte al uit de Johnson en de zijnen daders van gewelddadige of seksuele misdrijven voor minstens twee derden hun straf willen laten uitzitten. Nu kunnen zij in principe na de helft voorwaardelijk vrijkomen.

Tot slot kwam ook het milieu aan bod. De regering is “gehecht aan” de omgeving en er komen maatregelen om lucht- en waterkwaliteit te promoten en het welzijn van dieren te vergroten. De trofeejacht wordt verboden. 

“Hoe minder men erover zegt, hoe beter”, zei de Ierse minister van Buitenlandse Zaken Coveney vanmorgen over de lopende brexit-onderhandelingen. “Ik denk dat het redelijk duidelijk is wat we moeten proberen, maar er zijn nu gedetailleerde technische gesprekken aan de gang en ik denk dat we daarvoor de noodzakelijke tijd en ruimte moeten geven.”

Belangrijkste knelpunt blijft de grens tussen Ierland en Noord-Ierland, dat deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk. De Europeanen eisen dat die grens te allen tijde open blijft om de geïntegreerde economie op het eiland en het broze vredesproces te vrijwaren. Tegelijkertijd willen ze vermijden dat er een gat in de grenzen van de Europese douane-unie en eenheidsmarkt wordt geslagen.

Barnier gaf de ambassadeurs van de EU-landen een briefing na een weekend van “constructief” overleg op technisch niveau met het Verenigd Koninkrijk. De gesprekken gaan vandaag verder, meldt de Europese Commissie. Barnier praat de EU-ministers voor Europese Zaken morgen in Luxemburg bij over de stand van zaken. 

Donderdag en vrijdag vindt in Brussel dan de laatste Europese top plaats vooraleer het Verenigd Koninkrijk van plan is de EU op 31 oktober te verlaten. De druk is groot om tegen dan vooruitgang te boeken.  Maar hoe langer positieve signalen uit het technisch overleg op zich laten wachten, hoe kleiner de kans op een politiek akkoord dan. Mogelijk moet er na de top nog verder onderhandeld worden, aldus Barnier. Brits premier Boris Johnson briefte zijn regering dan weer dat een deal nog mogelijk is, maar ook dat de Britten “zich klaar moeten houden om te vertrekken zonder deal”.

Een jaarlijkse Frans-Duitse topontmoeting op woensdag zal vermoedelijk ook overschaduwd worden door de brexit. De twee invloedrijke Europese landen kunnen daar alvast een voorschot nemen op de Europese top. Behalve de brexit staan daar ook zaken als de Europese begroting, de relatie met Turkije, de mogelijke toetreding van Albanië en Noord-Macedonië tot de EU en een ambitieus klimaatbeleid op de agenda. Het Britse vertrek en de stand van de onderhandelingen over een mogelijke deal zullen echter vermoedelijk de hoofdmoot worden.

Beide partijen besloten vrijdag de gesprekken te intensiveren. Van beide kanten klonk enig optimisme dat er een akkoord kan worden gesloten. Tegelijkertijd houdt de EU vast aan de noodzaak een harde grens in Ierland te voorkomen en de integriteit van de Europese interne markt intact te houden. Als er al een akkoord wordt gesloten, moet ook het Britse parlement er nog zijn goedkeuring aan geven.

Koningin Elizabeth reisde vanmiddag in een koets van Buckingham Palace naar Westminster om er de Queen’s Speech af te leveren. Normaal gezien is dat de jaarlijkse officiële opening van het parlementaire jaar, maar nu is de koningin al van juni 2017 niet meer in het parlement geweest: de vorige eerste minister Theresa May wilde een parlementaire sessie van twee jaar, gefocust op brexit.

Precies die brexit bemoeilijkt de zaak ook deze keer. Alles begon al met de beslissing van Boris Johnson om het parlement vijf weken lang naar huis te sturen, officieel ter voorbereiding van de troonrede, maar volgens critici vooral een manier om de parlementsleden monddood te maken vlak voor de brexitdatum van 31 oktober. De oppositie kwam in opstand en het Britse Hooggerechtshof besliste uiteindelijk dat Johnsons beslissing onwettig was, maar de hele situatie zette de regering wel lijnrecht tegenover het parlement.

Dat verbeterde er in de weken nadien niet op. Net nadat Johnson had aangekondigd het parlement te willen verdagen, slaagde de oppositie er met de zogenaamde ‘Benn Act’ nog snel in de premier te verplichten de Europese Unie opnieuw om uitstel te vragen als er uiterlijk op 19 oktober geen nieuw brexitakkoord op tafel ligt. Dat gebeurde nota bene met de hulp van een twintigtal parlementsleden van Johnsons eigen Conservatieve partij. Een pijnlijke nederlaag voor de premier, die sinds zijn aantreden afgelopen zomer al zeven opeenvolgende stemmingen in het parlement verloor. Zo kreeg hij bijvoorbeeld tot twee keer toe geen meerderheid voor vervroegde verkiezingen.

Ook over de Queen’s Speech moet er gestemd worden, al volgt die stemming pas na vier à vijf dagen debat. Normaal gezien is dat een detail, maar in dit geval zou het wel eens kunnen mislopen. Johnson gooide de 21 rebellen na de stemming over de Benn Act uit de partij, en heeft lang geen meerderheid in het Lagerhuis. Als op dit moment elk oppositielid tegen de regering stemt, verliest die met 45 stemmen, telde de BBC.

In dat geval zou Johnson onder grote druk staan om ontslag te nemen: als een regering een stemming over de Queen’s Speech verliest, betekent dat dat de parlementsleden de plannen van de regering voor het komende jaar verwerpen. Maar tot een automatische val van de regering leidt het niet: de oppositie zou een motie van wantrouwen kunnen indienen, maar is daar niet toe verplicht. De regering kan ook zelf vervroegde verkiezingen vragen, maar heeft dan een tweederdemeerderheid nodig. Vraag is of de oppositie Johnson nieuwe verkiezingen gunt: volgens de jongste peilingen zouden die zijn positie zelfs kunnen versterken.

Dat alles leidt tot een uitzonderlijke zaterdagse zitting van het Lagerhuis, de eerste sinds 1982 toen Argentinië de Falkland-eilanden binnen was gevallen. Als er dan geen beslissing is gevallen, moet Johnson volgens een door het Lagerhuis aangenomen wet de EU om uitstel vragen tot eind januari. Gaat het parlement wel akkoord met een bereikte deal, dan zijn er nog een kleine twee weken om in hoog tempo allerlei andere benodigde wetten aan te nemen.