Bruegel is niet wie u denkt: Koninklijke Bibliotheek toont schatten en laat een streetartist los op de muur
De Koninklijke Bibliotheek toont een schat aan grafisch werk van Pieter Bruegel de Oude op een aantrekkelijke manier aan het brede publiek: drie originele tekeningen en àlle gedrukte prenten, zelfs in meerdere versies. Een mooie, zwart-witte afsluiter van het Bruegeljaar die u bovendien op een bijzondere plek brengt: het Paleis van Karel van Lotharingen.
Wist u het al? Pieter Bruegel de Oude werd 450 jaar geleden begraven in de Kapellekerk in Brussel. Er viel het afgelopen jaar niet aan Bruegel te ontsnappen. Van de grote tentoonstelling in Wenen (450.000 bezoekers!) tot evenementen in Bokrijk of in Dilbeek of de restauratie van Dulle Griet: de 16e-eeuwse meester was overal. En het is nog niet afgelopen.
Om het Bruegeljaar in schoonheid af te sluiten laat de Koninklijke Bibliotheek in Brussel (KBR) nu haar schatten zien. "Pieter Bruegel was vrijwel vergeten in de 19e eeuw," zegt Maarten Bassens, samen met Joris Van Grieken curator van de expo "The world of Bruegel in black and white". "Dankzij de conservators van het prentenkabinet hier raakte zijn werk weer bekend."
Dankzij zijn prenten raakte Pieter Bruegel zo wijdverspreid
De Koninklijke Bibliotheek heeft drie originele pentekeningen van Pieter Bruegel in bezit, in bruine inkt. En daarnaast àlle 70 prenten - gravures en etsen - vaak in meerdere drukken. Dat grafisch werk is omvattender dan de 40 schilderijen die Bruegel maakte.
Een echte Bruegel voor een dagloon
"Een schilderij werd gemaakt voor een opdrachtgever die het in zijn privévertrekken hing. Een prent kende een veel grotere verspreiding en werd verkocht tegen een democratische prijs," verduidelijkt Maarten Bassens. Voor het dagloon van een geschoolde arbeider in de stad was zo'n Bruegelprent te koop. Met name in de Antwerpse winkel "Les quatre vents" van handelaar en uitgever Hiëronymus Cock en zijn vrouw Volcxken Diericx gingen ze vlotjes over de toonbank.
Beluister hier een gesprek met curator Maarten Bassens
De manier van werken wordt aanschouwelijk gemaakt op de tentoonstelling. Bruegel maakte de tekening, (hijzelf of) een graveur zette die over op een koperen plaat en vervolgens werden de prenten gedrukt. Soms op 1.500 exemplaren en meer. Al die prenten worden beschouwd als originele Bruegels. Tot in de 18e eeuw werden de koperplaten gebruikt, tot ze in de nevelen van de tijd verdwenen.
Vergelijk hier de pentekening "Luxuria" (De wellust) uit "De zeven hoofdzonden" met de gravure. Pikant detail: de bisschopsmijter is vervangen door een neutraler hoedje.
Op de prenten van Pieter Bruegel is de voorbije jaren doorgedreven wetenschappelijk onderzoek verricht. Het project "Fingerprint" van de KU Leuven, met speciale visuele technieken, bracht inzicht in "de hand" van Bruegel en van alle medewerkers. De etsen en gravures zijn ook allemaal gerestaureerd. De Koninklijke Bibliotheek kreeg voor deze tentoonstelling subsidie van Toerisme Vlaanderen, de Regie der Gebouwen, het Fonds Baillet Latour en de Nationale Loterij.
Wat is er zoal te zien op die drukbevolkte prenten? Het leuke is dat je als bezoeker van heel dichtbij kunt kijken; vaak liggen de prenten vlak onder glas op een tafel.
"Ook in zijn prentkunst blijkt dat het romantische idee van de "boeren-Bruegel" achterhaald is," zegt Maarten Bassens. Na zijn reis naar Italië maakte hij talloze prenten met landschappen vol verbeelding, die ook voor latere kunstenaars beeldbepalend waren. Hij haakte aan bij de populaire monsterfiguren van Jeroen Bosch; hij tekende een prachtige reeks van zeven hoofdzonden en zeven deugden en nogal wat prenten bevatten een levensles. Zoals hierboven "De alchemist": een waar stripverhaal met een knoeiende alchemist, zijn vrouw met een lege beurs, zijn bloedjes van kinderen in een holle voorraadkast. Bruegel tekende ook fiere schepen met bolle zeilen, waarvan telkens vele afdrukken werden gemaakt.
Er was wel degelijk een wisselwerking tussen schilderij en prent, legt Maarten Bassens uit. Uit zijn bekende schilderij "De strijd tussen carnaval en vasten" haalde Bruegel bij voorbeeld aparte scenes uit het straattoneel, zoals de wildeman of de vuile bruid, en dat werden vervolgens prenten.
Behalve etsen en gravures zijn dus ook drie originele tekeningen van Pieter Bruegel te bewonderen in de KBR. "Beek met een visser en een watermolen" is met snelle halen op papier gezet, zeer trefzeker en zonder voorbereiding.
De expo is helder, overzichtelijk en zelfs speels. Door kijkgaatjes kun je details van de prenten bewonderen. En opvallend is dat de vertrekken van het Paleis van Karel van Lotharingen weer volop in gebruik zijn.
Waait er een nieuwe wind door de wat stoffige Koninklijke Bibliotheek? "Dit is onze eerste grote publiekstentoonstelling", zegt algemeen directeur ad interim Sara Lammens. "Volgend jaar komt hier een museum met onze Bourgondische handschriften en daarna volgen nog meer tentoonstellingen. We hebben zelf minder werkingsmiddelen dan voorheen, maar dankzij onze partners (onder meer Toerisme Vlaanderen schiet de federale wetenschappelijke instelling KBR financieel te hulp, nvdr) konden we de infrastructuur aanpassen. We hebben de collectie in huis; nu wordt het makkelijker om die te tonen.
De KBR voert een nieuw logo en een nieuwe slogan, "Koester de tijd". En is helemaal bij de tijd: wie op de Kunstberg loopt ziet dé blikvanger van deze tentoonstelling: een mural van de Britse streetartist Phlegm. Hij graveerde trouwens een eigen interpretatie van "Luxuria" of "De wellust" van good old Pieter Bruegel.
