Gedwongen afzondering van kinderen en jongeren moet overal een uitzondering worden

"De muren zijn van mousse. Er zit ook een klein raampje in deur. Zo kan de begeleiding kijken of je rustig bent". Met deze woorden beschrijft de 10-jarige Robin de afzonderingsruimte in zijn voorziening. "Op de muur staan vuile woorden gekrast", vertrouwt hij ons ook nog toe. Robin vertelt dat hij in afzondering moet als hij te wild is of te veel ruzie maakt.

Net als Robin komen jaarlijks heel wat kinderen en jongeren in aanraking met afzondering. Omdat ze het zelf meemaken of omdat ze het zien gebeuren bij hun leeftijdsgenoten. Het gaat om jongeren die verblijven in de kinder- en jeugdpsychiatrie of een voorziening van de integrale jeugdhulp, of om leerlingen die schoollopen in het bijzonder onderwijs.

Deze jongeren hebben het niet altijd gemakkelijk. Ze zijn kwetsbaar. Dat maakt ook dat het werk van begeleiders en leerkrachten niet te onderschatten is. Zowel jongeren als begeleiders betrekken in het zoeken naar alternatieven voor afzondering is nodig. 

Momenten van afzondering zijn sleutelmomenten in het leven van jongeren. Momenten vol vragen en eenzaamheid. Soms van schaamte en angst. Het zijn momenten die jongeren bijblijven, soms jarenlang. Afzondering laat een impact na op kinderen en jongeren, maar ook op hun begeleiders of leerkrachten. Toch gebeurt afzondering in Vlaanderen nog te vaak.

De zeventienjarige Senna verblijft door een depressie in de jeugdpsychiatrie. Ze kan het aantal keren dat ze de voorbije maand in afzondering zat, niet op haar handen tellen. "Met de feestdagen was ik er een hele week. Ik mocht twee keer naar buiten om te douchen. Ze zeiden dat het uit voorzorg was. Maar zo lang in zo’n kleine ruimte moeten zijn, deed me alleen nog slechter voelen".

De elfjarige Torben kent de "ijzeren deur" van de afzonderingsruimte op zijn school heel goed. "Soms ga ik er zelf, dan kan ik mijn boosheid wegboksen op de zitzak en blijft de deur open. Maar als ik stout was in de klas, duwen ze de deur dicht. Dat maakt me verdrietig. Ik wil niet opgesloten zijn". 

De verhalen van jongeren leren ons echter dat afzondering ook gebeurt als straf als jongeren agressief zijn of zich niet naar de regels gedragen. Afzondering beukt in op de integriteit van jongeren en kan nooit een straf of opvoedende maatregel zijn.

Nochtans schrijven (inter)nationale richtlijnen en verdragen, waaronder het Kinderrechtenverdrag, dat afzondering enkel kan als uiterste maatregel, als alle alternatieven uitgeput zijn én als de jongere of zijn omgeving in acuut gevaar is. En dat afzondering enkel kan in een veilige en menswaardige ruimte. Waarom deze ruimte bijvoorbeeld niet samen met jongeren inrichten?

Jongeren missen vooral nabijheid en contact tijdens momenten van afzondering. Ze botsen letterlijk tegen muren. Over dat gevoel van onmacht vertelt de zeventienjarige Lotte ons: "Ik bonkte minutenlang met mijn vuisten tegen de muur. Ik schreeuwde. Niemand kwam. Waarom laten ze je alleen als je je zo slecht voelt?" Afzondering geeft jongeren het gevoel niet gehoord en niet begrepen te worden.  

De vijftienjarige Adam dat het voelt "alsof je weggestoken wordt". Wanneer hij over zijn ervaringen in de afzonderingsruimte praat, zegt hij vooral menselijk contact te missen. "Als je je slecht voelt, moet je niet alleen zijn. Dan heb je net mensen nodig die bij jou zijn. Helemaal alleen opgesloten zijn met alle shit in je hoofd maakt het ongelooflijk zwaar", besluit hij. 

Onze voornaamste aanbeveling is dat afzondering écht een uitzonderingsbeleid moet worden, overal. Het moet anders, en het kan ook anders. Heel wat voorzieningen en scholen gaan vandaag al op inspirerende wijze met jongeren aan de slag.

Zij passen afzondering niet of heel zelden toe en vinden manieren om jongeren niet alleen te laten tijdens deze moeilijke momenten. Deze praktijken tonen ons dat voorzieningen en scholen zelf al sleutels tot verandering in handen hebben. Nu nog de moed vinden om het slot overal in een andere richting te draaien.