Roemenen in België: de onzichtbare gemeenschap

We zien ze nauwelijks en ze lopen zelden in het oog, maar ze zijn er wel. Al vijf jaar lang voeren de Roemenen de ranglijst aan van de herkomstlanden van nieuwkomers in België. In 2017 vestigden zich ruim 18.000 Roemenen in ons land. Daarmee was de Roemeense immigratie bijna het dubbele van de Nederlandse en drie maal zo groot als de Syrische, Marokkaanse of Poolse instroom. In totaal wonen er nu meer dan 90.000 Roemenen in België, al reizen ze dikwijls nog heen en weer. Het zijn bij uitstek arbeidsmigranten: ze komen om te werken. 

Niet alleen de omvang van de Roemeense gemeenschap in ons land kan verrassen, ook de spectaculaire groei ervan springt in het oog. In tien jaar tijd, tussen 2008 en 2018, is er sprake van een verzesvoudiging. De Roemeense immigratie kwam uiteraard pas goed op gang na de toetreding van Roemenië tot de EU in 2007.

Tot en met 2013 golden er nog een aantal beperkingen op de arbeidsmigratie vanuit Roemenië; anders dan gebruikelijk binnen de EU hadden Roemeense werknemers nog een arbeidsvergunning (of 'arbeidskaart') nodig. In 2014 viel die grendel weg.  Het effect was meteen meetbaar: vanaf 2014 kwam de grootste groep migranten in België, jaar na jaar, uit Roemenië.  

Werk en wonen

Veel Roemenen komen aanvankelijk zonder gezin. Mannen werken heel vaak in de bouwsector, vrouwen in de zorg en verpleging of als poetshulp. Pas later, als ze wat meer zekerheid hebben verworven, laten ze hun partner en gezin overkomen (zie hieronder).

Opvallend is het hoge aantal zelfstandigen. Ook in de groep van buitenlandse zelfstandige ondernemers zijn de Roemenen al vijf jaar lang de koplopers. Er zijn nu zo'n 29.000 Roemenen als zelfstandigen geregistreerd. In hoeverre daar ook schijnzelfstandigen bij zijn die in de praktijk voor een baas werken, is een moeilijke kwestie van interpretatie. Zelf voeren ze graag aan dat ze liever de controle behouden over hun eigen tijdsbesteding en uren: ze willen lange dagen maken door het jaar heen om langer in Roemenië te kunnen zijn in de zomer of om meer te kunnen sparen. Daarbij komt dat ze vaak in familiaal verband of via netwerken uit het dorp of de eigen regio rekruteren en/of samenwerken.

De grens tussen de vrijheid van de freelancer enerzijds en uitbuiting of zelfuitbuiting anderzijds is soms dun. Het is aan de sociale inspectie om uit te maken waar het zelfstandigenstatuut tot sociale fraude leidt. 

Daarnaast heb je ook heel wat Roemeense seizoensarbeiders, voornamelijk in de tuinbouw en de fruitpluk. Daarom vind je bijvoorbeeld heel wat Roemenen rond Hoogstraten en (seizoensgebonden) Haspengouw. Andere concentraties zijn er aan de westrand van Brussel (Anderlecht en Laken) en in Antwerpen. Maar ook West-Vlaanderen trekt veel Roemeense migranten aan: de krapte op de arbeidsmarkt en de nood aan technici voor de bouw of metaalconstructie zorgt voor een opvallende Roemeense aanwezigheid rond Roeselare. 

Geloof en cultuur

Meer dan 80 procent van de Roemenen zijn orthodoxe christenen - net als de Grieken of de Russen. Dat zie je ook in België. Daar waar er veel Roemenen wonen, heb je kerken waar de Roemenen op zondag hun orthodoxe eredienst houden. Dat gebeurt onder meer in Hoogstraten, Turnhout, Aalst en Schaarbeek. In Antwerpen heeft de Roemeens-orthodoxe parochie recent het katholieke kerkgebouw van Onze-Lieve-Vrouw Rozenkrans overgekocht. De kerk is in Byzantijnse stijl gebouwd, wat heel toepasselijk is voor een liturgie volgens de orthodoxe ritus.

Niet alle Roemenen zijn orthodox; in Laken heb je een evangelische Roemeense kerkgemeenschap. En op het gevaar af dat het ingewikkeld wordt: er zijn ook Roemeense Grieks-katholieken. Die kerkelijke stroming is verbonden met de katholieke kerk van Rome, maar houdt er een andere liturgische kalender en ritus op na. Bovendien mogen Grieks-katholieke priesters trouwen. In de Sint-Maria-kerk in Schaarbeek wordt op zondag een Grieks-katholieke dienst gehouden... in het Roemeens. 

In een land waar de katholieke kerken op zondag leeglopen, misvieringen geschrapt worden en parochies noodgedwongen fusioneren, mag het verbazen hoe een Roemeense kerk als die in Wilrijk zondag na zondag volloopt. Voor migranten is het geloof heel dikwijls een verbindende factor, en voor de Roemenen is dat niet anders. En volgens de Vlaams-Roemeense vormingswerkster Florinela Petcu is dat des te begrijpelijker in een Vlaamse context.

"De Vlamingen, en ik ben niet de eerste die dat zegt, zijn redelijk gesloten. (...) Elkaar kunnen ontmoeten is altijd en overal belangrijk, maar zeker in een vreemd land, en zeker in een zo gesloten gemeenschap als de Vlaamse gemeenschap. De mensen die zonder hun families naar de zondagsdienst komen hebben een voormiddag lang het gevoel dat ze weer even in Roemenië zijn." 

Videospeler inladen...

De keerzijde: Roemenië loopt leeg

België is niet het enige land waar Roemenen zich gevestigd hebben. Meteen na de toetreding van Roemenië tot de EU in 2007 trokken ze dikwijls naar Spanje, Italië of Portugal - landen met een Latijnse taal, net als het Roemeens. Maar toen de financiële en economische crisis Zuid-Europa ongenadig hard raakte, vielen daar nog weinig kansen te rapen. West-Europa kwam meer in trek. 

De emigratie van jonge Roemenen nam de proporties aan van een heuse exodus. In 1990 telde Roemenië nog ruim 23 miljoen inwoners. Dat zijn er nu nog 19,5 miljoen - en volgens sommige schattingen nog minder. Omdat veel Roemenen pendelen tussen hun herkomst- en hun immigratieland, of slechts voor seizoensarbeid elders verblijven, valt het precieze aantal moeilijk te bepalen. Jaarlijks zouden er nog altijd ongeveer 200.000 vertrekken.

Die migratie verandert het uitzicht van de Roemeense dorpen en stadjes van waaruit veel migranten vertrekken. Typisch zijn de grote maar onbewoonde huizen, vaak nog niet helemaal afgewerkt. Als je goed kijkt zie je er zo tientallen in één wijk. Ze zijn recent gebouwd door migranten met het oog op hun terugkeer naar Roemenië, maar die terugkeer wordt uitgesteld of komt er uiteindelijk niet. Vaak sturen de migranten ook geld naar hun ouders en familie, waarmee die dan hun woning kunnen renoveren of uitbreiden. 

Foto Ludwig Schryvers

Scheuring

Het zijn vooral jongvolwassenen en volwassenen die hun geluk elders gaan beproeven; de ouderen blijven achter en nemen niet zelden de zorg op zich voor hun kleinkinderen. Dat fenomeen van gescheiden levende gezinnen  - vader en moeder ergens in een buitenland en de kinderen in het Roemeense dorp -  kan psychologisch en sociaal zwaar wegen op de families.

"Zij leven met een soort drama", zegt Florinela Petcu. "Ze moeten ergens gaan werken om geld te verdienen en naar hun kinderen te sturen, terwijl de kinderen daar veel liever zouden hebben dat hun ouders thuis bij hen zouden blijven. Ik denk dat er soms ook sprake is van een schuldgevoel bij de ouders, maar dat zeer weinig mensen daarmee naar buiten durven te komen. Ze worden intern verscheurd: heb ik er wel goed aan gedaan om mijn kinderen achter te laten? Ik heb me kapotgewerkt om geld te verdienen, maar ik zie mijn kinderen niet."

"Ik zou niet over schuld willen spreken", zegt George Valcu, de priester van de Roemeense orthodoxe kerk in Wilrijk. "We proberen vanuit de kerk zeker geen schuldgevoelens aan te praten. Maar we adviseren de families wel om zich zo snel mogelijk te herenigen, en we helpen hen daarbij als dat enigszins kan. Ofwel in België ofwel thuis in Roemenië."

Volgens Valcu gaat het bij dat soort situaties niet om uitzonderingen, maar om "een fenomeen". Toch zou die trend intussen wat veranderen: steeds meer Roemenen nemen nu hun gezin mee of laten het na een tijdje overkomen. Je leest het in de bevolkingsstatistieken: twintig jaar geleden was de gemiddelde inwoner van Roemenië nog geen 35 jaar oud, vandaag ligt dat gemiddelde al rond 43 jaar. 

Foto Ludwig Schryvers

Nog tot 2 februari loopt in ons land het festival "Europalia: Roemenië", dat tweejaarlijkse festival focust dit keer op Roemenië. Zo kunt u in Bozar in Brussel naar de tentoonstellingen "Brancusi" en "Perspectives", over het ontstaan van de Roemeense identiteit in de 19e eeuw en de val van Ceausescu in 1989. Zaterdag opent in het Gallo-Romeins museum in Tongeren de expo "Dacia felix", over het roemrijke verleden van Roemenië.

Bekijk hier ook de reportage uit "Terzake":

Videospeler inladen...

Meest gelezen