Het vrouwelijk orgasme: hoe parende konijnen een raadsel oplossen

Stilaan komt er een dieper inzicht in het vrouwelijk orgasme, een van de grootste raadsels uit de biologie. Met dank aan konijnen op prozac.

Het is een van dé vraagstukken uit het seksueel onderzoek: waarom krijgen vrouwen een orgasme? Waarom mannen een orgasme krijgen is glashelder – zij zijn gemakkelijker te doorgronden. In de loop van onze evolutie zijn vrouwen hun vruchtbare momenten gaan verbergen. Dat had een aantal voordelen. Je kunt zo, bijvoorbeeld, vermijden dat hitsige mannen je dagenlang lastigvallen omdat ze merken dat je vruchtbaar bent. Bij chimpansees gebeurt dat wel, en niet zonder gevaar: mannelijke opdringerigheid kan de vrouwelijke dieren het leven kosten.

Als je kinderen wilt maken, impliceert verborgen vruchtbaarheid dat je permanent seksueel actief moet zijn – anders kun je het vruchtbare moment missen. Om die activiteit te stimuleren, heeft de natuur een handje geholpen, via darwiniaanse natuurlijke selectie. Dat passieve proces heeft seks plezierig gemaakt, want als iets plezierig is, zul je het blijven doen. Meer zelfs, het heeft seks plezierig gemaakt op het moment van de bevruchting: de zaadlozing. Dát is de functie van het mannelijk orgasme. Daar is geen speld tussen te krijgen.

De penis en de clitoris vloeien voort uit dezelfde embryonale basiscellen. In aanleg zijn ze hetzelfde orgaan.

Tussen vruchtbaarheid en het vrouwelijk orgasme vinden wetenschappers geen verband. De grote meerderheid van de vrouwen krijgt trouwens amper een orgasme tijdens de penetratie, laat staan bij de zaadlozing. Er is geen relatie tussen de frequentie of kracht van een vrouwelijk orgasme en de kans op een bevruchting.

Dat seksuologen aanvankelijk bijna uitsluitend mannen waren, heeft mee geleid tot hypothesen over het vrouwelijk orgasme die ondertussen naar het rijk der fabelen verwezen zijn. Vrouwen krijgen bijvoorbeeld geen orgasme om hun man te behagen. Ze krijgen er evenmin één opdat ze stil blijven liggen en hij beter zijn zaad kan lozen. In die zin zou het vrouwelijk orgasme een machtsinstrument voor mannen zijn. Dat klinkt belachelijk, en niet alleen vanuit evolutionair oogpunt. Vrouwelijke orgasmes zijn er voor de vrouwen.

Een puur neveneffect…

Er kan verondersteld worden dat het belang van het vrouwelijk orgasme tijdens de seksuele activiteit recent is toegenomen. Nadat een halve eeuw geleden efficiënte anticonceptie werd uitgevonden, is seks vooral iets voor het genot geworden. Wij zijn een van de weinige soorten die frequent seksueel actief zijn zonder dat daar kinderen uit hoeven voort te komen. Vrouwen zijn almaar zelfbewuster, onafhankelijker en mondiger geworden. Ook zij willen genieten, en orgasmes horen daar dikwijls bij.

Puur anatomisch hebben wetenschappers wel een link gelegd tussen het mannelijk en het vrouwelijk orgasme. De penis en de clitoris vloeien namelijk voort uit dezelfde embryonale basiscellen. In aanleg zijn ze hetzelfde orgaan. En als de natuur de penis zo gevoelig heeft gemaakt dat er een orgasme uit voort kon vloeien, kan de clitoris diezelfde gevoeligheid hebben. In die visie krijgen vrouwen een orgasme als neveneffect, omdat het bij mannen nodig was om de gevolgen van de verborgen vrouwelijke vruchtbaarheid te compenseren door genotzalige permanente seksuele activiteit.

Het vrouwelijk orgasme is het resultaat van recyclage.

Maar dan moet er natuurlijk nog een chemisch mechanisme zijn om genot op te wekken. De functie is één ding, hoe ze wordt ingevuld is iets anders. Vanuit hormonaal oogpunt verschillen mannen en vrouwen fundamenteel, vooral in de aanwezigheid en de werking van de voornaamste geslachtshormonen: testosteron bij mannen, oestrogeen en progesteron bij vrouwen. Weinig studies behandelen specifiek de chemie van het mannelijk orgasme, omdat het meestal met een zaadlozing samenvalt en die twee gebeurtenissen hormonaal moeilijk van elkaar te scheiden zijn. Maar het is duidelijk dat testosteron een grote rol speelt.

Hoewel sommige vrouwen tijdens het vrijen kunnen ‘ejaculeren’ (maar dan zonder zaad), gaat men ervan uit dat dat de uitzondering is. Vrouwen hebben ook wel testosteron (zoals mannen ook vrouwelijke geslachtshormonen hebben), maar in een lage hoeveelheid. De positie van de clitoris zou tijdens de evolutie van de rechtop lopende mens trouwens wat naar buiten verschoven zijn, zodat ze tijdens vaginaal vrijen niet gemakkelijk tot opwinding kan worden gebracht – nog een argument voor de stelling dat het vrouwelijk orgasme geen rechtstreekse link met de voortplanting heeft.

… of toch niet?

Een studie in het wetenschappelijk vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences heeft nu nieuw licht op de zaak geworpen. De wetenschappers moesten het wel ver gaan zoeken. Om inzicht te krijgen in het vrouwelijk orgasme, hebben ze het effect bestudeerd van antidepressiva op konijnen.

Hun uitgangshypothese was dat de chemie van het vrouwelijk orgasme haar oorsprong vindt in een mechanisme van andere zoogdieren om te ovuleren tijdens de paring: het eitje komt dan tijdens het paren vrij om bevrucht te worden. Het gaat dus om een rechtstreekse koppeling tussen de twee elementen die je nodig hebt voor de voortplanting: een zaadlozing én de beschikbaarheid van een receptief eitje.

Het vrouwelijk orgasme zou eventueel de zin in seks doen toenemen en een relatie kunnen versterken.

Het vrouwelijk orgasme gaat gepaard met het loslaten van de hormonen prolactine en oxytocine in de hersenen. Met datzelfde mechanisme wordt bij veel vrouwelijke zoogdieren de ovulatie uitgelokt. Bij onze vrouwen is de ovulatie een cyclisch proces, terwijl ze bij veel andere zoogdieren tijdens de paring plaatsvindt. Wetenschappers gaan er nu van uit dat er bij vrouwen een soort recyclage van een oude en lang geleden overbodig geworden strategie in het spel is. De hormonale strategie voor ovulatie tijdens het paren is verrezen in een compleet andere functie en in een andere context.

Een bewijs voor die stelling werd gezocht in een relatief eenvoudig experiment. Het is bekend dat het antidepressivum prozac bij mensen de kans op een orgasme verkleint. De wetenschappers probeerden het middel uit op konijnen, die net als katten ovuleren tijdens het paren. Wat bleek? Door dagelijks een relatief kleine dosis prozac toe te dienen, nam die capaciteit in twee weken tijd met een derde af. Wat de stelling ondersteunt dat hetzelfde hormonale mechanisme zowel voorkomt bij parende konijnen als bij vrouwen die een orgasme krijgen.

In de natuur gebeurt het wel meer, en waarschijnlijk zelfs vrij frequent, dat een bestaand proces voor een nieuwe functie wordt gerecycleerd. De kieuwopeningen waardoor vissen ademen, bijvoorbeeld, zijn omgebouwd tot onze gehoorgangen. De zwemblaas van vissen? Daaruit zijn onze longen gegroeid. Ook voor onze natuur is inzetten op recyclage soms efficiënter dan iets nieuws uitdokteren.

Als het idee van hormonale recyclage correct is, zegt de evolutionaire logica dat er hoogstwaarschijnlijk toch een functie aan het vrouwelijk orgasme gekoppeld moet zijn. Anders zou de natuur niet ‘de moeite’ gedaan hebben om naar dat oude systeem te grijpen. Het zou eventueel de zin in seks doen toenemen en een relatie kunnen versterken, wat finaal een effect op de voortplanting en het grootbrengen van kinderen kan hebben. Dat klinkt in ieder geval beter dan het vrouwelijk orgasme als een puur neveneffect van zijn mannelijke tegenhanger.