Een angstig volk geeft autoritaire leiders meer ruimte en sommigen maken daar gulzig misbruik van

Bozemannendemocratie: het is eerder het cliché van de verwachting dan van de feiten. Waar was de boze massa bij het bezoek van de Amerikaanse vicepresident aan Brussel? Slechts een vijftigtal demonstranten stonden te kleumen aan het Schumanplein. Gelukkig zorgden de vrouwen nog voor enig gekrijs. Filmregisseur Nic Balthazar was teleurgesteld over de lage opkomst voor de demonstratie tegen Trump en de zijnen, en voor diversiteit en tolerantie. Hij had beter kunnen weten.

Hoe boos is boos nog in Europa? En waar zie je dan woede stollen tot massa? In Roemenië, ja. Daar kwamen honderdduizenden mensen de straat op om te betogen tegen een ruimhartige amnestiewet. De manifestatie deed denken aan de laatste dagen van dictator Ceaucescu. Het volk stoomde van woede.

Ook in de protestcultuur is het Avondland oud en moe. Protest is schielijk, niet duurzaam. Zo er al woede is, houden we ze niet lang vast. Allicht komen we hier niet veel verder meer dan sluimerende verachting voor de politiek. De gebalde vuist als abstractie. Ook bij de goedkeuring van een schandelijke vreemdelingenwet of na berichten over de graaicultuur bij intercommunales. Wie hier nog eens boze mannen wil zien, moet naar een cyclocross – gooi en smijtwerk met bier en urine.

Toch wordt alom rondgetoeterd dat westerse democratieën nu gekoloniseerd zijn door boze blanke mannen. Met Donald Trump als massaregisseur. Het succes in de peilingen van Geert Wilders en Marine Le Pen wordt linea recta toegeschreven aan boosheid van het volk. Zou het? Het lijkt me meer angst dan opstandigheid. Teleurstelling vooral in de vermeende laksheid van de overheid voor geconstrueerde monsters van de islam en vluchtelingenstromen. De aanhang van populistisch rechts wijst meer op politieke dakloosheid dan op activisme. Met een eufemisme ook wel zwevende kiezers genoemd. Marketing van extreemrechts gaat boven attitude. Ook de zelfbenoemde sekte van Wilders is niet het huis uit te branden voor het gangbare beleid van de regering.

Een aantal partijen kan nog zalen vol laten lopen voor een gezinsdagje met erwtensoep en gebak, inclusief een feestelijke accolade voor de leider, maar beleidsmatig verzamelen is er niet meer bij. Protest is met de werkelijkheid mee gefragmentariseerd – verder dan nichedemonstraties komen we niet meer. Het is van de vorige eeuw geleden (kruisraketten, Dutroux…) dat het volk zich uitrolde als een woedende massa. De vakbonden hebben enige mobilisatiekracht teruggevonden voor demonstraties tegen de regering-Michel, maar ook daar houdt het niet over. Steekvlamprotest.

De lusteloosheid van ‘de straat’ voor humanitaire agenda’s is de dagprijs voor een uitgebluste democratie. Een mensenmassa van 150.000 betogers in Barcelona voor de opname van meer vluchtelingen krijgen wij niet op de been. Ook niet als willekeurige deportaties in aantocht zijn. Het geweten wringt niet meer, zoals we ook hebben kunnen leren van de zittende Kamervoorzitter en graaiende cabinetards. Trump, Wilders, Le Pen, Francken hebben door de rituele regendansen van bezwaar en misbaar heen vrije baan. Een angstig volk geeft autoritaire leiders meer ruimte en sommigen maken daar gulzig misbruik van. Het appèl op zogenaamde boze mannen is hun geluidsmuur voor perversies van het machtsdenken.

Het cynische is dat de boze mannen vaak zelf niet goed weten waar hun woede nu precies vandaan komt. Ze is als griep over hen gevallen.