De leiders van de hele wereld zijn afgereisd naar het inmiddels volledig gerenoveerde gebouw van de VN op First Avenue. Ze krijgen ieder de gelegenheid om in de iconische zaal van de Algemene Vergadering de wereld toe te spreken. Ook Donald Trump breekt niet met die traditie, ondanks zijn scepticisme voor de VN. Hij bezocht gisteren voor de eerste keer als president de VN en zal later vandaag de Algemene Vergadering toespreken. 

Maar nog veel belangrijker dan de toespraken, die buiten de openingsdag en de passage van enkele belangrijke landen nauwelijks de aandacht trekken, zijn de vele ontmoetingen in de wandelgangen van de VN en de hotels waar de delegaties verblijven. In de omgeving van de General Assembly Hall staan overal kleine "cubicles", kleine ruimtes afgescheiden van elkaar door verplaatsbare wanden. Hier kunnen de leiders elkaar even ongestoord zien, als tenminste hun buur niet te luid praat. Op weg naar zo’n ontmoeting kom je gegarandeerd ook nog ander interessant volk tegen. 

Persoonlijke contacten zijn essentieel in de internationale politiek, daarom zijn deze dagen in New York zo belangrijk. Wat anders een maandenlange voorbereiding vraagt, kan daar bij wijze van spreken geïmproviseerd gebeuren. En eenmaal je een leider hebt ontmoet, kan je die de volgende keer gewoon opbellen en aanspreken met zijn of haar voornaam.

Het programma van regeringsleiders zoals Charles Michel ziet er op dergelijke dagen uit als een lappendeken van korte ontmoetingen die de hele wereld omvatten. En dat is deze keer nog extra belangrijk omdat België kandidaat is voor een zitje in de Veiligheidsraad in 2019 en 2020. Die zetels van niet-permanente leden worden ingevuld door de Algemene Vergadering volgens een regionale verdeelsleutel. Het is dus belangrijk zoveel mogelijk lidstaten achter je kandidatuur te krijgen. 

Tijdens de week van de Algemene Vergadering komen alle wereldproblemen uitgebreid aan bod. Op nummer 1 staat deze keer met stip de kwestie Noord-Korea. Het land ontwikkelt zich in snel tempo tot een kernmacht, tegen de wil van de internationale gemeenschap. Traditionele bondgenoten zoals China en Rusland hebben de kernproef van begin september en de recente rakettesten scherp veroordeeld. Beide landen hebben ook ingestemd met een verstrenging van de sancties tegen Noord-Korea.  Maar volgens de Amerikaanse VN-vertegenwoordiger, Nikki Haley, zijn de diplomatieke opties nu opgebruikt, en blijven er alleen nog militaire over. En daar denken China en Rusland heel anders over. Zij vinden dat alleen dialoog tot een oplossing kan leiden en dat daarvoor de sleutel ligt bij de VS.

De verzamelde wereldleiders zullen aandachtig luisteren naar wat Trump over Noord-Korea te zeggen heeft. Blijft hij de diplomatieke weg volgen via de VN of opent hij de deur naar een inzet van militaire middelen? Iedereen weet dat om het even welke militaire optie zal leiden tot een onnoemelijk aantal slachtoffers (tienduizenden) en de wereldeconomie een enorme slag zal toebrengen vanwege de nabijheid van Japan, Zuid-Korea en China. Niemand weet hoe ver een militair conflict kan escaleren. China heeft een verdrag van bijstand met Noord-Korea en moet dus Pyongyang te hulp schieten, mocht het worden aangevallen door de VS.

Ook traditiegetrouw is er de dag voor de opening van het "high level" segment van de Algemene Vergadering, een themadag in de gebouwen van de Verenigde Naties. Trump drukte hier meteen zijn stempel op. De Amerikanen stelden een 10-puntenverklaring op over de hervorming van de VN en vroegen alle lidstaten die te tekenen. 126 landen deden dat. 67 lidstaten weigerden, waaronder ook China en Rusland. 

Trump gebruikte zijn eerste bezoek aan het VN-gebouw in New York om de noodzaak voor hervormingen extra in de verf te zetten. "Het volle potentieel van de VN wordt niet bereikt vanwege bureaucratie en wanbeleid", zei hij onder grote belangstelling tijdens een bijeenkomst die amper 15 minuten duurde.

De VN staat als organisatie haaks op het isolationistische "America first" van de campagne van Trump. Die noemde de VN toen een club voor mensen die een goede tijd willen doorbrengen. Veel Republikeinen vinden dat verschillende niet-westerse landen de VN niet zozeer zien als een multilateraal instrument maar vooral als een tewerkstellingsproject, gelokt door de hoge salarissen en de bonussen waardoor veel VN-werknemers meer verdienen dan Amerikaanse ambtenaren. En dat terwijl de Amerikanen 22 procent van het algemene VN-budget van 4,5 miljard euro per jaar betalen, wat hen tot de grootste betalers maakt. De VN is overigens relatief gezien niet zo’n grote slokop van Amerikaans geld. Het budget van de stad New York is met meer dan 60 miljard euro groter dan dat van de VN. 

Maar Donald Trump begint na bijna negen maanden presidentschap misschien te beseffen dat zelfs de VS bondgenoten nodig heeft en dat de VN daarbij kan helpen. Hij dreigde er niet mee om de VS terug te trekken uit de VN, of om de Amerikaanse financiële verplichtingen terug te draaien, zoals hij dat wel deed tijdens zijn bezoek aan de NAVO in mei dit jaar. Trump had zelfs woorden van lof voor de nieuwe secretaris-generaal van de VN, António Guterres. Die heeft van de hervorming van de VN een speerpunt gemaakt van zijn vijfjarig mandaat. 

Guterres was in zijn korte toespraak, gezeten naast Trump, niet mals voor zijn organisatie: “Als ik ergens wakker van lig ’s nachts, dan is het de bureaucratie, de gefragmenteerde structuren, de byzantijnse procedures en de eindeloze rompslomp. Iemand die de VN wil ondermijnen, kan dat niet beter doen dan door de regels op te leggen die we zelf hebben bedacht." Guterres heeft zelf als baas van UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, getoond dat hij desnoods aan heilige huisjes durft te raken. Zo verplaatste hij een deel van zijn administratie van bijna 1.000 werknemers naar Boedapest, een stad die veel goedkoper is dan Genève, waar UNHCR zijn hoofdkantoor heeft. Het budget voor de eigen administratie daalde daardoor van bijna 14 tot 9 procent.  

Guterres kan nu voor zijn hervormingsplannen een bondgenootschap sluiten met de Amerikaanse president Trump. Toch lijkt het uiteindelijke doel van Guterres nogal te verschillen van wat Trump wil bereiken. Voor de Amerikaanse president gaat het vooral over een vermindering van de Amerikaanse bijdrage, voor Guterres om een betere en sterkere VN. 

Het is overigens niet de eerste keer dat de Amerikanen met de vuist op tafel kloppen bij de VN over het inefficiënte beheer, maar volgens de flamboyante Amerikaanse VN-ambassadeur Nikki Haley is het deze keer anders. Ze is er al in geslaagd om het budget voor vredesoperaties te verminderen met 500 miljoen euro op een totaal van 7,5 miljard. Ook voor dat aparte budget komt het meeste geld van de VS (28%). Guterres heeft bij zijn aantreden al gepleit voor een vermindering van 15 procent van de kosten van vredeoperaties door te besparen op het luchttransport van blauwhelmen. 

Voor vele, vooral niet-westerse VN-lidstaten gaat de discussie over de essentiële hervormingen van de organisatie niet in de eerste plaats over de financiering en de stroomlijning van de structuren. Zij vinden dat de manier van werken nog te veel de wereld van na de Tweede Wereldoorlog weerspiegelt. Zij kijken dan in de eerste plaats naar de Veiligheidsraad, waar de geallieerden van de Tweede Wereldoorlog een vetorecht hebben. Alleen China is erbij gekomen. Het Westen heeft met de vetorechten van de VS, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk een enorm gewicht in de VN. Vooral opkomende economieën zoals India vinden dat hun stem ondervertegenwoordigd is en vrezen dat de hervormingen van de VN er vooral op uit zijn om hun stem nog verder weg te drukken. 

Die diversiteit aan opinies, de aanwezigheid van bijna alle landen ter wereld, en de uitgebreide opdracht maakt van de VN een unieke organisatie. Je merkt het meteen als je in New York het VN-gebouw binnenwandelt. Je komt letterlijk in een andere wereld. In de VN ben je niet meer in de VS. De organisatie heeft een eigen politiemacht, een eigen postkantoor. Plots zie je mensen roken in het gebouw, weliswaar in afgesloten ruimtes, maar toch zorgt dat even voor een schok als je gewend bent aan het strenge antirokersbeleid van New York, waar zelfs in de parken niet mag worden gerookt.

De regels binnen de VN worden niet bepaald door de VS maar door de VN zelf, en met 193 leden durft dat wel eens voor wat problemen zorgen. Wat in veel westerse landen een evidentie is geworden - in publieke plaatsen rook je niet - is dat daarom nog niet meteen in de hele wereld.  En wat geldt voor kleinere alledaagse kwesties, kun je ook toepassen op grotere politieke discussies. Die botsing van ideeën en opvattingen is opgevangen in moeizaam onderhandelde compromissen die hebben geleid tot een overvloed aan regels waarvan intussen niemand meer weet waarom ze zijn ontstaan. Het maakt van de VN een logge, inefficiente organisatie, maar ze blijft wel onmisbaar.