Al Gore geeft de strijd voor het klimaat nog niet op: “We kunnen om Donald Trump heen werken”

Een dag voor Donald Trump werd ingehuldigd als de 45ste president van de Verenigde Staten, gingen in een bioscoopzaal op het Sundance Film Festival de handen op elkaar voor An Inconvenient Sequel: Truth to Power. Dat is het vervolg op An Inconvenient Truth, de documentaire waarmee voormalig Democratisch presidentskandidaat Al Gore elf jaar geleden een luide wake-upcall liet horen in het debat over de klimaatcrisis.

Nog geen zes maanden later werd het belang van Gores boodschap ongewild benadrukt door een radicale beslissing van de nieuwe president: Trump trok zich eenzijdig terug uit het klimaatakkoord van Parijs, dat zijn voorganger Barack Obama had opgesteld met een kleine tweehonderd andere wereldleiders. Door die beslissing is de film die u vanaf volgende week kunt bekijken, niet helemaal dezelfde als de film die in première ging op Sundance.

“De regisseurs, Bonni Cohen en Jon Shenk, hebben er altijd rekening mee gehouden dat de uitslag van de verkiezingen en de eerste maanden van de nieuwe president een impact zouden kunnen hebben op het resultaat”, vertelt Al Gore wanneer we hem in augustus ontmoeten in Berlijn. “Na zijn switch in het klimaatbeleid is de film nog tweemaal geüpdatet.”

Het einde werd opnieuw gemonteerd, en Gores boodschap klinkt urgenter dan ooit, maar de hoopvolle toon van de film werd behouden. Ondanks de gigantische hoeveelheid natuurrampen die passeert – orkanen die Ground Zero in New York onder water zetten, overstromingen die Miami overspoelen, tyfoons die de Filipijnen vernietigen, en van orkanen Irma en Harvey was toen nog niet eens sprake – zoomt An Inconvenient Sequel in op de vooruitgang die is geboekt ten opzichte van elf jaar geleden. “Het gaat nog niet snel genoeg, maar we maken veel vooruitgang. Ik ben hoopvol en optimistisch, omdat ik ervan uitga dat de inhaalbeweging die we de afgelopen jaren hebben gezien voort zal duren, en zal versnellen.”

Ziet u zichzelf en An Inconvenient Truth als de grote verantwoordelijke voor die vooruitgang?

“Ik weet niet zeker of ik dat kan claimen, al ben ik wel blij dat veel mensen me zijn komen vertellen dat die film voor hen van betekenis is geweest. En peilingen van voor en na de release van An Inconvenient Truth tonen dat die film toch wel een impact heeft gehad. Maar ik denk dat er meer eer gaat naar technologie-ontwikkelaars en bedrijfsleiders die ervoor hebben gezorgd dat we wind- en zonne-energie kunnen produceren die goedkoper is dan fossiele brandstoffen. 

"En voor de aanwakkering van het klimaatactivisme in het algemeen verdient Moeder Natuur het meeste krediet: haar stem klinkt veel luider dan de mijne, of die van eender welk individu dat deze problematiek aankaart. Kijk naar de extreme hitte die nu Zuid-Europa teistert, en die we al op veel andere plaatsen hebben gezien: dat opent de ogen van de mensen. Hetzelfde geldt voor extreme temperaturen, regenbommen, droogtes, bosbranden, de overstromingen in Miami en Bangladesh. Dat schudt mensen wakker. Ze zien dat we het onze kinderen en kleinkinderen, én onszelf, verplicht zijn om deze crisis aan te pakken en op te lossen.”

Toch is ene Donald Trump daar nog niet van overtuigd.

“Ik heb geen gesprekken gehad met Donald Trump sinds zijn beslissing om uit het klimaatakkoord te stappen. Misschien kunnen anderen hem wel overhalen. Maar de VS zullen de doelstellingen van Parijs wél halen. We kunnen om Donald Trump heen werken. Hij heeft zichzelf geïsoleerd. De meerderheid van de Republikeinse kiezers vindt dat we in het akkoord moeten blijven. De meerderheid van de Trump-supporters ook. Hij heeft zich simpelweg geplooid naar de wensen van de grote koolstofvervuilers. Ik heb even gedacht dat hij nog bij zijn zinnen zou komen, maar ik zat ernaast.”

Komt dan bij u niet de gedachte op: als ik destijds was verkozen, was het beter geweest?

“Het klopt dat er geen andere positie bestaat van waaruit je zo veel in de wereld kunt veranderen als die van de president van de Verenigde Staten. Maar kijk, dat heeft niet mogen zijn. Er is wel een luxe die ik heb, en de president niet: ik kan me heel intens met deze problematiek bezighouden, en moet mijn aandacht niet verdelen over een dozijn andere dingen. Maar ik heb niet dezelfde invloed als de president. De machtspositie van de Amerikaanse president is uniek in de wereld.”

Toch eindigt An Inconvenient Sequel niet met een boodschap van wanhoop. Integendeel.

“Omdat de schade die Trump kan aanrichten beperkt is, denk ik. Het Amerikaanse systeem is daar op verschillende manieren tegen gewapend. We hebben drie regeringstakken, we hebben onze checks and balances, en het Hooggerechtshof heeft de impact van enkele van zijn beslissingen al stevig teruggeschroefd. En er is een wet van de fysica die soms ook toepasbaar is op de politiek: elke actie genereert een gelijkwaardige en tegengestelde reactie. Je ziet nu een steile opkomst van progressieve activisten, ook op het vlak van klimaat, die we nog niet eerder hebben gezien.”

Hoe ziet u dat concreet?

“Na Trumps aankondiging dat hij zich terugtrok uit het Parijs-akkoord, vreesde ik dat andere landen dat als een excuus zouden gebruiken om zelf ook uit het akkoord te stappen. Maar het omgekeerde is gebeurd: de volgende dag hernieuwden wereldleiders hun verbintenis, en leiders in Californië en New York lieten horen dat ze nog grotere stappen zouden nemen voor hernieuwbare energie. Trump gebruikte als excuus dat hij de burgers van Pittsburgh vertegenwoordigt, en niet die van Parijs, maar de volgende dag liet de burgemeester van Pittsburgh verstaan dat hij zich wél zal houden aan het akkoord, en zijn stad volledig op hernieuwbare energie wil laten draaien. 

"En de film vertelt ook het verhaal van Georgetown, het meest conservatieve, Republikeinse stadje in het rode Texas, waar ze zijn overgeschakeld op zonne- en windenergie. Daar is die omslag al volledig gelukt: het blijkt zelfs goedkoper te zijn voor de inwoners. Vele andere steden zullen dat voorbeeld volgen. Het zijn veel lokale regeringen die nu grote stappen nemen als het op klimaatbeleid aankomt.”

Toch zijn veel Amerikaanse burgers nog bezorgd. Trump won de verkiezingen in Wisconsin, Michigan en Pennsylvania, omdat hij een nieuwe boost voor de vervuilende steenkoolindustrie beloofde.

“Het is niet moeilijk om te begrijpen dat mensen die zich in een zwakke economische situatie bevinden, kwetsbaar zijn voor de argumenten van een politicus die belooft om een glorieus verleden, dat eigenlijk nooit heeft bestaan, te zullen herstellen – ook al is dat helemaal niet realistisch. Het banenverlies in de steenkoolindustrie is vooral te wijten aan de mechanisering, en aan de lage kosten en concurrentie van de fracking-industrie (een vervuilende methode om schaliegas en -olie te winnen, EWC). De laatste tien jaar is het aantal banen in de koolindustrie met bijna 90 procent gedaald. Dat kun je nooit herstellen.”

Maar hoe maak je die kiezers duidelijk dat de toekomst ligt in hernieuwbare energiebronnen?

“Een oliebaron heeft ooit gezegd: de steentijd is niet ten einde gekomen omdat er te weinig steen was. Die is geëindigd omdat er iets beters werd ontdekt. Met fossiele brandstoffen zit je met hetzelfde verhaal. We hebben nu iets beters, en die revolutie is niet te stoppen. Maar het is onze taak om de inwoners van de Rust Belt te helpen bij die overgang, om hen duidelijk te maken dat ze hier baat bij hebben.”

Hoe hebben ze daar baat bij?

“Er is een belangrijk economisch argument: hernieuwbare energie leidt tot meer jobs en tot hogere lonen. In de VS groeien jobs in de zonne-energie zeventien keer sneller dan de gemiddelde baan. De snelst groeiende baan in de VS is die van windturbinetechnieker, maar daar houdt het niet op. In Kentucky is er een beroemd museum over de steenkoolindustrie. Dat draait nu op zonne-energie. Blijkt goedkoper te zijn. Dat kan als een symbool dienen om de voordelen van deze overgang duidelijk te maken. Mensen spreken nu over de global sustainability revolution, die even groot is als de industriële revolutie en even snel als de digitale revolutie. Daaraan zie je dat we het momentum aan onze kant hebben. De veranderingen zijn onvermijdelijk, maar we moeten wel onze verantwoordelijkheid nemen naar de mensen die erdoor getroffen kunnen worden: we moeten jobtrainingen voorzien, en hen nieuwe kansen aanbieden.”

Toch geloven veel mensen nog steeds dat uw boodschap larie en apekool is. En zoeken ze hun heil bij een klimaatontkenner als Donald Trump. Hoe verklaart u dat?

“Ik zeg in de film: om de klimaatcrisis op te lossen, moeten we eerst de crisis van de democratie oplossen. En ik denk echt dat we het kiescollegesysteem moeten afschaffen, en moeten kiezen voor een systeem waar de popular vote doorslaggevend is. Maar een nog belangrijkere hervorming draait om big money: de invloed van lobbygroepen in de Amerikaanse politiek moet worden teruggedrongen. Er zijn bedrijven die er grote commerciële belangen bij hebben om vals nieuws te verspreiden. De grote koolstofvervuilers, zoals ExxonMobil, in de VS gebruiken dezelfde strategieën als tabaksbedrijven, die met misleidende informatie en pseudowetenschap mensen bedotten en het advies van dokters en wetenschappers over de gezondheidsgevaren van roken tenietdoen (windt zich op). Dat is een onethische en weerzinwekkende praktijk, die heeft geleid tot de dood van miljoenen mensen. Als zulke bedrijven hun inkomsten dan ook nog eens gebruiken om de campagnes van politici te steunen, draagt dat bij tot het probleem.”

U wordt ook regelmatig persoonlijk aangepakt. Na An Inconvenient Truth werd u ervan beschuldigd zelf een grote vervuiler te zijn, die erg weinig inspanningen levert voor een schonere planeet.

“Het is heel gewoon voor mensen die niets moeten weten van een bepaalde boodschap, om de boodschapper aan te vallen. Daar is niets nieuws aan. Maar ik ben zo gepassioneerd bezig met mijn taak, dat ik me niet laat afschrikken door persoonlijke aanvallen. Ik heb 33 zonnepanelen op mijn huis staan, en nog eens 520 zonnepanelen op mijn boerderij. Ik rijd met een elektrische auto, en ik maak gebruik van groene energie. En ik probeer alle koolstofvervuiling die ik nog niet kan tegenhouden, dubbel te compenseren. Ik heb het afgelopen jaar 16.000 bomen aangeplant.”

Hebt u dan nooit het gevoel dat dit een strijd is die u niet kunt winnen?

“Iedereen die de klimaatcrisis probeert aan te pakken, ziet momenten waarop de wanhoop de overhand dreigt te nemen. Maar altijd opnieuw haalt de hoop het, bij mij toch.”

Het is dus nog niet te laat?

“Kijk, elke dag dumpen we 110 miljoen ton vervuiling in de atmosfeer, alsof het een open riool is. Een deel van dat afval zal er over duizenden jaren nog steeds zijn. Maar stel dat we morgen, met een magische truc, alle uitstoot van CO2 die door de mens wordt geproduceerd konden doen verdwijnen. Hoe lang zou het dan duren vooraleer 50 procent van het door ons geproduceerde afval zou worden afgebroken?”

Geen idee.

“Het antwoord is verrassend: twintig jaar. Vergelijk het met dokters die hun rokende patiënten moeten overhalen om te stoppen. Een kettingroker zal zeggen: ik rook al jaren, wat heb ik eraan om nu nog te stoppen? Dan zal de dokter zeggen: als je nu stopt, verbeteren je levenskansen elk jaar. Hetzelfde geldt voor hoe we met de planeet omgaan. Maar tijd blijft een cruciale factor. We moeten zo snel mogelijk een kantelpunt bereiken. Op sommige plaatsen is de CO2-uitstoot al gestabiliseerd, op sommige plaatsen in Europa en Amerika zelfs al teruggedrongen. Maar op andere plaatsen blijft het CO2-gehalte stijgen. We bevinden ons nog steeds in de race tegen de tijd.”

Over tijd gesproken: u bent al sinds 1976 bezig met de strijd voor het klimaat. Bent u het niet beu om steeds diezelfde boodschap te herhalen?

“Ik geloof heel erg in deze missie. En de inzet is erg hoog. Ik heb nooit overwogen om op te geven. Ik had nooit gedacht dat dit mijn leven zou overnemen, maar het voelt juist aan. Dit is wat ik moet doen. Ik ben ook optimistisch, en ik denk dat veel kijkers zich na deze film ook hoopvol voelen, ook al is de urgentie vandaag nog hoger dan tien jaar geleden. Maar de oplossingen liggen er al.”

Hebt u nog genoeg materiaal voor een derde docu?

“(lacht) Ik ben nog niet klaar voor een derde film, maar ik hoop dat we over tien jaar kunnen terugkijken en zeggen: we did it, we hebben het kantelpunt bereikt, en we lossen de crisis nu écht op. Dan zal er geen derde film meer nodig zijn.”

An Inconvenient Sequel: Truth to Power speelt vanaf volgende week in de bioscoop, maar is zondag al in avant-première te zien in Bozar, Brussel, voorafgegaan door een debat.