Direct naar artikelinhoud
wetenschap

Amerikaanse wetenschapper wekt woede op met betoog: "Kolonialisme had ook zijn goede kanten"

Archiefbeeld. Textielindustrie in 1959 in Congo.Beeld BELGAIMAGE

Een Amerikaanse wetenschapper heeft zich de woede van vakgenoten op de hals gehaald met zijn betoog dat landen die zijn gekoloniseerd door het Westen daar vaak baat bij hebben gehad.

Het westerse kolonialisme was zo slecht nog niet. Landen die zijn gekoloniseerd hebben er vaak baat bij gehad. En landen die hun koloniale erfenis hebben omarmd, doen het over het algemeen beter dan landen die zich ertegen hebben afgezet. Met dit betoog, dat lijnrecht ingaat tegen heersende academische opvattingen, heeft een Amerikaanse wetenschapper woedende reacties van vakgenoten over zich afgeroepen.

Universitair hoofddocent Bruce Gilley van de universiteit van Portland publiceerde zijn pleidooi voor het 'heroverwegen' van het 'orthodoxe' oordeel over het kolonialisme in het wetenschappelijke tijdschrift Third World Quarterly. Snel stak een storm van verontwaardiging op. Tegenstanders eisten het onslag van Gilley. Duizenden mensen tekenden een petitie waarin de hoofdredactie werd opgeroepen Gilleys artikel terug te trekken. Vijftien redactieleden van het tijdschrift stapten op uit protest tegen de publicatie.

In zijn artikel ontkent Gilley niet dat het kolonialisme menselijk leed heeft veroorzaakt, maar hij stelt dat de nadelen van het kolonialisme in gekoloniseerde landen niet opwegen tegen de voordelen. Hij somt op: meer onderwijs, betere gezondheidszorg, afschaffing van slavernij, meer werkgelegenheid, beter bestuur, infrastructuur, vrouwenrechten, bevrijding van minderheden, toegang tot kapitaal, verspreiding van kennis.

Volgens Gilley hebben landen geleden onder de ideologie van het antikolonialisme. Na de Tweede Wereldoorlog hebben "nationalistische elites ongeletterde bevolkingsgroepen gemobiliseerd om de markteconomie, de grondwettelijke staatsinrichting en het rationele beleid van de Europese kolonisatoren te vernietigen".

Vijftien redactieleden van het tijdschrift stapten op uit protest tegen de publicatie

Guinee-Bissau

Als voorbeeld noemt Gilley het West-Afrikaanse Guinee-Bissau, waar de strijd tegen de Portugese overheersers tienduizenden levens eiste. Na de onafhankelijkheid volgden dictaturen, staatsgrepen en mensenrechtenschendingen elkaar op. De economie zakte in en veel inwoners ontvluchtten het land. Guinee-Bissau is geen uitzondering, stelt Gilley. "Van de tachtig landen die na de Tweede Wereldoorlog het koloniale 'juk' afwierpen heeft zeker de helft vergelijkbare trauma's meegemaakt."

Gilley vergelijkt het arme Guinee-Bissau met het rijke Singapore, dat heeft voortgebouwd op zijn koloniale erfenis. Hij bepleit een terugkeer van vormen van koloniaal bestuur.

Het debat dat Gilleys essay heeft losgemaakt richt zich niet alleen op het kolonialisme, maar ook op de vraag of een respectabel wetenschappelijk tijdschrift zo'n betoog mag publiceren. Tegenstanders vinden het artikel schadelijk voor de "integriteit" van academische studies. Anderen vinden dat Gilley de ruimte moet hebben om zijn visie op het kolonialisme te geven, hoe omstreden ook.

Wetenschappers

Henk den Heijer, Nederlands emeritus hoogleraar maritieme geschiedenis aan de Universiteit Leiden, stelt dat wetenschappers als Gilley moeten worden geprezen en niet verguisd omdat debat met hoor en wederhoor noodzakelijk is voor oordeelsvorming. "Tegelijkertijd ben ik het oneens met zijn oproep tot rekolonisatie, hoe beperkt ook. Wij zullen nooit weten of het voor ontwikkelingslanden gunstig was geweest als zij koloniën waren gebleven. Kolonialisme staat haaks op de democratische principes die wij in de westerse landen zo belangrijk vinden."

'Kolonialisme staat haaks op de democratische principes die wij in de westerse landen zo belangrijk vinden'
Henk den Heijer (Universiteit Leiden)

Den Heijer verwijst naar de sprongen voorwaarts die de medische wetenschap in de twee wereldoorlogen maakte dankzij de vele slachtoffers die hulp nodig hadden. "Toch is er niemand die zegt dat deze oorlogen een zegen waren voor de mensheid. Zo is het ook met het kolonialisme."