Direct naar artikelinhoud
Documentaire

Amerikaanse filmmaker mocht Geert Wilders maandenlang volgen: "Ik toon hem niet als politiek monster"

De maker van de documentaire wist het vertrouwen te winnen van Geert Wilders.Beeld RV Stephen Morse

Vanavond zendt Viceland de documentaire Wilders uit van de Amerikaanse filmmaker Stephen Morse. "Waarom Geert Wilders mij als enige toestond om hem maandenlang te volgen? Hij begreep dat ik hem niet simplistisch als een monster maar als een menselijk politicus zou afschilderen."

Een 'neen' heb je, een 'ja' kun je krijgen. Dat was het gevoel waarmee documentairemaker Stephen Morse eind vorig jaar via Facebook een berichtje naar Geert Wilders stuurde met de vraag of hij over diens leven en werk een film mocht maken. De kans op een positief antwoord was zo goed als nihil. Nog nooit had de PVV-leider een documentaireploeg in zijn nabijheid geduld. Dat had deels te maken met de draconische veiligheidsmaatregelen waarmee Wilders voortdurend moet leven, maar ook met het feit dat Nederlands radicaalste politicus liever zijn eigen communicatie verzorgt. Morse kreeg geen antwoord van Wilders zelf maar van persvoorlichter Sebastiaan Kruis. De chatversie ging als volgt.

"Wij krijgen erg veel van deze aanvragen. Wat voor soort film hebt u voor ogen?" Morse antwoordde dat het na brexit en de Trump-overwinning niet meer uit te sluiten was dat Wilders de naderende Nederlandse verkiezingen zou winnen en misschien wel premier van het land zou worden. "Wij willen zijn groeiende invloed op de wereldpolitiek nagaan." Dit tactische gevlij leverde een antwoord op dat de deur op een kier zette. "Meneer Wilders heeft het zeer druk en we staan zelden interviews toe. Zeer waarschijnlijk is het niet mogelijk. Maar ik zal het vragen."

Een week later meldde Kruis verrassend dat Wilders toch had ingestemd. "Meneer Wilders wil u ontmoeten."

Regisseur Stephen Morse.Beeld RV Stephen Morse

Een jaar later is de documentaire klaar en probeert regisseur Morse te begrijpen waarom Wilders hem boven alle andere filmmakers heeft uitverkoren. "Wellicht heeft het te maken met het feit dat ik van in het begin heel eerlijk was over mijn intenties. Ik maakte Wilders duidelijk dat ik geen promo voor hem wou maken maar een kritisch portret. 'Een propagandafilm, daar kijkt niemand naar', vertelde ik hem."

Tijdens een eerste ontmoeting zei Morse dat hij het grondig oneens was met Wilders' standpunten over de islam. "Dat moest ik van in het begin kwijt: een aantal van mijn beste vrienden zijn moslims, Wilders' islamkritiek houdt geen steek. Maar tegelijk geef ik grif toe dat het tijdens ons kennismakingsgesprek best wel klikte. Geert heeft echt wel gevoel voor humor en we brachten elkaar meermaals aan het lachen. Ik zei hem dat hij me sterk deed denken aan enkele van mijn Republikeinse vrienden in Washington: 'Ze zijn erg conservatief, maar vaak net daardoor erg grappig', zei ik."

'Zijn islamkritiek houdt geen steek. Maar tegelijk geef ik toe dat het tijdens ons eerste gesprek best wel klikte'
Stephen Morse, regisseur

"Misschien heb ik hem zo wel over de streep getrokken. Hij begreep dat ik hem niet simplistisch als een monster maar als een menselijk politicus wou afschilderen. Kritisch, maar eerlijk. Om mijn belofte te staven, kon ik terugvallen op mijn vorige documentaire over Amanda Knox, de jonge vrouw die vier jaar in een Italiaanse gevangenis vastzat voor moord maar uiteindelijk werd vrijgesproken. We schilderden Knox niet af als een monster, maar pleitten haar ook niet vrij."

Dat Morse' documentaire over Wilders niet over een politiek monster gaat, is duidelijk. Vele scènes in de film hebben vooral een groot House of Cards-gehalte: Wilders die met een zwarte Mercedes in een park arriveert en statig uitstapt, Wilders met kogelvrije vest die voortdurend op de huid wordt gezeten door een vijftal lijfwachten, Wilders en de regisseur knus naast elkaar op de achterbank van een limousine, keuvelend over het weer.

En ja, de extreemrechtse politicus mag uitgebreid aan het woord komen om uit te leggen waarom hij geen politieke erfgenaam van Hitler is maar een "vrijheidsstrijder" en een "parlementaire krijger". "Het is niet makkelijk om een held te zijn (...) De eerste tien minuten van een interview moet ik altijd definiëren wie ik niet ben en pas daarna kan ik uitleggen waarvoor ik wel sta. Niet ik, maar de islam propageert een totalitaire ideologie. Daarom vergelijk ik de koran met Mein Kampf."

Met veel plezier levert Wilders commentaar op enkele guitige jeugdfoto's en mooie portretten van zijn Hongaarse vrouw. "Ik was de jongste van vier kinderen. Ja, ik denk wel dat mijn ouders me verwend hebben. Ook toen al had ik een grote nood aan aandacht." Het moment waarop Wilders zijn passie uitdrukt voor Snoetje en Pluisje, zijn twee poezen die te volgen zijn op Twitter, zal voor sommige kijkers van het zeemzoeterige te veel zijn.

Toch trekken deze kleinmenselijke details de documentaire niet uit evenwicht, en dat heeft veel te maken met het feit dat Morse enkele sterke Wilders-tegenstanders opvoert. Vooral De Correspondent-journalist Rutger Bregman zorgt voor een belangrijke tegenstem en slaagt erin om hardnekkige twijfel te zaaien over de intellectuele kwaliteiten van Wilders' politieke ideeën.

Hij won wel

Maar Bregman kan ook als geen ander uitleggen hoe belangrijk en succesvol Wilders is als politicus. "Bismarck zei altijd dat politiek de kunst is van het mogelijke. Maar ik ben het daarmee niet eens. Politiek is de kunst van het onmogelijke. Politici zijn pas invloedrijk als ze een langetermijnvisie kunnen doordrukken waarvan iedereen aanvankelijk denkt dat die te gek is voor woorden. Wilders is hiervan een bijzonder treffend voorbeeld. (...) Alles wat hij zegt, nemen de andere partijen over."

Dit is het aspect dat Stephen Morse het belangwekkendst vindt aan zijn documentaire. "In tegenstelling tot Donald Trump, die om de haverklap van mening verandert, is Geert Wilders een bijzonder slim, strategisch en complex politicus. Hij weet zeer goed waar hij naartoe wil en slaagt erin om zijn ideeën in de hele samenleving te laten doordringen. Hij weet dat hij er voorlopig nog niet in geslaagd is om als grote overwinnaar uit de verkiezingen te komen, maar hij weet dat zijn ideeën aan het winnen zijn. Kijk maar naar die ene uitspraak van premier Mark Rutte: 'Normaal doen of oprotten'. Puur kopieergedrag."

'Politici zijn pas invloedrijk als ze een langetermijnvisie kunnen doordrukken waarvan iedereen aanvankelijk denkt dat die te gek is voor woorden. Wilders is hiervan een bijzonder treffend voorbeeld'
Stephen Morse, regisseur

Met aandrang voegt Morse eraan toe dat vele waarnemers het resultaat van de Nederlandse verkiezingen helemaal fout hebben weergegeven. "Omdat Wilders niet de grootste werd, verkondigden vele journalisten dat de echte democraten een dam hadden opgeworpen tegen Wilders. Maar is dat wel zo? Wilders won vijf zetels en zijn fractie werd zo de op een na grootste partij van het land. Als dat geen overwinning is, weet ik het niet. Momenteel is het onmogelijk om te zeggen of de PVV nooit tot de regering zal toetreden. Wat zou er gebeurd zijn als de Nederlandse verkiezingen enkele maanden vroeger hadden plaatsgevonden, op het moment dat Wilders ver voorlag in de peilingen. Hoeveel zal Wilders winnen als we binnenkort in een dramatische economische crisis verzeild raken? Wat als er ook in Nederland een zware aanslag plaatsvindt? Het is niet uit te sluiten dat Wilders dan zo groot wordt dat niemand nog om hem heen kan."

Wilders wordt vandaag om 21 uur uitgezonden op Viceland.