Wie is Ratko Mladic en wat heeft hij op zijn geweten?

Het meest bekende beeld van de generaal toont hem wanneer hij moslimkinderen over de bol aait in een opvangkamp in Srebrenica. Op hetzelfde moment houden zijn troepen zich op een boogscheut daar vandaan bezig met het stelselmatig vermoorden van duizenden moslimjongens en mannen. 

Mladic werd in 1943 geboren in een dorpje niet ver van de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Zijn vader was toen met de Partizanen van de communistische leider Tito mee aan het vechten, en kwam tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog om het leven. Na zijn studies begon Ratko Mladic zelf aan een militaire carrière in het Joegoslavische leger, waar hij het bij het begin van de jaren 90 tot generaal schopte. Hij nam in die hoedanigheid deel aan het eerste grote Balkanconflict van eind vorige eeuw, in Kroatië. Bij het uitbreken van de daaropvolgende oorlog, in Bosnië-Herzegovina in de lente van 1992, werd Mladic bevelhebber van het nieuw gevormde leger van de Servische Republiek (de door Serviërs gecontroleerde gebieden in Bosnië). 

De Bosnische oorlog duurde meer dan drie jaar, en kostte het leven aan ruim 100.000 mensen. Het was een ingewikkeld conflict, met drie strijdende partijen (Bosnische moslims, Serviërs en Kroaten), twee rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken buurlanden (Servië en Kroatië), en een verdeelde internationale gemeenschap (het westen steunde de legitieme Bosnische regering, geleid door Bosnische moslims, terwijl Rusland het doorgaans opnam voor de Serviërs). Talloze bestanden en staakt-het-vurenakkoorden werden afgesloten om vervolgens te worden geschonden. En het was vooral een wrede oorlog, met een meedogenloze strijd tot in de kleinste dorpjes, beschietingen van burgerdoelwitten, moordpartijen, verkrachtingen, folteringen, concentratiekampen.  

Hoewel alle strijdende partijen in zekere mate boter op het hoofd hadden, worden de Serviërs (vooral in het Westen) verantwoordelijk gehouden voor het leeuwendeel van de gruwel. Etnische zuivering is de term die opgeld maakte in de Bosnische oorlog. De Bosnisch-Servische autoriteiten wonden er overigens geen doekjes om: zij wilden een homogeen Servische bevolking in de gebieden die zij controleerden. En om dat doel te bereiken, moesten niet-Servische inwoners op zijn minst worden verdreven, en desnoods gewoon "geëlimineerd". 

Dat is wat ook gebeurde in Srebrenica, in juli 1995. Na de overrompeling van het stadje door Servische troepen werden om en bij de 8.000 mannelijke moslims koelbloedig vermoord. Genocide of volkerenmoord, zo heet het bij het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag, is één van de misdaden waaraan hij schuldig werd bevonden. Hij werd daarnaast ook schuldig bevonden aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Daartoe behoren de systematische beschieting van burgers in Sarajevo, de hoofdstad die drie jaar lang werd belegerd door Bosnisch-Servische troepen. 

De oorlog in Bosnië-Herzegovina eindigde met het verdrag van Dayton, ondertekend in december 1995. De twee hoofdrolspelers van de Bosnische Serviërs, Karadzic en Mladic (die intussen al waren aangeklaagd door het Joegoslaviëtribunaal) werden uit hun functies ontheven en verdwenen van het toneel. Letterlijk. Ze doken elk apart onder, eerst in Bosnië zelf -merkwaardig want het krioelde er toen van de NAVO-soldaten-, en eens de grond daar te heet werd onder hun voeten vluchtten ze naar Servië.

Daar was de nationalistische leider Slobodan Milosevic aanvankelijk nog aan de macht. Na zijn afzetting eind 2000 werd de schoorvoetende hervormer Vojislav Kostunica president, maar die was de Servische zaak ook zo genegen dat hij de arrestatie van gezochte oorlogsmisdadigers niet bepaald als prioriteit beschouwde. Pas toen de Europeesgezinde Boris Tadic aantrad als president van Servië in 2004, en vooral na de overwinning van zijn partij bij parlementsverkiezingen in 2008 werd er echt werk gemaakt van de jacht op loslopende beschuldigden van het Haagse Tribunaal. De druk op Servië was ook groot, een toekomstig EU-lidmaatschap werd zonder pardon gekoppeld aan de uitlevering van alle Servische oorlogsmisdadigers.

Radovan Karadzic werd in Belgrado gearresteerd in de zomer van 2008. Drie jaar later was het de beurt aan zijn generaal, Ratko Mladic. Jarenlang was hem de hand boven het hoofd gehouden door elementen binnen het Servische leger. Maar uiteindelijk zou ook Mladic worden gevonden, in het dorpje Lazarevo op zowat honderd kilometer ten noorden van Belgrado, waar hij verbleef bij familieleden. Het was intussen 2011, ruim vijftien jaar na de verdwijning van Mladic. Hij was de op een na laatste gezochte van het Joegoslaviëtribunaal, en meteen ook een van de belangrijkste. Het proces tegen Mladic begon het jaar daarop, en vandaag komt het dus tot een ontknoping. 

Tijdens de eindpleidooien in december van vorig jaar eiste de openbare aanklager de maximumstraf, levenslang. Elke strafmaat daaronder noemde hij "een belediging voor de levende en dode slachtoffers, en een affront voor de gerechtigheid". 

Begin vorig jaar was de verontwaardiging onder de Bosnische moslims groot toen oorlogsleider Karadzic "maar" veertig jaar cel kreeg. Wat ook het verdict zal zijn, vaststaat dat Mladic behoudens ziekte voor de rest van zijn leven achter de tralies blijft, hij is 74. En wat ook de gevoelens van de overlevenden zijn, de oorlogsmisdaden van het Bosnisch conflict zullen alvast wat de belangrijkste verantwoordelijken betreft niet ongestraft zijn gebleven.