Mladic en het Joegoslavië-tribunaal: nog één keer wereldnieuws, dan nooit meer

Het zou al gek moeten lopen als de voormalige Joegoslavische generaal Ratko Mladic vandaag niet te horen krijgt dat hij de rest van zijn dagen achter de tralies moet slijten. De gewezen militaire leider van de Bosnische Serviërs tijdens de Joegoslavische burgeroorlog (1992-'95) was niet alleen het brein maar ook de tactische uitvoerder van oorlogsmisdaden die het leven kostten aan tienduizenden burgers. Zijn beruchtste wapenfeiten zijn het bloedige beleg van Sarajevo (zeker 12.000 doden) en de genocide in de moslimenclave Srebrenica, waarbij het Bosnisch-Servische leger 8.000 moslimjongeren en -mannen om het leven bracht.

Met de veroordeling van Mladic zal het Joegoslavië-tribunaal, voluit International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY), voor de laatste keer wereldnieuws maken. Tegelijk komt er met deze spreekwoordelijke klap op de vuurpijl een definitief einde aan twee decennia van roemruchte strafzaken waarbij 161 verdachten werden aangeklaagd en 83 oorlogsmisdadigers effectief werden veroordeeld.

Slobodan Milosevic

Op het einde van dit parcours is het niet zo moeilijk om op de evidente onvolkomenheden van het Joegoslavië-tribunaal te wijzen. Het strengste argument is dat het tribunaal er niet in geslaagd is om toekomstige oorlogsmisdadigers te ontmoedigen. Syrië, Irak, Jemen, Myanmar, Zuid-Soedan, Congo, Oekraïne: in al deze landen woeden momenteel oorlogen en krijgsheren begaan er dagelijks oorlogsmisdaden.

Ook in Bosnië-Herzegovina kun je momenteel moeilijk van verzoening spreken. Serviërs en moslims leven er naast elkaar, maar hebben elkaars gruwelen niet vergeven en weigeren verantwoording af te leggen voor de eigen misdaden. Sterkste voorbeeld is Milorad Dodik, de huidige president van de Republik Srpska, de Servische entiteit in Bosnië-Herzegovina. Dodik slaagde er onlangs in om een van de slaapplaatsen van een school de naam van Radovan Karadzic te geven - de voormalige Bosnisch-Servische president die vorig jaar door het Joegoslavië-tribunaal tot veertig jaar gevangenis werd veroordeeld.

En dan is er nog de grote teleurstelling dat de allerbelangrijkste beklaagde van het Joegoslavië-tribunaal net niet veroordeeld is geraakt. Slobodan Milosevic, de president van Servië, stierf in zijn cel in Den Haag op een moment dat zijn rechters op het punt stonden een veroordeling uit te spreken. Er zijn aanwijzingen dat Milosevic erin was geslaagd een groot aantal medicijnen te verbergen waarmee hij zelfmoord kon plegen.

"Maar het klopt niet dat het Joegoslavië-tribunaal tot niets geleid heeft", zegt mensenrechtenadvocaat Luc Walleyn. "Er zijn wel degelijk verantwoordelijken gestraft en dat was sinds de naoorlogse tribunalen van Neurenberg en Tokio niet meer gebeurd. Dankzij het ICTY kwam er een eind aan halve eeuw van totale impuniteit. Je kunt het Joegoslavië-tribunaal ook niet verwijten dat het latere conflicten niet heeft kunnen verhinderen. Hetzelfde is het geval met nationale correctionele rechtbanken en assisenhoven. Het is niet omdat je een moordenaar berecht dat je alle toekomstige moorden uitsluit. Maar dat je een afradend effect creëert, is duidelijk."

Ongenaakbaar

Een blik op de media-berichtgeving ten tijde van de oprichting van het Joegoslavië-tribunaal leert dat Walleyn een punt heeft. Begin de jaren 90 gingen de meeste waarnemers er nog van uit dat de hoofdbeklaagden ongenaakbaar waren. Het tribunaal, zo werd gezegd, zou vooral een moreel symbolische rol spelen. Logisch. Toen het tribunaal zijn werkzaamheden in 1997 startte was Milosevic nog altijd president van Servië terwijl Karadzic en Mladic net waren ondergedoken. Bij die laatste was onderduiken trouwens een relatief begrip. Mladic verbleef in het Servische dorpje Lazarevo en gebruikte daar zijn eigen naam en originele identiteitspapieren.

Advocaat Walleyn: "Sinsdien zijn de hoofdschuldigen niet alleen berecht maar bouwde het Joegoslavië-tribunaal ook een rechtspraak uit die als basis diende voor het Internationale Strafhof in Den Haag en enkele bijzondere tribunalen die zich bezighielden met de berechting van de hoofdverantwoordelijken van conflicten in Rwanda, Sierra Leone, Cambodja, Oost-Timor en onlangs ook de Centraal-Afrikaanse Republiek. Dat proces gaat soms met ups en downs, maar het is wel een onomkeerbaar proces."