"Jim Carrey? Die bestaat niet meer"

“Kijk, dit heb ik geschilderd voor ik op het vliegtuig stapte." Jim Carrey zit aan tafel in een tuin in Venetië, en wipt zijn iPhone uit zijn broekzak. Hij toont ons een foto van een bont schilderij: rood, blauw, fluogeel en groen spatten bedrieglijk vrolijk van het doek. Maar wat er afgebeeld staat, is allesbehalve jolig. Het is een oorlogstafereel. Precies zoals Carreys leven er de afgelopen jaren heeft uitgezien.

Doormidden gehakt

“Kijk, dit zijn gewonde soldaten”, wijst hij op zijn scherm. “Deze hier is te hard bezig met zijn eigen pijn om te zien dat er boven hem een mooie ballerina zweeft. Zij staat voor de dood, maar ook voor gratie. De soldaat naast hem ziet haar wel: hij kijkt door zijn verbanden omhoog. Op de achtergrond zie je nog een soldaat die gewoon zijn eigen ding doet.” Ze staan alle drie voor hemzelf, legt Carrey uit. “Ooit was ik ook enkel met mezelf bezig. En toen sloeg het noodlot toe, en werd ik brutaal doormidden gehakt.”

Carrey verwijst daarmee naar zijn pijnlijke breuk met actrice Jenny McCarthy in 2010. Zijn liefdesverdriet deed hem naar het penseel grijpen. Maar er lag nog meer miserie op hem te wachten: in 2015 beroofde zijn volgende vriendin Cathriona White zichzelf van het leven, enkele dagen nadat hun relatie strandde. Whites familie beweert dat Carrey verantwoordelijk is voor haar tragische levenseinde: hij zou haar een resem soa’s bezorgd hebben, en ook de pillen die ze gebruikte om een fatale overdosis te nemen. Carrey ontkent alle beschuldigingen, en zegt dat Whites nabestaanden hem met vervalste bewijzen geld willen aftroggelen. Het proces vindt volgend voorjaar plaats.

Klootzak

De pijn heeft Carrey veranderd: de entertainer met het elastische gezicht van Ace Ventura, The Mask en Dumb and Dumber is ver weg. Maar zijn gedaanteverwisseling begon al veel vroeger, eind jaren 90, met Man on the Moon. Carrey speelde daarin Andy Kaufman, de rebelse komiek die de wereld entertainde (en verwarde) met zijn absurde grappen en zijn onbehouwen alter ego Tony Clifton. De acteur speelde niet gewoon een rolletje, hij dook zo diep in zijn personage dat hij er zichzelf in verloor: bijna vier maanden lang bleef hij dag en nacht in zijn rol, tot grote verstomming – en ergernis – van zijn collega’s. Het hele proces werd op camera vastgelegd, maar studio Universal stak de making of achter slot en grendel. Ze waren bang dat Carrey als een klootzak zou overkomen. En niemand wil een film met een klootzak zien.

Bijna twintig jaar later kunnen we de (inderdaad behoorlijk ontluisterende) beelden eindelijk ontdekken in de Netflix-documentaire Jim & Andy: The Great Beyond – With a Very Special, Contractually Obligated Mention of Tony Clifton. (Ja, dat is echt de volledige titel.) Een bijzonder interessante film over Carreys methode, zijn carrière, en hoe zijn filmrollen altijd gelinkt zijn aan zijn leven. Maar ook over identiteit in het algemeen, en hoe relatief die kan zijn.

Was het de bedoeling dat de film zo persoonlijk zou worden?

Jim Carrey: “Niet echt, maar ik ben de laatste jaren nogal geëvolueerd. Ik ben tot nieuwe inzichten gekomen. Dat straalt af op alles wat ik doe. Heel mijn leven draait nu rond het concept identiteit. Wie of wat zijn we? Waarom zijn we hier? De antwoorden zijn respectievelijk ‘niets’ en ‘zomaar’. Het is logisch dat dat besef doorschemert in mijn werk.”

Hoe is die bewustwording er gekomen?

“Doordat ik op een bepaald moment moest vaststellen dat ik alles had waarvan ik ooit gedroomd had, maar toch nog altijd ongelukkig was. Dat was een schok. Ik besefte plots dat het daar helemaal niet om draaide. (denkt na) Ik heb misschien nog niet helemaal de juiste woorden gevonden om te beschrijven wat er precies veranderd is, maar er is voor mij geen ‘ik’ meer, geen individu. Alleen energieën.”

Welke rol heeft Man on the Moon daarin gespeeld?

“Door Andy Kaufman te spelen, heb ik meer dan ooit beseft dat ik ervoor kon kiezen om uit mezelf te stappen en in mijn personage te gaan wonen. Toen de opnames van Man on the Moon erop zaten, had ik een maand nodig om me te herinneren wie ik ook weer was. Waarvoor ik stond, waarin ik geloofde, wat ik leuk vond. Toen bedacht ik me: ‘Wacht eens, als ik Jim Carrey vier maanden lang opzij kan schuiven, wie is Jim Carrey dan eigenlijk?’ Ik besefte plots dat ik al die tijd zelf een personage had gespeeld, en dat Jim Carrey niet echt bestond. Hij was een bundel ideeën die ik van mijn ouders had gekregen. Ik had Iers-Schots-Franse roots, ik was Canadees, ik supporterde voor een hockeyteam, ik had een religie. Zo stellen mensen hun identiteit samen, als een monster van Frankenstein. En daarvan zeggen ze dan: ‘Dit ben ik.'”

Hebben die nieuwe inzichten u geholpen om de tegenslagen van de afgelopen jaren te verwerken?

“Ik heb het inderdaad moeilijk gehad. Dingen meegemaakt die ik niemand zou toewensen. Maar als ik er nu op terugkijk, hebben ze me toch geholpen om het leven beter te begrijpen. Ik heb veel geleerd over lijden, en over mensen die andere mensen leed berokkenen. Ik heb hen leren begrijpen, en ik kan nu meer mededogen voor hen opbrengen. Dat is erg bevrijdend.”

We zagen u de afgelopen jaren nauwelijks nog acteren, u hebt zich helemaal op uw schilderkunst gefocust.

“Ja. Ik verdwijn soms graag even uit het zicht. Maar schilderen was nu vooral de weg waarlangs mijn creativiteit op dat moment naar buiten kwam. Ik had een gebroken hart, en ik voelde de nood om die pijn onmiddellijk uit te drukken - zonder te moeten wachten op groen licht van een filmstudio of op een scenario dat helemaal goed zat. Met verf en penseel kan ik gewoon meteen een idee op doek schilderen, zonder goed te weten wat het betekent – dat komt later. Dat is een fantastisch gevoel.”

Terwijl u vroeger enkel bezig was met het publiek te entertainen, zegt u in Jim & Andy.

“Van kindsbeen af, ja. Mijn moeder zei altijd dat ik als peuter nooit wilde eten. Om eraan onderuit te komen, begon ik mijn ouders te entertainen door heel hard te beven in mijn babystoel en gekke gezichten te trekken. Terwijl iedereen over de grond rolde van het lachen, werd mijn eten koud, en moest ik het niet opeten. (lacht) Zo is het allemaal begonnen.”

Jim & Andy: The Great Beyond is nu te zien op Netflix.