2017: het jaar waarin het buitenland deel uitmaakte van het binnenland
Het is een boutade die ik al eens gebruik: wie op dit moment de binnenlandse politiek volgt als journalist, moet in feite een specialist zijn in het buitenlandse nieuws. Dat is ooit anders geweest.
In de jaren 90 (na de Dutroux-affaire) werd je als politiek journalist om de oren geslagen met juridische termen. De hervorming van de politie dwong je bijna tot een rechtenstudie of op z’n minst de studie van een paar vakken in de criminologie. Tien jaar later breekt de bankencrisis uit, die meteen doorgroeit naar een Eurocrisis. Wie op dat moment, aan het begin van de 21e eeuw, politieke journalistiek beoefent, kan zich maar beter wapenen met een cursus economie. Of tenminste staatshuishoudkunde.
En nu, in het jaar 2017, moet je dus specialist worden van de buitenlande politiek. In de eerste plaats moet je kennis zich uitstrekken tot de Europese buurlanden, al is ook een goed begrip van de Verenigde Staten mooi meegenomen. De verkiezingsstrijd tussen Hillary Clinton en Donald Trump in 2016 heeft ook ons politiek universum in zijn greep gehouden. Een strijd tussen de "vergeten kiezers" van het "overvlogen land" van Donald Trump, en de kiezers van het establishment van Hillary Clinton, terug te vinden aan de twee kuststreken van de Verenigde Staten, die verrassend genoeg wordt gewonnen door Donald Trump.
Verkiezingsstrijd tussen Clinton en Trump heeft ook ons politiek universum in zijn greep gehouden
Het merkwaardige is dat die verkiezingsstrijd zich aan ons binnenland heeft opgedrongen. De afkeer van Donald Trump voor de "mainstream media" werd ook op luid applaus ontvangen in middens op Belgische sociale media, en vertaald naar de Vlaamse "mainstream media". Maar evengoed werd de houding van onze politici tegenover de kandidaten in de Verenigde Staten vertaald naar de Belgische context.
Zo werden Vlaams Belang en de N-VA verondersteld akkoord te gaan met een hele reeks standpunten van de nieuwe president. Vlaams Belang stapte volmondig in die rol (zeker na de winst van Trump); bij de N-VA was er veel meer terughoudendheid omdat de roekeloze stijl van Trump duidelijk niet past in hun strategie.
(Lees voort onder de foto.)
Strijd tussen rechtspopulistische partij en het establishment
Dat was 2016, en in 2017 werd die trend verdergezet. In drie van onze buurlanden zouden verkiezingen plaatsvinden. Elke keer zou het gaan om de strijd tussen een partij die zich identificeert met Trump en zijn kiezers, en de rest van het partijpolitieke landschap. De strijd tussen een rechtspopulistische partij en het "establishment". De strijd tussen een aantal "vergeten kiezers" en diegenen die kiezen voor de machtscenakels.
In maart van dit jaar gaat het in Nederland tussen de traditionele partijen, de partij van minister-president Mark Rutte op kop, en de partij van Geert Wilders, de Partij voor de Vrijheid en Vooruitgang. Wilders teert op zijn imago van een antimoslimpartij en heeft zijn verkiezingsprogramma samengevat op één A4tje.
In de peilingen lijkt ie onoverwinnelijk, en de overwinning van Trump geeft hem extra vleugels. Maar de verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten heeft ook de Nederlandse kiezer gemobiliseerd. Meer dan 80% van de Nederlandse kiesgerechtigden -een recordopkomst- spreekt zich in maart van dit jaar uit, en gunt de liberaal Mark Rutte een derde ambtstermijn (ondanks een overwinningsnederlaag). In Nederland is het populistische gevaar van Geert Wilders alvast afgewend, zo luiden de commentaren.
(Lees voort onder de foto.)
En marche als inspiratiebron voor veel politici
De Franse krijgen in april de keuze voor een jonge en charismatische politicus, Emmanuel Macron, die profiteert van de fouten van de voormalige premier Manuel Valls, die nochtans lange tijd de gedoodverfde favoriet voor de overwinning is.
De jonge en relatief onervaren Macron moet het, zonder de ruggensteun van de structuur van een traditionele partij, opnemen tegen de door de wol geverfde Marine Le Pen, het boegbeeld van het Front National. Le Pen heeft de afgelopen jaren haar partij doen vervellen van een klassieke extreemrechtse partij naar een meer populistische rechts-conservatieve partij.
Maar het is net dát gebrek aan een traditionele partij dat Macron de wind in de zeilen geeft. Zijn beweging En Marche wordt een inspiratiebron voor heel wat Europese politici, en zijn overwinning tegen Le Pen laat opnieuw veel waarnemers een zucht van verluchting slaken. Voor een tweede keer is in een Europees land het "extreemrechtse gevaar" afgewend.
(Lees voort onder de foto.)
In Duitsland tenslotte ontstaat er een tweestrijd tussen de CDU van kanselier Angela Merkel en de sociaaldemocratische SPD van Marin Schulz. Al lijkt Merkel na een terugval van Schulz in de peilingen af te stevenen op een nieuwe overwinning en een vierde ambtstermijn. De verrassing van de Duitse verkiezingen zit ‘m dan in de omvang van de radicaalrechtse partij AFP. Voor het eerst zitten opnieuw extreemrechtse politici in de naoorlogse Bondsdag.
Voort bevestigen de Duitse verkiezingen een aantal tendensen: de Groenen doen het goed (behalve in Frankrijk ze politiek niet écht bestaan); de socialisten doen het slecht. Die laatste trend is wel heel duidelijk: in Frankrijk wordt de partij bijna van de kaart geveegd, in Nederland en Duitsland boeken ze historische nederlagen.
In Frankrijk, Duitsland en Nederland boeken de socialisten historische nederlagen
De belangrijkste vaststelling na drie Europese verkiezingen is wel dat de "gevreesde" populisten niet helemaal zijn doorgebroken. Al worden die partijen in al die landen een stevige speler in het politieke landschap. Dat geldt voor de PVV van Wilders in Nederland, de Afp in Duitsland die voor het eerst in de Bondsdag opduikt, en het FN van Marine Le Pen.
De politieke partijen in ons land leven op de golven van de buitenlandse verkiezingen. Groen is blij met de overwinning van Jesse Klaver van GroenLinks in Nederland. De SP.A plaatst de nederlagen van de PVDA in Nederland en de SPD in Duitsland in de lokale context. En Vlaams Belang geniet van de opgang van de zusterpartijen in Nederland, Frankrijk en Duistland. Alleen de N-VA vindt ook in geen enkele Europese verkiezing in 2017 een echte parallel.
Maar dat is buiten de Catalanen gerekend.
Die organiseren in oktober van dit jaar een referendum over hun onafhankelijkheid. Een hele reeks N-VA’ers trekt naar Barcelona om dat referendum te vieren, als een hoogtepunt van de democratie. Iedereen weet dat er bij de N-VA heel wat sympathie bestaat voor de onafhankelijkheidsstrijd van andere Europese volkeren.
Een referendum organiseren over de onafhankelijkheid, daar kunnen ze in Vlaanderen alleen maar van dromen. En dus wordt die droom beleefd in het "verre" Spanje. Tot die dreigt om te slaan in een politieke "nachtmerrie". De afgezette Catalaanse leider Puigdemont vlucht naar Brussel (om gevangenzetting te vermijden), toevallig nadat staatssecretaris voor Asiel en Migratie op tv uitlegt dat Puigdemont in ons land asiel kan aanvragen.
(Lees voort onder de foto.)
Plotseling heeft ook de N-VA zijn buitenlandse zusterpartij gevonden. Het al dan niet toejuichen van de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd wordt een politiek issue in Vlaanderen. De kennis van de Spaanse grondwet overtreft bij sommige waarnemers de kennis van de Belgische grondwet. Maar vooral, iedereen in het Belgische politieke universum móét een kant kiezen in een intra-Spaans conflict.
En daarmee is een tendens van 2017 bevestigd. Het Vlaamse politieke universum (met journalisten, waarnemers en politici) volgt elke buitenlandse politieke strijd alsof het de eigen strijd is. Misschien heeft het met een vorm van heimwee naar verkiezingen te maken; maar wie de binnenlandse politieke verhoudingen anno 2017 wil inschatten, kijkt dus maar beter naar het buitenland.