De averechtse parabels van Rodaan Al Galidi

Van anonieme Irakese vluchteling op de vlucht voor Sadam Hoessein tot vermaard Nederlands dichter en bestsellerauteur. Het lijkt een onwaarschijnlijk sprookje. Toch overkwam het de talentvolle Rodaan Al Galidi. Al gebeurde dat bepaald niet in een oogwenk. Daarvoor moest hij als schrijver eerst een grondige vervelling doormaken, zijn onwaarschijnlijke ervaringen en beproevingen laten bezinken én een dosis mazzel hebben.

Welgeteld 28 exemplaren gingen er in twee jaar tijd van Rodaan Al Galidi's roman Bloesemtocht (2014) over de toonbank. En ook voordien behoorde hij niet meteen tot het kransje meest gelezen Nederlandstalige auteurs. Goed, hij kreeg in 2011 de Europese Unie Prijs voor de Letteren voor De autist en de postduif (2011), terwijl ook zijn poëzie op waarde werd geschat, met allerhande nominaties tot gevolg. Niettemin leek Al Galidi - van opleiding bouwkundig ingenieur - ertoe veroordeeld om mee te blijven draaien in het rijkbevolkte circuit van 'net niet doorgebroken auteurs'.

Grimmige lach

Tot hij in 2016 bij de kleine uitgeverij Jurgen Maas Hoe ik talent voor het leven kreeg publiceerde. Een tragikomisch maar navrant relaas over zijn negen jaar durende verblijf in een asielzoekerscentrum, waarin hij ook zijn ervaringen met de polderbureaucratie vastlegde.

'Dit boek is fictie voor iemand die het niet kan geloven, maar non-fictie voor iemand die ervoor open staat', luidde het. De 'roman' werd bevorderd tot De wereld draait door-Boek van de Maand en galoppeerde in korte tijd naar de tienduizenden exemplaren. Ook de kritiek was laaiend enthousiast.

Had het te maken met de metamorfose die Al Galidi's stijl had ondergaan? In zijn eerste boeken stapelde de schrijver de wellustig ronkende beelden op elkaar. Nu hield hij de teugels opvallend strak. "Vroeger kregen lezers mijn romans niet uit, ze kwamen er niet doorheen", vertelde Al Galidi daarover in NRC Handelsblad. "Ze zeiden: er zijn te veel metaforen, te veel vijgenbomen, te veel olijven, te veel heiligen. (...) Ik nam als het ware de stoptrein met alle mogelijke vertraging, en niet de intercity. De beste manier om naar de lezer te gaan is gewoon rechtstreeks", zo beseft hij nu.

Die rechttoe rechtaan aanpak beproeft Al Galidi opnieuw in zijn nieuwe verhalenbundel Duizend-en-een nachtmerries, waarin hij voluit de kaart van de schalkse humor trekt, zelfs om delicate kwesties als de jihad en het terrorisme aan te snijden. Het zijn verhalen waarin hij veelvuldig inzoomt op de culturele verschillen tussen Irak en Nederland. En waarin goedmoedige humor overgaat in bijtend cynisme of in een averechtse parabel, met een onmiskenbare Grunberg-touch en een vleug slapstick.

Zelden overschrijden de verhalen de acht pagina's, maar stuk voor stuk lees je ze met een grimmig lachje om de mondhoeken. Al Galidi spaart zichzelf, zijn landgenoten en de Nederlanders niet: "Ik houd niet van make-up in een lelijk gezicht. Een schrijver moet eerlijk zijn. Ook over zijn vaderland en zichzelf", zegt hij daarover in de Nederlandse krant De Stentor.

Regelneverij

We belanden op een Irakees marktplein waar een jihadist een zelfmoordaanslag beraamt of er wordt de draak gestoken met de regelneverij in de Nederlandse samenleving. De liefde schrijnt, ontbolstert en verflenst en natuurlijk ontstaan er pijnlijke misverstanden in de dagelijkse omgang tussen buitenlandse mannen en Nederlandse vrouwen. Zoals in 'De terroristische aanslag op Kim van Dijk', waarin een Irakese vluchteling nogal opdringerig wil kennismaken met zijn mooie buurvrouw. Die ligt net in een roze met wit gestreepte bikini te zonnebaden. Ze moet het hazenpad kiezen naar het toilet tegenover de woordenvloed van deze goedmenende Abdulrahman Bedr Abdulrahman al-Baghdadi, die de codes onvoldoende kent.

Wrang is het verhaal 'Onverwachte vriendschap', over een eenzame, weliswaar getrouwde man die zich het leed aantrekt dat hem onverhoeds via de mailbox bereikt en tevergeefs denkt dat hij een ware vriend heeft gemaakt. Ook hier toont Al Galidi hoe scherpzinnig hij in klein bestek een weemoedig universum weet op te bouwen.

In 'Mona Lisa en de technicus' zet een geniale wiskundige en technicus een drone en een camera in om de Mona Lisa uit het Louvre te gappen en neemt hij de kunstwereld in het ootje. Ietwat karikaturaal toont Al Galidi hoe makkelijk mensen zichzelf een rad voor de ogen draaien én geloven wat ze willen geloven. In 'De Alleschemist' raakt ene Martin eventjes compleet in de ban van new-ageschrijver Paulo Coelho, maar zijn levenswijsheden verdampen voor zijn ogen. 'In zijn boeken kan Paulo Coelho heel goed wijzen naar waar je het geluk kunt vinden, maar in een driesterrenrestaurant niet eens naar waar de wc zich bevindt.'

Het titelverhaal 'Duizend-en-een nachtmerries' knipoogt wellicht naar Franz Kafka's De gedaanteverwisseling. Een man wordt wakker nadat hij tien jaar samenzijn met zijn vriendin heeft gevierd. In iedereen die hij aankijkt, ziet hij plots zichzelf. "Iedereen leek op mij, mannen, vrouwen en kinderen." Dat ervaart hij als een verschrikking en een ondraaglijke beproeving. Of er is Serge uit 'Serge ontdekt wie hij is', een onopvallende jongen die boven zichzelf uitgroeit als hij bewaker mag zijn op een Bevrijdingsfestival. 'Meer had hij in zijn leven niet nodig en nooit meer zou hij die koude vijf mei vergeten, toen hij ontdekte dat hij vanbuiten een mens was, maar vanbinnen een waakhond.'

Tomeloze verbeelding

Soms mikt Al Galidi iets te zeer op lachsalvo's en herkenbaarheid. Of maakt hij er zich iets te makkelijk van af, zoals bij 'Uurtje Chi-Kung.' Een aantal verhalen blijft hangen in het stadium van de potloodschets zoals 'Stille sauna' of 'Misschien' en zijn te haastig afgeraffeld. Maar meestal schiet hij raak, met dank aan een feilloos observatietalent, gekruid met een heilzaam relativeringsvermogen.

Al Galidi houdt van een paradox op zijn tijd. Hij schroeft graag de bouten los van de werkelijkheid. Hij morrelt aan vastgeroeste ideeën en krabt het vernis weg van een te zelfvoldaan of star wereldbeeld.

Duizend-en-een nachtmerries komt uit de koker van een schrijver met een tomeloze verbeelding die de laatste jaren zijn ritme, taal en tweede adem heeft gevonden.

Rodaan Al Galidi, Duizend-en-een nachtmerries, uitgeverij Jurgen Maas, 173 p., 18,95 euro.